توسعه حرم حضرت معصومه و افزایش زائران قم در دوره ناصرالدین شاه

چکیده

دوره سلطنت ناصرالدین شاه، دوره ای درخشان در عمران و آبادانی قم است. در زمان وی در حوزه رفاهی، عمرانی و بهداشتی اقدامات اساسی در قم انجام داد. این شاه قاجار در ادامه فعالیت های عمرانی اسلافش در قم، به توسعه و عمران شهر قم دست زد. توسعه فیزیکی حرم حضرت معصومه و ساخت صحن اتابک از دست آوردهای دوره سلطنت ناصرالدین شاه در مورد شهر قم است که در این پژوهش به آن خواهیم پرداخت. با رسمی شدن تشیع در ایران، شاهان قاجار به اماکن مذهبی شیعیان در ایران و عراق، اهمیت بیشتری دادند و برای کسب مشروعیت بیشتر، هزینه های زیادی را برای توسعه این اماکن مذهبی صرف کردند. در این راستا دولتمندان عصر قاجار نیز هم به واسطه کسب مشروعیت مذهبی در نزد عامه و هم به دلیل تمایلات مذهبی خود، در برآوردن هزینه های ساخت این اماکن مذهبی دخیل شدند. یکی از این اماکن مذهبی، شهر قم بود. تا دوره ناصرالدین شاه، حرم حضرت معصومه شامل گنبد حرم و صحن عتیق بود. با توسعه شهر قم و ساخت راه جدید تهران به قم که با افزایش زائران حضرت معصومه همراه بود، فضای فیزیکی حرم قم، برای سیل عظیمی از شیعیان که برای زیارت حرم حضرت معصومه(ع) از داخل و خارج کشور به قم می آمدند کافی نبود. میرزا علی اصغر امین السلطان در راستای رقابت های پنهان دولتمردان قاجاری برای کسب مشروعیت مذهبی، به دستور و حمایت ناصرالدین شاه، به ساخت ابنیه جدیدی در حرم حضرت معصومه دست زد و با صرف هزینه های فراوانی موفق شد صحنی جدید با معماری زیبا در کنار صحن عتیق ایجاد کند که به صحن اتابک مشهور گشت. خییرین نیز در کنار امین السلطان، در تکمیل شدن و تامین هزینه های ساخت حرم حضرت معصومه(ص) کمکهای شایانی کردند. با این اقدامات، زائران حرم حضرت معصومه در رفاه نسبی تری نسبت به دوره های قبل قرار گرفتند.