سجاد مسگرزاده

امروزه کاربران، فضای مجازی را واقعیت تلقی می کنند و در آن به عنوان یک جهان اجتماعی درگیر می شوند. این درگیرشدن مستلزم تعریف خود به عنوان سوژه هایی در ارتباط با این جهان اجتماعی است. پژوهش حاضر به مطالعه برساخت سوژه گری مجازی در بین کاربران اینستاگرام می پردازد.پژوهش حاضر به شیوه کیفی انجام شده است. در این راستا از پارادایم تفسیری و روش نظریه زمینه ای چندگانه استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه شامل 46 نفر از کاربران اینستاگرام است که به شیوه نمونه گیری هدفمند با لحاظ قاعده حداکثر تنوع انتخاب شدند.سوژه گری در فضای مجازی در شکل پساواقعیت ها و خودهای پساواقعی با استفاده از تکنیک های «کمال گرایی وجودی»، «گریز از بوده ام»، «همانندشدن با خود» و «همانندشدن با دیگری» برساخته و تعریف می شود. در هر چهار مفهوم، سوژه به دنبال کسب اعتبار است؛ با این تفاوت که همانندشدن با خود از طریق بازیابی خود و هویت رخ می دهد، اما کمال گرایی وجودی و همانندشدن با دیگری با سقوط در «دازمن» رخ می دهد.نکته اساسی در هردو شکل از اعتبار این است که خودهای مبتنی بر این اعتبارها پساواقعی و مبتنی بر پساواقعیت هایی هستند که فقط در فضای مجازی وجود دارند.

مفهوم سوژه گی و ورود آن به اندیشه فلسفی و اجتماعی یکی از تحولاتی است که رنسانس با خود به همراه آورد، تحولی که طی آن سوژه گی، به مثابه مبنای آگاهی و کنش به یکی از مسائل مورد مناقشه در بین نظریه پردازان فلسفه و علوم اجتماعی تبدیل شد. از این منظر، رویکردهای گوناگون به سوژه گی، از حیث پرداخت به موضوعاتی نظیر آزادی و اراده، آگاهی، انقیاد، ساخت خود، بودن، هستی، ایدئولوژی و ساخت اجتماعی، جزو مجادله برانگیز ترین نظریه های جامعه شناختی و انتقادی عصر حاضر بوده اند. روش این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی می باشد. گردآوری مطالب به شیوه اسنادی بوده است و در این راستا از کتب، مقالات و متون مختلف نظری استفاده شده است. مطالعه حاضر در پاسخ به مسئله مناقشه برانگیز سوژه گی انجام شده است. بر این مبنا می توان رویکردها و نظریه های مرتبط با سوژه گی را در قالب سه الگوی کلی طبقه بندی کرد: 1-الگوی کلاسیک و وجودی، 2-الگوی بودن و 3-الگوی تجویزی. بر اساس این سه الگو مبنای اقدامات و آگاهی سوژه در طیفی بین «منِ مطلق» تا «انقیاد و کنترل مطلق» قرار می گیرند. نظریه های کلاسیک و وجودگرا در سمت منِ مطلق قرار دارند. اما با ظهور هگل رویکردهای مرتبط با سوژه گی از منِ مطلق و سوژه مسئول فاصله می گیرند. در واقع، نظریه هگل به عنوان یک نظریه میان سوژه گی نقطه آغاز و زمینه ساز شکل گیری حرکت به سمت الگوهای بودن و تجویزی قرن بیستمی در ارتباط با سوژه گی است. 

در مقاله حاضر، کتاب شهرها و مصرف (Cities and Consumption) اثر مارک جین (Mark Jayne) با ترجمه فارسی مرتضی قلیچ مورد نقد و بررسی قرار گرفت. از مزایای این کتاب می توان به ارائه دیدگاه ها، نظریات، پیشینه ها تجربی، اسناد و مورد پژوهی های مختلف در مورد شهر و مصرف اشاره کرد. ترجمه و نگارش کتاب، علیرغم ارائه اطلاعات مهم پیرامون شهرها و مقوله ی مصرف، حاوی انتقاداتی است؛ که از جمله ی آن می توان به رغم چاپ دوم کتاب، به غفلت از ویرایش ادبی متون ترجمه شده و دقت کم در ترجمه محتوایی متون لاتین اشاره داشت؛ تا جایی که برخی از قسمت های ترجمه شده، با متن اصلی کتاب همخوانی قابل قبولی ندارد. همچنین، در ارتباط با محتوای کتاب، تبیین جامعی از رابطه شهر و مصرف و ادعاهای مطرح شده صورت نگرفته است؛ به عبارتی کتاب موردبررسی، پیشفرض های نظری و روش شناختی ندارد و عناوین فصل ها حول ادعای اصلی انسجام پیدا نکرده اند. جین، جایگاه مصرف و مصرف کننده را نتواسته است در رابطه بین ساختار اقتصاد سیاسی و شکلگیری شهر مدرن و جامعه مصرفی تبیین کند. ادعایی که در اغلب بخش های کتاب دنبال یا اثبات نمی شود. همچنین از آنجایی که کتاب مربوط به سال 2006 می باشد، اطلاعات آماری و پیشینه های تجربی مورد استفاده به روز نیستند.

در این پژوهش کیفی با مطالعه صفحات ماشین باز در اینستاگرام براساس رویکرد اجرای هویت باتلر، نه تنها روش اجرای هویت جنسیتی زن یا سوژه زن مشخص شد بلکه تلاش شد تا گفتمان شکل دهنده چنین اجرای نیز مورد بررسی و استدلال قرار گیرد. یافته ها بر اساس معانی ذهنی مشارکت کنندگان نشان داد که زنان با رفتارهای بدنِ جنسی خود به وجودِ خود عینیت می دهند. آنان بدن خود را به صورت کالا درک می کنند که می توانند در قالب این کالا خود را توسعه دهند و هویت زنانه خود را شکل دهند. بنابراین اجراهای جنسیتی اغلب در قالب نمایش بدن و اجراهای جنسی رخ می دهد. چنین درکی از جنسیت زن و اجراهای مبتنی بر آن محور اصلی گفتمان سرمایه داری جنسی است. گفتمان جدید اقتصادی که مبتنی بر تقاطع جنس و اقتصاد است. تقاطعی یا محور مختصاتی که در آن محور اقتصاد و بدنِ جنسی به یکدیگر می رسند و با هم آمیخته می شوند. حلقه ارتباط در این تقاطع بدنِ جنسی زن است. از همین رو ویژگی های جنسی زن تبدیل به مهم ترین ویژگی جنسیتی او می شود. یعنی جنسیت بیشتر شامل جنس و بازتولید آن می شود.

عصر امروز، عصر چرخش ها و یا به عبارتی، عصر گذارهاست. یکی از این گذارها، گذار از نظارت مدرن به نظارت پست مدرن است؛ موردی که فرامکانی و فرازمانی بودن از ویژگی های اصلی آن به شمار می رود و در ادبیات پست مدرن با نام پساسراسربین شناخته می شود. پساسراسربین به روزمره شدن نظارت دلالت دارد. در مطالعه حاضر برای دستیابی به معانی ذهنی مشارکت کنندگان درباره روزمره شدن نظارت و شناسایی عوامل زمینه ساز آن، از رویکرد کیفی و روش  نظریه زمینه ای تعدیل یافته استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه، 16 نفر از دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه تبریز؛ راهبرد نمونه گیری، نظری و شیوه نمونه گیری، هدفمند با لحاظ کردن قاعده بیشترین تنوع بوده است. براساس رویکرد تعدیل یافته، داده های مصاحبه در دو مرحله کدگذاری (کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی) تحلیل و درنهایت، خط داستانی پژوهش پس از برآورد اعتمادپذیری یافته ها با کاربرد تکنیک ریگور ارائه شد. یافته ها نشان داد براساس معنای ذهنی مشارکت کنندگان، محتوای نظارت روزمره، هم در شکل عمودی و هم در شکل افقی آن تا حد زیادی در ارتباط با الگوی مصرف (خوردن، پوشیدن، تماشاکردن، تفریح کردن...و به طور کلی چگونگی هزینه کردن) رخ می دهد که با اینترنت و فضای مجازی، حالتی فرامکانی، فرازمانی و درونی پیدا کرده است؛ موضوعی که در قالب مقوله مرکزی سرمایه داری سیال، زوایای جدیدی از نظارت سیال را به نمایش می گذارد و بینش های عمیقی را همسو با تقویت بدنه دانشی در حوزه نظارت، فرا روی جویندگان این حوزه قرار دهد.

گسترش بیکاری و افزایش وقوع طلاق از مصادیق جامعه مخاطره آمیزند که می توانند تصمیمات زنان و مردان را درباره تشکیل خانواده تحت تأثیر قرار دهند. مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه بین شاخص های جامعه مخاطره آمیز با میانگین سن زنان و مردان در نخستین ازدواج و با استفاده از داده های سرشماری 1390 در سطح شهرستان انجام شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که این شاخص ها نسبت درخور توجهی از تفاوت های شهرستانی موجود در سن ازدواج را تبیین می کند (51 درصد از واریانس میانگین سن مردان و 38 درصد از واریانس میانگین سن زنان در نخستین ازدواج). به طور خاص، شاخص های اقتصادی (متغیرهای میزان بیکاری و میزان بیکاری بین افراد دارای تحصیلات عالیه) با میانگین سن زنان و مردان در نخستین ازدواج بیشترین رابطه مستقیم را دارند. درصد مردان طلاق گرفته از دیگر متغیرهایی است که با میانگین سن هر دو جنس در نخستین ازدواج رابطه مستقیم دارد. بر اساس این یافته ها، می توان انتظار داشت اقدامات مؤثر در اشتغال زایی و افزایش پایداری ازدواج، از طریق کاهش مخاطره آمیزی جامعه، ازدواج و تشکیل خانواده را در کشور تسهیل کند.