گردشگری فرهنگ

منظر را تلاقی تاریخ و جغرافیا دانستند. منظر از مکان فراتر رفته و ترکیبی است از آنچه دیده می شود و آن چیزی که امکان تفسیر از آن وجود دارد. در منظر مکان صرفاً کالبد محض نبوده و دارای معنا و هویتی می شود که مختص به آن است. به عبارت دیگر، هر عنصر معماری می تواند علاوه بر مشخصات فیزیکی و ظاهری و موقعیتی، روایت، تاریخ و فلسفه وجودی خاصی داشته باشد که قرار دادن این مفاهیم در کنار یکدیگر روایت منظرین آن عنصر را ایجاد می کند. روایت های منظرین می تواند جذابیت یک جاذبه را برای بینندگان و بازدیدکنندگان چند برابر کند و اساساً این روایت ها و داستان هاست که در خاطره بازدیدکننده باقی می ماند و او را به تکرار تجربه و یا تعریف آن برای دیگران ترغیب می کند. این در حالی است که بسیاری از عناصر معماری که در شهرهای قدیم ایرانی وجود داشتند، به مرور زمان و با توجه به پیشرفت تکنولوژی، تغییر سبک زندگی و دلایل دیگر کارکرد خود را از دست دادند و در بهترین شرایط در حال حاضر به عنوان یک جاذبه گردشگری مورد بازدید گردشگران قرار می گیرند (در موارد زیادی این مکان ها به دلیل عدم استفاده، تخریب شده یا در معرض تخریب قرار دارند). در برخی موارد نیز این عناصر معماری بازسازی شده و با کارکردهای متفاوت مورد بهره برداری قرار گرفته اند. به عنوان مثال کاروانسرایی که به هتل تبدیل شده یا حمام عمومی که به عنوان یک رستوران یا آب انباری که سقف آن برای زورخانه بازسازی شده است. در برخی از این بازسازی ها هویت و روایت اصلی عنصر کنار گذاشته شده و سعی می شود با استفاده از موقعیت و ویژگی های فیزیکی در دسترس، امکان استفاده مجدد از بنا برای بازدیدکنندگان فراهم شود. تغییر کاربری مکان از چند جهت قابل بررسی و مطالعه است. مهمترین مزیت آن علاوه بر امکان استفاده از یک موقعیت مکانی تاریخی، جلوگیری از تخریب و نابودی فضای معماری آن است. بازسازی و استفاده باعث می شود ساختار فیزیکی باقی مانده و در دوره های بعدی نیز قابلیت بازدید و بهره برداری داشته باشد. از طرفی این مسئله باعث می شود هویت و روایت اصلی تحت الشعاع قرار گرفته و به مرور زمان به طور کامل ازبین رفته و رو فراموشی نهد. در واقع اگر این بازسازی صرفاً به ساختار فیزیکی توجه شود، هویت و روایت های آن جدا شده و از بین می رود. به خصوص اگر کاربری جدید باعث شود برخی از ویژگی های معماری نیز تغییر اساسی داشته باشد. به بیان دیگر استفاده از مکان های تاریخی و عناصر معماری قدیمی مانند قلعه ، کاروانسرا، حمام و .... ظرافت هایی دارد که اگر این موارد در نظر گرفته نشود، می تواند به تخریب هویتی آن جا منجر شود. مهمترین نکته در این بازسازی، توجه به حفظ روایت و هویتی است در اصالت بنای مورد نظر بوده است. به گونه ای که بازدیدکننده فعلی متوجه شود که کارکرد اصلی و فرعی این مکان در قبل از بازسازی چه بوده و هویت آن در دوره های پیشین از چه ویژگی هایی برخوردار بوده است. در صورت رعایت این نکته، نه تنها بازسازی و حفظ بنا انجام پذیرفته، هویت آن نیز مورد احترام قرار می گیرد و این امر باعث می شود جذابیت آن برای بازدیدکنندگان نیز افزایش یابد. این امر می تواند از طریق بیان روایت به صورت تصویری، شفاهی و حتی بازسازی نگهداری بخش هایی از فضا به شکل سابق صورت پذیرد. به عنوان مثال در هتلی در یزد که یک خانه قدیمی است، بخش پایاب و خزینه به صورت کامل و به شکل اولیه بازسازی شده و علاوه بر وجود عکس های قدیمی، روایت آن نیز توسط راهنمایان صورت می پذیرد. این امر باعث می شود بازدیدکننده در کنار اقامتی دلنشین در هتلی که امکاناتی به روز دارد، با روایت اصیل خانه قدیمی یک شهر باستانی آشنا شده، به تاریخ دوره قبل سفر کرده و خود را درگیر یک موقعیت تاریخی جغرافیایی کند. این همان چیزی است که روایت منظرین مد نظر دارد.

امروزه به دلیل بالارفتن امید به زندگی و افزایش طول عمر افراد در جوامع مختلف نسبت به گذشته، افراد بیشتری در جهان، سالمندی را تجربه کرده و اوقات فراغت نقش پررنگی در زندگی سالمندان ایفا می کند. ازاین رو، رشد صنعت گردشگری و سفر بسیار حائز اهمیت است. شهر مشهد، به عنوان قطب مذهبی ایران، شهری سیاحتی و زیارتی محسوب می شود. این پژوهش، رابطه معنادار بین مؤلفه های اقتصاد تجربه با نوع تصویر ذهنی از مقصد و رفتار گردشگری در سالمند را تحلیل و بررسی می کند. براساس جامعه آماری این پژوهش که گردشگران سالمندی که به شهر مشهد مراجعه کرده اند را شامل می شود، با درنظر گرفتن پاندمی کرونا، تعداد 384 عدد پرسشنامه توزیع و نتایج آن مطالعه شد و پایایی و روایی پرسش نامه ها سنجیده و مورد تأیید قرار گرفت. پرسشنامه ها با استفاده از نرم افزار SmartPls تحلیل و درجهت تعیین ارتباط میان متغیرها در این مدل سازی بررسی شدند. نتایج نشان داد که در زیر شاخه های اقتصاد تجربه، عوامل زیباشناختی و آموزشی به ترتیب با ضریب 08/ 4 به عنوان مهم ترین عامل و ضریب 95/ 3 به عنوان کم اهمیت ترین عامل بوده و در رفتارگردشگری، مؤلفه های عاطفی با ضریب 23/ 4 به عنوان مؤثرترین مؤلفه بوده و مؤلفه شناختی با ضریب 58/ 3 تأثیرپذیری کمتری داشته است.یافته های پژوهش نشان می دهد که رابطه مثبت و معنی داری بین رفتار گردشگری و مؤلفه های اقتصاد تجربه (بعد عاطفی، بعد شناختی و وفاداری و خاطرات و تفسیر ذهنی) وجود دارد و این رابطه به لحاظ آماری نیز تائید شده است. زیرا سطح معنی داری به دست آمده در کلیه شاخص ها کمتر از 50/ 0 است.

بخش زیاد ی از زند گی اجتماعی افراد د ر فضاهای عمومی می گذرد و تعاملات اجتماعی افراد د ر این گونه فضاها تعریف می شود . از همین رو، اجتماع پذیری از مهم ترین کیفیت های فضاهای عمومی تلقی می شود . برای مطالعه همه جانبه و کارآمد ماهیت فضاهای عمومی، نیاز است تا این ماهیت د ر بازه های زمانی مختلف بررسی شود . رویکرد پساپد ید ارشناسانه به مکان کمک می کند تعریف حس مکان د ر ارتباط با حس زمان بررسی شود و این رویکرد فضاهای عمومی را به عنوان روید اد ی بررسی می کند که روی خود را به تغییرات باز می کند و هم زمان با فعالیت های پویا شکل می گیرد . د ر این راستا، هد ف این تحقیق آن است تا رابطه همبستگی میان عامل زمان و سطح شاخص های اجتماع پذیری فضاهای عمومی متأثر از عامل زمان را با رویکرد پساپد ید ارشناسانه تحلیل کرد ه و به بررسی چگونگی ارتباط شاخص های اجتماع پذیری با چرخه های زمانی روزانه و سالانه، به لحاظ کمی و کیفی بپرد ازد . روش تحقیق توصیفی- تحلیلی به صورت ترکیبی است که به مطالعه محیط، رفتار، تحلیل و ارزیابی مکان و سیاست ها و برنامه ها با استفاد ه از مورد پژوهی د ر مید ان کوه سنگی مشهد ، می پرد ازد . اطلاعات با استفاد ه از مطالعات اسناد ی، پرسش نامه های بسته پاسخ، مصاحبه های عمیق نیمه سازمان یافته و مشاهد ات کنترل شد ه و ناپیوسته گرد آوری شد ه و با استفاد ه از روش های قیاسی، محتوایی، گرافیکی و نرم افزار د بث مپ و اس پی اس اس تحلیل می شوند . یافته ها نشان می د هند که میزان تأثیرات شاخص ها د ر ارتقای اجتماع پذیری فضاهای عمومی به شد ت تحت تأثیر عامل زمان است؛ به طوری که غالب شاخص ها د ر برخی از بازه های زمانی خاص د ر جذب افراد به فضا بسیار موفق بود ه اند . د رحالی که د ر بازه های زمانی د یگر این گونه نبود ه و تأثیرات آن ها به شد ت کاهش می یابد . هماهنگی و همسازی شاخص ها با نیازهای مخاطب د ر بازه های زمانی مختلف تأثیر بسزایی د ر کارکرد فضایی- اجتماعی فضاهای عمومی و ارتقای اجتماع پذیری آن ها د ارد و ویژگی های کالبد ی-فضایی مرتبط با شاخص های اجتماع پذیری فضا د ر چرخه های زمانی مختلف، منطبق با الگوهای رفتاری مطلوب و معمول کاربران و د ر بالاترین سطح همسازی، فرم، فضا، عملکرد و زمان، بستری مناسب برای وقوع روید اد های فرهنگی یا بازنمود فیزیکی ارزش ها و هنجارهای جمعی و محلی هستند .

 ضرورت پرداختن به بررسی تحولات شهر های بندری در روند «توسعه دریامحور»، امری اجتناب ناپذیر است. چراکه بندرها یکی از پروژه های استراتژیک و مطلوب به شمار می روند که با توجه به فرصت ها و ظرفیت هایی که برای نیل به اهداف توسعه محور دارند، در چشم انداز طرح های آمایش سرزمینی قرار گرفته اند. این وضعیت باعث رونق صنعت و تجارت دریاپایه در جغرافیایی خاص و در لوای بهره گیری فزاینده از دریا می شود و حاصل آن تولید الگویی ابزاری و ماشینی است که مدل توسعه شهر و شمایل پردازی آن را در انحصار خود قرار می دهد. مسئله ای که محل چالش در این بحث است، پرداختن به مواجهه ارکان سازمان فضایی شهر بندری و حیات جاری در آن ب ا تحول محتوایی و کالبدی متأثر از توسعه دریاپایه در درون شهر و در بستر ارتباطی شهر با بنادر اس ت. ای ن پژوهش ب ا نگرشی کیفی و با روش توصیفی و تحلیلی انجام گرفته و با مشاهدات میدانی و مطالعه کتابخانه ای و اسنادی ب ه بررسی مؤلفه های ساختاری انتظام دهنده شامل مرکز، ساختار، قلمرو و کل های کوچک در شهر بندرعباس پرداخته است. نتیجتاً در اثر این تعامل روابط میان ارکان سازمان فضایی با تهدید مواجه است. احداث محله های جدید صرفاً جهت سکنی دادن مهاجران چهره شهر را مخدوش کرده و ساختار شهری را از حیز انتفاع ساقط کرده، چراکه ساختار شهر بندرعباس دیگر تابع نظام خور ها و تراس های ساحلی نیست، بلکه تابع نظام بنادر و سکنی دادن جمعیت مهاجر است. در بین این ارکان، هسته نیز معنای ذهنی و مفهومی خود را که منتسب و برگرفته از دریا بود از دست داده و تنها در شمایل یک امر کالبدی در بازار شهر بروز و ظهور یافته است. تبدیل شهر بندرعباس به منطقه پس کرانه محلی شهر-بندر شهید رجایی، کریدورهای ارتباطی بین این دو را به کریدورهای سرویس دهنده تبدیل کرده و مفهوم منظر راه و ارتباط با دریا را ضعیف و محقر ساخته است.

 اصالت از قدیمی ترین و بحث انگیزترین مفاهیم در مطالعات گردشگری است که از رویکردهای مختلف به آن پرداخته شده است. اشاره به اصالت صحنه سازی شده ریشه در انسان شناسی دارد. منشأ نگاه ساخت گرا به اصالت، جامعه شناسی است و ارتباط بین اصالت و تجربه گردشگر، در روان شناسی مطالعه می شود. در حالی که صحبت از خویشتن واقعی امری فلسفی و بحث در مورد فرایند احراز اصالت، عملی سیاسی است. برخی اصالت را از ویژگی های ماهوی اشیا، رویدادها یا مکان های مورد بازدید می دانند و گروهی منشأ آن را درک و تجربه گردشگر می پندارند. سایرین معتقدند تجربه اصیل اهمیت اندکی دارد، آنچه مهم است تجربه ای لذت بخش به دور از خانه است. بعد از گذشت بیش از نیم قرن از طرح موضوع اصالت در گردشگری، هنوز ابهامات فراوانی درباره ماهیت آن وجود دارد؛ مفهومی بنیادی در گردشگری که نه تنها جایگاه رفیعی در گفتمان های تئوریک این حوزه پیدا کرده بلکه کاربرد گسترده ای نیز در برنامه ریزی های توسعه و بازاریابی گردشگری یافته است، به گونه ای که بسیاری از مقصدها و جاذبه های گردشگری با ادعای اصیل بودن، سعی می کنند خود را از رقبایشان متمایز کنند. در این مقاله سیر تطور و تکامل مفهوم اصالت در گردشگری را مرور و سعی می شود با رویکردی تحلیلی این مفهوم از دیدگاه صاحب نظران برجسته آن بررسی شود و به روندهای جدید در این حوزه نیز اشاره می شود.

در این پژوهش، با تحلیل مشاهدات میدانی، مطالعات کتابخانه ای و تصاویر ماهواره ای، تأثیر منظر دریایی استان هرمزگان بر مدل توسعه اقتصادی پایدار منطقه هرمزگان مورد بررسی قرار گرفته است. انتخاب شاه عباس صفوی و توجه ویژه او به این منطقه باعث رونق شهر بندری بندرعباس شد و بنادر دیگر استان هرمزگان از رونق افتاد. اما، ایدئولوژی ها و سیاست ها برای پایداری یک منطقه کافی نیستند، بلکه باید محیط زیست انسان ها با مدل فعالیت های اقتصادی سازگاری داشته باشد. زیرا شواهد روشنی وجود دارد که رشد اقتصادی در مراحل اولیه خود منجربه تخریب محیط زیست می شود. بررسی موقعیت جغرافیایی بندر عباس نشان می دهد که، نزدیکی به منطقه استراتژیک تنگه هرمز، موجب شده است، این منطقه به عنوان یک رکن اصلی مبادلات دریایی منطقه باشد. با مشاهدات میدانی از بنادر وسیع بندرعباس به نظر می رسد، علاوه بر مبادلات کالابه کالا، تأسیسات نفت و گازی بر مدل الگوی توسعه این مناطق مؤثر بوده است. مطالعات پیرامون عوامل پایداری زمینه ای منطقه، متشکل از محیط زیست انسانی و جانوری، موقعیت جغرافیایی، وضعیت ژئو و توپولوژی، سرعت توسعه را در کشورهای درحال توسعه افزایش می دهد و به پایداری آن ها کمک می کند. شناخت مدل توسعه شهربندرها و بنادر، زمینه های برنامه ریزی برای آینده منطقه را فراهم می کند. به عبارت دیگر، توجه به منظر دریایی منطقه هرمزگان و هم پوشانی محیط زیست انسان ها با مدل فعالیت های اقتصادی، می تواند بر توسعه اقتصادی پایدار منطقه تأثیر گذارد.

سرعت توسعه در شهرهای تاریخی و افزایش پیچیدگی کارکردهای شهری در دهه های اخیر سبب ایجاد تغییرات بسیار در محدوده تاریخی شهرها و رویارویی جریان های حفاظت و توسعه شده است. به دنبال تحولی که در دیدگاه امروزی نسبت به نحوه مداخله در بافت های تاریخی پدید آمده، یونسکو در سال ۲۰۱۱ توصیه نامه ای را درباره رویکرد «منظر شهری تاریخی» برای حفاظت از میراث شهرهای تاریخی تصویب کرده است. «منظر شهری تاریخی» عرصه ای شهری است که محصول لایه بندی تاریخی از فرهنگ و ارزش ها و ویژگی های طبیعی در میان مراکز تاریخی است. در رهیافت منظر شهری تاریخی گام نخست به دست آوردن شناختی جامع از ابعاد مختلف شهر و ارزش های ملموس و ناملموسی است که در طول زمان آن را شکل داده اند. این رهیافت با حفاظت از ارزش ها، اصالت و یکپارچگی شهر در کالبد کنونی آن، از توسعه بی رویه جلوگیری کرده و با تأکید بر نقش جامعه در زندگی شهری پیوندی نوین بین گذشته و حال شهر ایجاد می کند. حفاظت شهری بر پایه رویکرد منظر شهری تاریخی، پاسخ گوی تداوم و پویایی شهر به صورت توأمان است. این امر با درنظرگرفتن لایه های تبیین کننده اهمیت معنایی شهر تاریخی، احترام و توجه به زمینه شهری، حفاظت را به محرکه ای برای توسعه مؤثرتر تبدیل می کند که موجب تغییرات پایدار در شهر می شود. با توجه به مشکلات کنونی در مدیریت شهرهای تاریخی ایران از جمله تقابل حفاظت و توسعه در سطوح مختلف کلان تا خرد توجه به این رویکرد در حفاظت و مدیریت شهرهای تاریخی ایران اهمیت به سزایی دارد. با توجه به اهمیت رویکرد منظر شهری تاریخی در مداخلات شهری، پژوهش حاضر، سعی در ارزیابی و بررسی مصادیق اجراشده و وضع موجود شهری، شهر تالابی بندر خمیر دارد. در انتهای پژوهش نیز نتیجه ارزیابی اقدامات مدیریت شهری در شهر خمیر با توجه به تعریف منظر شهری تاریخی، حاصل می شود. روش تحقیق از نوع کیفی و روش جمع آوری اطلاعات در آن، کتابخانه ای و میدانی است.