۱.
کلید واژه ها:
ابن سینا خانواده تدبیر منزل حکمت عملی زن مرد
خانواده اصلی ترین نهاد اجتماعی و بنیادی ترین عنصر جامعه و بستر رشد بسیاری از ارزش ها است. ابن سینا در آثار خود، از جمله وجوب السیاسه و الحاجه الی السیاسه ، مستقلاً، و نیز در آثار دیگر خود به این موضوع پرداخته و با رویکردی دینی فلسفی از ضرورت، عوامل و موانع تحکیم آن سخن می گوید. این مقاله، ابتدا جایگاه حکمت منزل در نظام حکمی سینوی را می کاود و سپس در باب عناصر اصلی و مرتبط با آن، مانند ازدواج، نحوه مشارکت زن و مرد در اداره منزل، حقوق خانواده و اصول حاکم بر سیاست منزل، سخن می گوید. ابن سینا در باب عوامل ازدواج بر انگیزه های اقتصادی، اجتماعی، روانی و جنسی انگشت می نهد و در راستای تحکیم این بنیاد بر مسئولیت مدیران و حاکمان جامعه، تلاش در جهت رفاه اقتصادی و ایجاد شغل، رشد عقلانی زوجین، جلوگیری از ازدواج های پنهانی و عفت خانواده تأکید فراوان دارد. در بحث از حقوق همسر و تکالیف مرد به حقوقی همچون حق نفقه، حق صیانت و حق کرامت اشاره می کند و مرد را مهم ترین تکیه گاه تحکیم خانواده می داند. در باب حق طلاق معتقد است این حق نباید در اختیار فرد متلون المزاج و کم خرد قرار گیرد. بر همین اساس لزوماً در موقعیت هایی این حق را از مرد سلب می کند .
۲.
کلید واژه ها:
ملاصدرا دعا انسان شناسی حرکت جوهری استکمال نفس عقل نظری عقل عملی انسان کامل فقر وجودی اختیار
دعا یکی از عمیق ترین انواع ارتباطی انسان ها با خدا است. هر انسانی به فراخور میزان درک فقر ذاتی خویش به معناشناسی و مسائل پیرامون آن پرداخته است. نگاه صدرا به مسئله دعا، گسسته از مبانی انسان شناسی وی نیست. حرکت جوهری اشتدادی نفس، نحوه استکمال انسانی، انسان کامل، فقر وجودی انسان و اصل اختیار، اهم مبانی صدرا در تبیین مسئله دعا است. در این نوشتار با توجه به مبانی انسان شناسی صدرا (در دو نظام تشکیک خاصی و وحدت شخصی وجود) مسئله دعا تحلیل شده است. لذا ضمن تبیین مختصری از مفاهیم و مبانی وی، علاوه بر به تصویر کشیدن ارتباط آن دو، تحلیلی نو و منطبق بر اصول انسان شناختی صدرایی از مسئله دعا مطرح کرده ایم.
۳.
کلید واژه ها:
علیت دلایل تبیین کنش انسان شناسی رئالیسم انتقادی
دین واقعیتی اجتماعی است و معمولاً برای تبیین واقعیت های اجتماعی، طیفی از نظریات فردگرایانه-جمع گرایانه استفاده می شود. از جمله این نظریات، نظریات متعلق به نحله رئالیسم انتقادی است که کنش های انسانی را بررسی و تبیین می کند. در این مقاله سه دلیل بر علیت دلایل رفتار یا کنش انسانی اقامه شده است. پارادایم رئالیسم انتقادی، انسان را دارای ماهیت اجتماعی می داند. واقع گرایان انتقادی، یکی از ارکان قضاوت روشی را که بر اساس پیش فرض های توافقی افراد است، کفایت عملی می دانند. برای جمع آوری اطلاعات، قائل به ترکیب روش کیفی و کمّی هستند و هیچ یک را به تنهایی کافی نمی دانند. جایگاه خدا در انسان شناسی دیالکتیک روی بسکار چنین است که ساختار مبنایی انسان و جهان، خدا است و وظیفه اصلی انسان، دست یابی به این واقعیت متعالی یا مطلق و فهم آن است. از نظر او، خدا ریشه وجودی یا غایت وجود و امکان ها است.
۴.
کلید واژه ها:
قِدم نفس حدوث جسمانی وجود جمعی عقلانی تقدم انسان نفسی انسان حسی ملاصدرا
ملاصدرا معتقد است نفس در آغاز موجودی مادی است و با حرکت جوهری خود به مرتبه تجرد می رسد و پس از طی کردن مراتب کمالات و تحولات جوهری، به تجرد کامل نایل می آید و از بدن بی نیاز می شود. در واقع، نفس مولود عالم طبیعت است و قبل از خلقت ابدان وجود ندارد. اما در برخی از احادیث و روایات رسیده از ائمه که از نظر محدثان در حد تواتر است خلقت ارواح و نفوس انسان ها پیش از ابدان دانسته شده است. از آنجایی که ملاصدرا فیلسوفی شیعی است، برای روایات صادرشده از پیامبر و اهل بیت او حجیتی کمتر از عقل قائل نیست. لذا در صدد تبیین عقلانی از روایات است. وی برای وجود نفس قبل از بدن و عالم طبیعت دو تفسیر مطرح کرده است؛ یکی وجود جمعی عقلانی و دیگری وجود انسان نفسی.
۵.
کلید واژه ها:
انسان کامل امام صادق (ع) اسمای الاهی
انسان شناسی از مهم ترین مباحث جهان بینی است. انسان کامل واسطه بین حق و خلق بوده و شناسای جهان، خدا و خود است. نظریه انسان کامل از اصلی ترین مباحث عرفانی است. هرچند محققان پیدایی این نظریه را به دوران قبل از ابن عربی مربوط دانسته اند، اما وی آن را همچون سایر موضوع های عرفان نظری تدوین کرد. امام صادق(ع) شناخت ذات الاهی را میسر ندانسته، معرفت الاهی را از طریق اسمای خداوند ممکن می داند. از نظر ایشان، انسان کامل، که حضرت محمّد (ص) و اولیای محمدیین هستند، جامع اسمای الاهی اند و خلقت جهان نیز به آنها اختصاص دارد. انسان کامل نزد ایشان صاحب مقام ولایت، و خلیفه خداوند بر روی زمین است. انسان کامل محل مشیت الاهی و حائز مقام انشاء و حجّت است. زمین هرگز از حجّت و ولی الاهی خالی نیست. روش بررسی مقاله تحلیل محتوا است.
۶.
کلید واژه ها:
علم النفس تجرد نفس سید مرتضی علامه حلی
تجرد نفس از مباحث مهم در فلسفه و کلام اسلامی است. سید مرتضی و علامه حلی، دو متکلم برجسته شیعه، درباره ماهیت نفس دیدگاه متفاوتی دارند. سید مرتضی تجرد نفس را انکار کرده و قول به جوهر بسیط بودن نفس را باطل خوانده است. مهم ترین دلیل او پیوستگی و وابستگی اعمال فکری و عقلی به امور بدنی است. امّا علامه حلی گویا تجرد نفس را می پذیرد. این مقاله در پی آن است که دلایل انکار تجرد نفس از منظر سید مرتضی را بررسی کند و دیدگاه علامه حلی را نشان دهد. چنان که خواهیم دید، علامه حلی دلایل متکلمان و حکما، از جمله دیدگاه سید مرتضی، را در کتب خود آورده و نقد کرده و معتقد است ادله هر دو قوت و ضعف هایی دارد. علامه مهم ترین دلیل در تجرد نفس را تجرد ادراک می داند، ولی گویا در اعتقاد به مجرد بودن یا نبودن آن تردید دارد؛ او در مقام متکلم رویکرد جسمانیت نفس (نظریه اجزای اصلیه) را می پروراند.
۷.
کلید واژه ها:
قوه خیال وحدت شخصیه صور خیالی مقام انشائی نفس حسن زاده آملی
هستی شناسی قوه خیال و اثبات کارکردهای ادراکی آن، یکی از اساسی ترین معضلات علمی در علم النفس فلسفی است و هر یک از مکاتب مشاء و اشراق و حکمت متعالیه، رویکردهای متفاوتی درباره تجرد یا مادی انگاری خیال، مدرک بودن و ماهیت صور خیالی برگزیده اند. در مقاله حاضر، هستی شناسی خیال از دیدگاه حسن زاده آملی بررسی شده است. خیال در دیدگاه وی، صرفاً در قوه ای باطنی که حافظ صور باشد، محدود نمی شود و متأثر از مبنای وحدت شخصیه، محدوده ای فراتر از تعاریف رایج مشائی و صدرایی دارد. ابعاد ماهوی خیال و کارکردهای این قوه نیز متأثر از این نوع نگاه، متمایز از سایر دیدگاه ها است. در دیدگاه ح سن زاده آملی ، فاعلیت قوه خیال در پرتو مقام انشائی آن معنا می یابد که بدون دریافت های شهودی حاصل نمی شود. تبیین مقام انشاء اسمایی این قوه، از اساسی ترین کارکردهای خیال از نگاه او است. در دیدگاه وی، صور خیالی موجود در عالم خیال نفسانی با عوالم ماورایی رابطه ای دوسویه دارد.
۸.
کلید واژه ها:
طوسی سلامت نفس فضیلت الگو طب روحانی
تحلیل سلامت نفس و تبیین ویژگی های آن مسئله ای انسان شناختی در اندیشه متفکران مسلمان بوده است. نصیرالدین طوسی در آثارِ اخلاقی خویش، نظریه سازی ویژه ای در باب سلامت نفس انجام داده است. در این جستار، با تصویرسازی الگوی طوسی از سلامت نفس کوشیده ایم تحلیلی جامع از این مسئله در آثار وی عرضه کنیم. سلامت نفس در اندیشه طوسی، شرط لازم کمالات بالادستی محسوب می شود. در نظریه کمال محور طوسی، درمان امراض و رذایل و تأکید بر سلامت نفس (طب انگاری اخلاق) نقش بسزایی دارد. فضیلت مؤلفه مهم سلامت در تفکر طوسی است. وی در تحلیل این مسئله ناظر به تحقق داشت انسان سالم و مطلوب سخن می گوید و معیارهای وی معطوف به آن است، نه انسان آرمانی و عرفانی. تحلیل های طوسی متفاوت با نظریه های سلامت نفس، نظیر نظریه زکریای رازی، است. در این جستار از جایگاه طب روحانی در نظریه اخلاقی طوسی، تصویرسازی طوسی از امراض نفس و سلامت، راهکارها و الگوهایی که وی مطرح کرده است سخن می گوییم و با توجه به اخذ مؤلفه فضیلت در تحلیل سلامت به چیستی فضیلت و تحلیل قوای نفس و تفسیرهای مختلف طوسی می پردازیم.
۹.
کلید واژه ها:
ملاصدرا نفس انسان شناسی هرمنوتیک
یکی از مسائل کلیدی مطرح شده در فلسفه ملاصدرا بررسی چیستی، ابتدا و انتهای انسان و ربط آن با وجود حقیقی است. مقاله حاضر با بررسی و تحلیل روش حاکم بر نفس شناسی ملاصدرا و ابزاری که وی استفاده کرده در پی کشف راز برتری حکمت متعالیه بر سایر مسلک های فلسفی یا تفاوت آن با این مسلک ها در انسان شناسی است. بررسی آثار گوناگون ملاصدرا به شیوه کتاب خانه ای و تحلیل محتوا نشان می دهد که او در بررسی مسئله نفس (که از مهم ترین و کلیدی ترین مسائل حکمت متعالیه است)، در کنار برهان (شاکله اصلی مباحث فلسفی در حکمت متعالیه) از ابزارهای دیگری همچون آیات و روایات، تجارب شخصی، شهود، عقاید، نقل و نقد اقوال، تشبیه و تمثیل، تأویل، اشارات و ... استفاده کرده است. روش ملاصدرا در انسان شناسی، التقاط، تلفیق و میان رشته ای نیست بلکه ذهن ذوب شده وی در دین و عرفان و اشراف او به فلسفه های موجود باعث تحقق هرمنوتیکی ترین تقریر از فلسفه قدیم و تبیین متفاوت او از انسان شده است. انسان شناسی ملاصدرا بروز حقیقت انسان در منظر و مرئای عقل انسان با رتبه وجودی ملاصدرا و تقویت شده با فهم والای انسان کامل است. لذا انسان شناسی حکمت متعالیه علی رغم استفاده از ابزارهایی همچون وحی و شهود، همچنان به عنوان نوعی روش اصیل عقلی و فلسفی باقی مانده است.
۱۰.
کلید واژه ها:
غذا روح انسان اندیشه رویکرد فلسفی
امروزه با توجه به گسترش مباحث تجربی مربوط به تغذیه و پیدایش سبک خاص تغذیه ای در دوران جدید و نیز رشد و گسترش کمّی و کیفی انواع غذاها، ضرورت پرداختن به بحث تغذیه و نسبت آن با انسان بر اساس رویکردهای دینی و فلسفی بیش از هر زمان دیگر آشکار شده است. این مقاله، با روش فلسفی و به صورت کاربردی و عینی با موضوع تغذیه به عنوان شأنی از شئون انسان مواجهه می شود و تبیین فلسفی از نسبت تغذیه انسان با روح و اندیشه اش به دست می دهد. روش تبیین مباحث این پژوهش، عقلی و فلسفی است. به دلیل اهمیت آموزه های دینی اشاره ای به مستندات دینی این موضوع نیز شده است. مطابق این رویکرد، تغذیه اگرچه مربوط به ساحت جسمی انسان است، اما چون روح انسان با ساحت جسمی پیوند دارد، غذا بر ساحت روحی و اندیشه انسان تأثیر می گذارد. بر این اساس، تغذیه به عنوان یکی از عوامل غیرمعرفتی در جهت گیری اندیشه و باور انسان تأثیرگذار است، به طوری که برخی از اندیشه های انسان متأثر از غذا است. همین طور تبیین و اثبات این موضوع، علاوه بر اینکه کاربردی و مهم است، آثار تربیتی و اخلاقی خاصی در حوزه های مرتبط با این بحث دارد.
۱۱.
کلید واژه ها:
حقوق سیاسی انسان حق و تکلیف حکومت اسلامی نهج البلاغه
جایگاه انسان در نظام سیاسی و حقوق سیاسی او مسئله ای است مهم که معیار تقسیم بندی انواع حکومت ها قرار گرفته است. از سوی دیگر، تبیین نشدن حقوق سیاسی انسان در حکومت های دینی یا بی توجهی حکومت های مبتنی بر دین به آن، موجب مترادف دانستن نظام های دینی با رژیم های استبدادی شده است. در پژوهش حاضر، با بررسی سیره سیاسی و حکومتی حضرت علی A در نهج البلاغه ، حقوق سیاسی انسان در حکومت اسلامی بررسی می شود که می تواند معیار مناسبی برای حکومت ها و گروه های اسلامی در جهان اسلام باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد بر اساس آموزه های نهج البلاغه ، انسان فارغ از هر گونه تقسیم بندی، در حکومت اسلامی دارای حقوقی چون حقّ تعیین سرنوشت و انتخاب حاکمان، آزادی سیاسی، نظارت بر مسئولان، مشورت، نصیحت کارگزاران، جلب رضایت عمومی، آگاهی از مسائل حکومتی، حفظ اسرار و حریم خصوصی، امنیت و تساوی در برخورداری از حقوق است و حکومت اسلامی مکلّف به تأمین این حقوق است.
۱۲.
کلید واژه ها:
زبان زبان عبری زبان فارسی کمال طلبی
انسان ذاتاً کمال طلب است. وسواس در گزینش واژه ها و کاربرد هدفمند آنها و توصیه و تأکید متون تعلیمی و اخلاقی بر سخن نکو تجلی کمال طلبی انسان در زبان، و نشانه پیوند حُسن و جمال با کمال است. انسانِ جویای کمال، هم در انتخاب واژه ها بهترین و بجاترین را برمی گزیند و هم فطرتاً دوستدار شنیدن سخنان نکو است. حفظ کرامت بشر و رعایت احترام و ادب و نزاکت و اخلاق، منشأ به گویی، نکوگویی، و زیباسازی زبانی است. زبان عبری به عنوان زبان یکی از کتب مقدس که واجد ارزش های تاریخی و زبان شناسی است سرشار از واژه های نیک و نرم است. همچنین، متون نظم و نثر فارسی (متأثر از متن قرآن) مجلای به گویی و نکوگویی زبانی اند که با استخدام فنون گوناگون ادبی و بلاغی در قالب های منثور و منظوم، سخن را زیبا جلوه داده اند تا بر مذاق مخاطب نکو افتد.
