پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی (پژوهش های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)

عصر امروز، عصر چرخش ها و یا به عبارتی، عصر گذارهاست. یکی از این گذارها، گذار از نظارت مدرن به نظارت پست مدرن است؛ موردی که فرامکانی و فرازمانی بودن از ویژگی های اصلی آن به شمار می رود و در ادبیات پست مدرن با نام پساسراسربین شناخته می شود. پساسراسربین به روزمره شدن نظارت دلالت دارد. در مطالعه حاضر برای دستیابی به معانی ذهنی مشارکت کنندگان درباره روزمره شدن نظارت و شناسایی عوامل زمینه ساز آن، از رویکرد کیفی و روش  نظریه زمینه ای تعدیل یافته استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه، 16 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز؛ راهبرد نمونه گیری، نظری و شیوه نمونه گیری، هدفمند با لحاظ کردن قاعده بیشترین تنوع بوده است. براساس رویکرد تعدیل یافته، داده های مصاحبه در دو مرحله کدگذاری (کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی) تحلیل و درنهایت، خط داستانی پژوهش پس از برآورد اعتمادپذیری یافته ها با کاربرد تکنیک ریگور ارائه شد. یافته ها نشان داد براساس معنای ذهنی مشارکت کنندگان، محتوای نظارت روزمره، هم در شکل عمودی و هم در شکل افقی آن تا حد زیادی در ارتباط با الگوی مصرف (خوردن، پوشیدن، تماشاکردن، تفریح کردن...و به طور کلی چگونگی هزینه کردن) رخ می دهد که با اینترنت و فضای مجازی، حالتی فرامکانی، فرازمانی و درونی پیدا کرده است؛ موضوعی که در قالب مقوله مرکزی سرمایه داری سیال، زوایای جدیدی از نظارت سیال را به نمایش می گذارد و بینش های عمیقی را همسو با تقویت بدنه دانشی در حوزه نظارت، فرا روی جویندگان این حوزه قرار دهد.

  پرسش محوری این پژوهش، بررسی چرایی و چگونگی شانه خالی کردن از انجام دادن وظایف قانونی و اخلاقی با ارجاع به عوامل بیرونی و ناموجه در تعاملات اجتماعی و زندگی روزمره است. به این معنا در آغاز پژوهش با ابزار مفهومی تمارض اجتماعی توجه شده است. از آنجا که این مفهوم را نگارندگان این پژوهش ابداع کرده اند و درنتیجه، چارچوب مفهومی آن مشخص نیست، ابتدا به درک و دریافت متخصصان علوم اجتماعی از پدیده تمارض اجتماعی رجوع کرده ایم؛ بنابراین، هدف اصلی پژوهش، تدقیق معنایی و مفهوم شناسی پدیده تمارض اجتماعی و تحلیل جامعه شناختی زمینه های شکل گیری آن در تعاملات اجتماعی و زندگی روزمره است. برای این منظور با روش کیفی و انجام دادن مصاحبه های مسئله محور به سمت نظریه ای زمینه ای برای توضیح تمارض اجتماعی در جامعه خودمان حرکت کرده ایم. این مسیر مبتنی بر طرح جی تی ام نظام مند (SY-GTM) یعنی الگوی پارادایمی استراوس و کربین در رویکرد نظام مندِ روش نظریه زمینه ای پیگیری شده است؛ به این ترتیب که با نمونه گیری نظری، 15 نفر از خبرگان و متخصصان علوم اجتماعی برای انجام دادن مصاحبه عمیق انتخاب شده اند و داده های حاصل از گفت وگو با مشارکت کنندگان با استفاده از فرایند کدگذاری سه مرحله ای در طرح جی تی ام نظام مند تحلیل و مقوله بندی شده است. این پژوهش به کشف پدیده محوری اعتراض انجامید؛ اعتراض به شرایط فرهنگی و اجتماعی و نبود امنیت هستی شناختی، که همراه با شرایط علّی، شرایط زمینه ای و مداخله گرِ مرتبط با آن، همگی به کاربست راهبرد تمارض اجتماعی از طرف افراد جامعه می انجامد؛ به بیان دیگر، در جامعه بدون امنیت هستی شناختی و با حکمرانی بد، اخلاق گرایی ایدئولوژیک، کیش فردیت، تضعیف اخلاق و ناهنجاری افراد و گروه های مرجع، افراد جامعه اعتراض دارند و تمارض اجتماعی می کنند. نتیجه چنین زیست جهانی نیز کاهش سرمایه اجتماعی و پیش بینی ناپذیری رفتارهای اجتماعی است. بنا بر یافته های این پژوهش، تمارض اجتماعی شامل کنش و برهم کنش های خاصی است که تداعی گر مسئولیت گریزی، دلیل تراشی و توریه است. این کنش اجتماعی به شکل های گوناگون در تعاملات روزمره ظهور و بروز می کند و نباید آن را فقط به یکی از وجوه آن ساده سازی کرد؛ به علاوه، تمارض اجتماعی در نموداری از شرایط علّی، زمینه ای و مداخله گرِ آن و در شبکه ای میان آن شرایط و تمارض اجتماعی به مثابه راهبردی برای مواجهه با آنها و پیامدهایشان، درک و دریافت می شود.

در دو دهه اخیر، آهنگ رشد جمعیت سالمند کشور، از رشد کل جمعیت، سریع تر شده است و در آینده نزدیک، احتمال تغییر ساختار جمعیت به سمت سالخوردگی وجود دارد. در چنین بستری، سالمندی فعال برای بهبود کیفیت زندگی افراد سالمند، اهمیت زیادی دارد. هدف این مطالعه، شناسایی تعیین کننده های جمعیتی اجتماعی و اقتصادی سالمندی فعال در بین بازنشستگان شهرستان بابل است. روش مطالعه، پیمایشی و ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسش نامه محقق ساخته است. حجم نمونه شامل 350 نفر از بازنشستگان برخی اداره های دولتی شهرستان بابل در سال 1395 است. نتایج نشان داد مردان نسبت به زنان، بازنشستگانی که با همسر و فرزندانشان هم سکنا بودند، سالمندان دارای تحصیلات دانشگاهی و سالمندانی که پس از بازنشستگی دوباره مشغول به کار شده اند، بیشترین میانگین سالمندی فعال را داشتند. براساس نتایج تحلیل چندمتغیره، سرمایه اجتماعی و فرهنگی بیشتر، سطح تحصیلات دیپلم و بیشتر، درآمد بیشتر از یک ونیم میلیون تومان و ترتیبات زندگی غیرهم سکنای افراد بازنشسته، به افزایش نمره سالمندی فعال آنان می انجامد. حمایت اجتماعی بیشتر از سالمندان و سن بالاتر با کاهش نمره سالمندی فعال همراه است. ارتقای سطح سرمایه اجتماعی افراد با همکاری های بین بخشی نهادها و سازمان های مرتبط پیش از رسیدن به سالمندی، تشویق و نهادینه سازی حمایت های بین نسلی ضروری است.

در سال های اخیر، جامعه شناسان در مواجهه با بحران آب، به رفتار مصرفی مربوط به آن به عنوان موضوعی جامعه شناختی توجه کرده اند؛ زیرا رفتار مصرفی، پدیده ای جمعی است که می تواند در ارتباط با سایر پدیده های اجتماعی دیگر رخ دهد؛ بنابراین، هدف پژوهش حاضر، مطالعه جامعه شناختی رابطه دین داری و آگاهی از تکالیف شهروندی با رفتار مصرف آب بود. در مبانی نظری از نظریه کایزر برای رفتار مصرف آب، از نظریه ماکس وبر و آموزه های قرآن برای دین داری و از نظریه حقوق شهروندی مارشال برای تکالیف شهروندی استفاده شده است. جامعه آماری آن، همه زنان متأهل شهر اصفهان و روش پژوهش، پیمایش است. نمونه آماری براساس جدول لین، 400 نفر برآورد شد که داده های لازم به روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای و با استفاده از پرسش نامه محقق ساخته و استاندارد به دست آمد. میزان کودر ریچاردسون برای رفتار مصرف آب، 710/0 و میزان آلفای کرونباخ برای دین داری و آگاهی از تکالیف شهروندی به ترتیب، 822/0 و 814/0 به دست آمد که نشان دهنده پایایی پذیرفتنی پرسش نامه است. نتایج این پژوهش نشان داد به طور میانگین، 7/26 درصد پاسخگویان، بالای 50 سال؛ 4/59 درصد، دارای تحصیلات دیپلم و کمتر از آن؛ 3/68 درصد، شاغل و 2/26 درصد، ساکن منطقه 6 هستند. همچنین، نتایج آزمون فرضیه ها نشان داد دین داری با ضریب همبستگی 009/0 با شدت بسیار کم، آگاهی از تکالیف شهروندی با ضریب همبستگی 40/0 با شدت نسبتاً متوسط، سن با همبستگی 270/0- با شدت نسبتاً ضعیف و مناطق مسکونی با مقدار 53/5 واریانس بر رفتار مصرف آب تأثیرگذار است. علاوه بر این، نتایج آزمون رگرسیون نشان داد از بین متغیرهای مستقل، متغیر آگاهی از تکالیف شهروندی با مقدار ضریب بتا استاندارد 35/0، تبیین کنندگی بیشتری نسبت به دین داری (04/0) برای رفتار مصرف آب دارد. با توجه به نتایج باید گفت عوامل فرهنگی همچون دین داری و آگاهی از تکالیف شهروندی، به عنوان دو عنصر متفاوت (سنتی و مدرن) تشکیل دهنده نگرش افراد بر رفتار مصرف آب تأثیرگذار است. این نتایج درباره زنان متأهل شهر اصفهان، به علت داشتن نقش تربیتی، بسیار مهم تر است؛ زیرا آنها هم از فرهنگ دینی متأثرند و هم از فرهنگ شهروندی.

پژوهش حاضر با هدف بررسی و شناخت نظم و ترجیح گفتمانی بازنمایی شده از خانواده ایرانی در سریال زیر پای مادر انجام شده است. در این پژوهش، واحد تحلیل، سریال و واحد مشاهده، مناسبات گفتمانی موجود در فیلم بوده است. اجزای این روش عبارت است از: شناسایی دال های محوری، مفصل بندی و تعیین گفتمان، شناسایی دال شناور، رابطه گفتمانی، فرجام تقابل گفتمانی و رابطه با متن (زمینه اجتماعی). یافته های این پژوهش نشان داد در این سریال، دو گفتمان خانواده در حال گذار و خانواده سنتی بازنمایی شده و فرجام گفتمانی با برتری گفتمان سنتی خاتمه یافته است. خانواده در حال گذار در این سریال، ویژگی هایی مانند خانواده هسته ای، عشق رمانتیک، سبک حل مسئله غیرسازنده، فرزندسالاری، بی سویه سازی رفتارهای ناهنجار و کینه توزی و نبخشیدن داشته است. در آن سو، خانواده سنتی قرار گفته است. ازجمله ویژگی های اصلی این خانواده می توان به ویژگی های مانند خانواده گسترده، مردسالاری، تعصبات شدید خانوادگی، سبک حل مسئله غیرسازنده، پشتیبانی و حمایتگری، جمع گرایی و خانواده گرایی اشاره کرد.

شرط ارتقای سلامت روانی و اجتماعی در جامعه، داشتن تغذیه سالم و فرهنگ مصرف آن است که هدف اساسی آن، فراهم آوردن شرایط جسمی و روانی لازم ازنظر رشد و تکوین ارگانیسم، تحرک و کارایی انسان ها در زندگی اجتماعی است. فرایند تغذیه انسان ها به شرایط محیطی و جغرافیایی و ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی آنها بستگی دارد؛ به گونه ای که تغذیه صحیح و مصرف درست باعث سلامت پایدار جامعه می شود. پژوهش حاضر در پی بررسی تبیین جامعه شناختی نقش تغذیه سنتی در خانواده بر سلامت روانی و سلامت اجتماعی نوجوانان است. پژوهش از نوع پیمایشی و همبستگی بود و جامعه آماری آن، همه مادران دو شهر راز و جرگلان (خراسان شمالی) بودند که فرزند دانش آموز دبیرستانی دوره دوم (1139 نفر) داشتند. حجم نمونه با جدول مورگان، 290 نفر به دست آمد. یافته ها نشان داد بین تغذیه مادر در منزل و میزان سلامت روانی، اضطراب، اختلال در عملکرد اجتماعی، افسردگی، مشارکت، انسجام، پذیرش و شکوفایی و انطباق اجتماعی فرزندان، رابطه معنی دار وجود دارد. 19 درصد تغییرات در میزان سلامت روانی و 25 درصد تغییرات در میزان سلامت اجتماعی با تغذیه تبیین می شود. در مدل معادله ساختاری نیز تأثیر متغیر تغذیه در مؤلفه های سلامت روانی و اجتماعی تأیید شد؛ درنتیجه، انتخاب سبد غذایی توسط مادر خانواده، نقش بسزایی در کاهش نابسامانی های روانی و اجتماعی در جامعه مورد مطالعه داشته است.