منصوره بخشی

خانواده اصلی ترین نهاد اجتماعی و بنیادی ترین عنصر جامعه و بستر رشد بسیاری از ارزش ها است. ابن سینا در آثار خود، از جمله وجوب السیاسه و الحاجه الی السیاسه ، مستقلاً، و نیز در آثار دیگر خود به این موضوع پرداخته و با رویکردی دینی فلسفی از ضرورت، عوامل و موانع تحکیم آن سخن می گوید. این مقاله، ابتدا جایگاه حکمت منزل در نظام حکمی سینوی را می کاود و سپس در باب عناصر اصلی و مرتبط با آن، مانند ازدواج، نحوه مشارکت زن و مرد در اداره منزل، حقوق خانواده و اصول حاکم بر سیاست منزل، سخن می گوید. ابن سینا در باب عوامل ازدواج بر انگیزه های اقتصادی، اجتماعی، روانی و جنسی انگشت می نهد و در راستای تحکیم این بنیاد بر مسئولیت مدیران و حاکمان جامعه، تلاش در جهت رفاه اقتصادی و ایجاد شغل، رشد عقلانی زوجین، جلوگیری از ازدواج های پنهانی و عفت خانواده تأکید فراوان دارد. در بحث از حقوق همسر و تکالیف مرد به حقوقی همچون حق نفقه، حق صیانت و حق کرامت اشاره می کند و مرد را مهم ترین تکیه گاه تحکیم خانواده می داند. در باب حق طلاق معتقد است این حق نباید در اختیار فرد متلون المزاج و کم خرد قرار گیرد. بر همین اساس لزوماً در موقعیت هایی این حق را از مرد سلب می کند .

توجه به حکمت عملی در آثار فارابی، ابن سینا وخواجه نصیر جایگاه ویژه ای دارد. تدبیر منزل بر نظام خانواده و جایگاه زن و مرد و نقش آنها در اداره منزل است. این سه فیلسوف مشترکاتی در مبانی و مسائل مطرح در این حوزه دارند، ولی اختلافات قابل توجهی نیز در آرای آنان درباره خانواده و به ویژه زن وجود دارد. فارابی به تأسی از حکمای یونان انسان را مدنی بالطبع می داند و با نگاهی انسان مدار و فضیلت محور و تقریباً فارغ از جنسیت به شخصیت زن می پردازد. ابن سینا و خواجه نصیر بیشتر با نگرش کارکردگرایانه به نقش زن و مرد در نظام خانواده توجه دارند. البته خواجه با نگاه جنسیتی و کمتر انسان مدارانه به زن می نگرد و او را تابعی از مرد تلقی می کند که وظیفه اصلی او مادری و همسری است و بر خلاف فارابی اصولاً زن را پدیده ای مستور در خانه تعریف می کند که خروج وی از خانه و حضور اجتماعی او توالی فاسده دربر دارد. ضمن بررسی آرای این سه فیلسوف، به اشتراکات و افتراقات آنها درباره زن و تدبیر منزل اشاره می شود.

تاریخچه: ورود موسیقی در میان مسلمانان را می توان مقارن با راهیابی موالی به سرزمین حجاز و پس از فتوحات دانست. مسئله: احکام اسلامی مترتب بر موسیقی و برخورد دوگانه حاکمان وقت با این پدیده، سیر موسیقی در ادوار مختلف را متفاوت کرده است. سؤال: به نظر می رسد تاکنون پژوهشی مستقل در زمینه سیر تاریخی موسیقی، از ابتدا تا قرن چهاردهم، صورت نگرفته است. ازاین رو، با این سؤال مواجهیم که مسلمانان، در حوزه عملی و نظری، چه برخوردی با این پدیده داشته اند؟ و موسیقی چه سیری را طی کرده است؟ فرضیه: موسیقی در ابتدا به جهت نهی قرآن و مخالفت پیامبرn رشد چندانی نداشت؛ ولی پس از فتوحات و راهیابی موالی به سرزمین های اسلامی، در میان مسلمانان راه پیدا کرد و بیشتر جنبه عملی داشت. از قرن سوم به بعد، جنبه های نظری این پدیده، مورد توجه قرار گرفت و نوشته های متعددی در این زمینه به نگارش درآمد. هدف: این مقاله، به قصد تبیین تأثیر توجه یا عدم توجه مسلمانان بر رشد موسیقی، به گردآوری گزارش های مرتبط با موضوع پرداخته است. روش: نوشتار پیشِ رو، با استفاده از روش توصیفی به سؤال مقاله پاسخ می دهد. یافته: گزارش ها، حاکی از آن است که موسیقی تا قرن سوم بیشتر از جنبه عملی، و از قرن سوم و چهارم به عنوان یک فن، مورد توجه قرارگرفته و مکتوبات متعددی را به خود اختصاص داده است که رونق این نگارش ها را می توان در قرن سوم و چهارم دانست.