علوم تربیتی از دیدگاه اسلام

علوم تربیتی از دیدگاه اسلام

علوم تربیتی از دیدگاه اسلام سال سوم بهار و تابستان 1394 شماره 4 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

پیشایندهای بسترآفرین رفتار فرانقشی در سازمان های آموزشی از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قرآن کریم رفتار شهروندی سازمانی رفتار فرانقشی پیشایندها سازمان های آموزشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۸ تعداد دانلود : ۲۹۵
رفتار فرانقشی رفتاری است داوطلبانه و فراتر از شرح وظایف رسمی که به طور مستقیم به وسیلة نظام پاداش رسمی سازمان شناسایی نمی شود. این پژوهش در پی شناسایی پیشایندهای بسترآفرین رفتار فرا نقشی در سازمان های آموزشی از منظر قرآن کریم است. روش پژوهش بررسی اسناد و مدارک، و تحلیل محتوای کیفیبه شیوة استقرایی قیاسی است. بدین منظور داده های لازم از قرآن کریم جمع آوری و مقولات (پیشایندها) معین شده است. بر اساس یافته های پژوهش پیشایندهای شخصیتی در سه سطح شناختی، عاطفی و رفتاری هستند، از جمله: درک حضور خدا و سیطرة علم و قدرت او بر عالم، معاد باوری و اعتقاد به ثبت اعمال و نظام پاداش، باور محدود بودن فرصت ها، داشتن اهداف متعالی، آزادگی و وابسته نبودن به دنیا، احساس مسئولیت در قبال دیگران، قدرت تحمل و شرح صدر، و اعراض از امور بی فایده. پیشایندهای سازمان ینیز (در دو سطح ارتباط با مدیر/ اعضای سازمان) شامل حاکمیت روابط عاطفی عمیق بر سازمان، الگوسازی مدیران، قدرشناسی از عمل کنندگان و تبدیل رفتار فرانقشی به رفتاری ارزشمند است.
۲.

دلالت های تربیتی مفهوم قرآنی"شاکله" بر اساس رهیافت علامه طباطبایی در تفسیر المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: علامه طباطبایی تفسیر المیزان شاکله زیرساخت رفتار کثرت گرایی روش شناختی در تربیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۶۲ تعداد دانلود : ۸۱۲
دیدگاه علامه طباطبایی در تفسیر مفهوم "شاکله" و الزامات تربیتی آن موضوع این نوشتار است. روش تحقیق تحلیلی- منطقی است و هدف آن دستیابی به نکات رهگشای تربیتی است. علامه طباطبایی در تفسیر شاکله دیدگاه ملکه انگاری را بر گرفته و سلامت نفس، رشد و کمال آن را در گرو شاکله دانسته است. بر پایة تفسیر وی، با شناخت شاکله، به مثابة زیرساخت و علت درونی رفتار، تربیت به منزلة تغییر این زیرساخت تلقی، و تغییر رفتار از طریق آن جستجو می شود. توجه به این سطوح ناپیدای رفتار، برخلاف سنت رایج معطوف به تغییر ظاهری رفتار، نوعی ژرف نگری در تبیین رفتار و تغییر آن است که به اثربخشی تربیت می انجامد. علامه، با اثبات در حدِ اقتضاءبودن تأثیر شاکله در رفتار، شبهة جبری بودن رفتار را رد می کند و عمل برخلاف شاکله و تغییر آن را دشوار ولی ممکن می داند. وی با معرفی عوامل مؤثر در ایجاد شاکله روش و الگوی تربیت را نشان می دهد. دشواری شکل دهی ثانویه به شاکله به دلیل استحکام شاکلة اولیه است تا حدی که جزئی از فرد می شود و مانع شکل گیری و حتی توجه به باورها و الگوهایی می شود که متعارض با خود است. عاملیت انسان مبین امکان و ضرورت تغییر، و شکل گیری آگاهانه و اختیاری ثانویة شاکله است. از آنجا که شیوة تغییر شاکله باید با نوع شاکلة هر فرد و برحسب شخصیت او متناسب باشد، کثرت گرایی روش شناختی در تربیت ضرورت می یابد.
۳.

ماهیت، علل و راه کارهای پیشگیری و مهار خشم از دیدگاه اندیشمند مسلمان ابوزید بلخی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ماهیت سلامت روان پیشگیری راه کارها خشم کنترل ابوزید بلخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۷ تعداد دانلود : ۳۸۳
ابوزید بلخی حکیم، ادیب، فیلسوف، متکلم و اندیشمند مسلمان ایرانی است که در سده های سوم و چهارم هجری می زیست و برای اولین بار در کتاب «مصالح الابدان و الانفس» به بررسی موضوع بهداشت و سلامت روان در راستای بهداشت و سلامت جسم و تأثیرات متقابل آن ها بر یکدیگر پرداخته است. بلخی، در بیان اندیشه های خود در زمینه سلامت روان، متأثر ازآموزه های قرآنی وتعالیم دینی، سنت های حاکم بر نظام خلقت و هستی را به حکمت الهی و تدبیر امور عالم توسط خداوند نسبت داده است. وی به عنوان اولین روان شناس اسلامی، با استفاده از شیوه طب کل نگر و مکمل در به کارگیری رویکردهای روان درمانی، شناخت درمانی، روان شناسی فیزیولوژیک و تشخیص بیماری های روان تنی پیشگام بود. هدف از تدوین این مقاله با استفاده از روش اسنادی، شناسایی مفهوم، ماهیت، عوامل مؤثر و راه کارهای پیش گیری و مهار خشم از دیدگاه ابوزید بلخی است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که ماهیت خشم از منظر این اندیشمند مسلمان شامل عارضه ای نفسانی است که از اندوه و غم نشأت گرفته است و با نگرانی و دلهره خاتمه می یابد. ابوزید بلخی، منشأ بیماری های عصبی و اختلالات روانی را در چهار نوع ناهنجاری هیجانی، شامل ترس و اضطراب، خشم و پرخاشگری، غمگینی (حزن) یا افسردگی، و وسواس طبقه بندی کرده و هم چنین عوامل برانگیزاننده و شیوه های پیش گیری و مهار خشم را به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم نموده است و در این خصوص راه کارهای مؤثری را در قالب شیوه های کنترل شناختی، عاطفی و رفتاری ارائه کرده است.
۴.

بررسی اثربخشی مراسم اعتکاف در سلامت روان و شادکامی دانشجویان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سلامت روان شادکامی اضطراب افسردگی اعتکاف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۱ تعداد دانلود : ۴۲۵
این پژوهش به بررسی اثربخشی مراسم اعتکاف در سلامت روان و شادکامی دانشجویان می پردازد. روش پژوهش از نوع نیمه تجربی و از طرح های پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل است. جامعة آماری پژوهش را دانشجویان دانشگاه شهید باهنر کرمان در سال تحصیلی 92-93 تشکیل می دهند. نمونة پژوهش شامل دویست نفر از دانشجویان دختر (صد نفر شرکت کننده در مراسم اعتکاف و صد نفر غیرشرکت کننده) بوده که به صورت تصادفی انتخاب شده اند و با پرسشنامة (سلامت عمومی) GHQ-28 و پرسشنامة شادکامی آکسفورد قبل و بعد از مراسم اعتکاف مورد بررسی قرار گرفتند. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS-16 و با تحلیل کوواریانس تجزیه و تحلیل شده است. برای بررسی مفروضه های تحلیل کوواریانس از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن توزیع و از آزمون لوین برای بررسی مفروضة همگنی واریانس ها استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مراسم اعتکاف باعث بهبود سلامت عمومی دانشجویان در گروه مداخله می شود و در کاهش اضطراب، افسردگی، علائم جسمانی و اختلال در عملکرد اجتماعی تأثیر بسزایی می گذارد و شادکامی را نیز افزایش می دهد. با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش به طور کلی می توان گفت مناسک مذهبی و معنوی باعث ارتقای سلامت روان و افزایش نشاط و شادابی می شود.
۵.

بررسی تطبیقی اهداف تربیتی از دیدگاه برزینکا و مبانی سند تحول بنیادین نظام تربیت جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تربیت اهداف تربیت مبانی نظری سند تحول بنیادین برزینکا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۳۴ تعداد دانلود : ۷۹۱
برزینکا، از صاحب نظران برجسته عصر کنونی است که دیدگاه های وی در زمینه فلسفه تربیت، تربیت و به ویژه اهداف و ابزارهای تربیت، مورد توجه بسیاری از علاقمندان این حوزه قرار گرفته است. از سوی دیگر، یکی از اقدامات اساسی که اخیراً توسط وزارت آموزش و پرورش صورت گرفته است، توجه به اصلاحات تربیتی در نظام آموزش و پرورش می باشد که حاصل آن، تدوین مبانی بنیادین سند تحول نظام تربیت جمهوری اسلامی ایران است که توسط صاحب نظران عرصه تعلیم و تربیت تدوین و منتشر گردیده است. هدف از مقاله حاضر،بررسی و مقایسه اهداف تربیتی و چگونگی آن از دیدگاه برزینکا از یک سو و مبانی سند تحول بنیادین از سوی دیگر می باشد. بدین منظور، به بررسی دیدگاه های مذکور در زمینه اهداف تربیت و بازیایی شباهت ها و تفاوت های آن ها پرداخته شده است. برای بررسی تطبیقی دیدگاه های مورد نظر از روش تحقیق تطبیقی بردی استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر این است که شبا هت هایی در دیدگاه های برزینکا و مبانی سند تحول در زمینه اهداف آموزشی وجود دارد؛ از جمله این که در هر دو مورد، فرد و جمع مورد توجه می باشند، اهداف تربیتی با سایر ابعاد اجتماع مرتبط است، جنبه های مختلف تربیت مورد توجه قرارگرفته است، و بهبود شخصیت فرد مورد نظر می باشد؛ تفاوت هایی نیز همچون تفاوت در توجه به بعد مذهبی اهداف تربیت، تفاوت در میزان تأکید بر فرد و اجتماع، تفاوت در میزان تأکید بر انتخابی یا الزامی بودن اهداف تربیت، و تفاوت در توجه به بعد زیبایی شناختی تربیت به چشم می خورد.
۶.

بررسی مبانی فلسفی و روان شناختی برنامه های درسی انسان گرا و جایگاه این برنامه در نظام اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اسلام انسان گرایی اِگزیستانسیالیسم برنامة درسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۱۲ تعداد دانلود : ۵۲۴
این مقاله به بررسی مبانی فلسفی و روان شناختی برنامه های درسی انسان گرا می پردازد. روش پژوهش تحلیل استعلایی است. پس از بررسی آرا و نظریات برنامه ریزان درسی برجستة انسان گرا (نظیر گزدا، پرکی، واینشتاین و سیمون و راث) مشخص شد که ایشان از لحاظ فلسفی تحت تأثیر فلاسفة وجودگرا و از لحاظ روان شناختی تحت تأثیر روان شناسان انسان گرا بوده اند. همچنین به این نتیجه رسیدیم که وجه اشتراک فلاسفة وجودگرا، روان شناسان انسان گرا و برنامه ریزان درسی انسان گرا اهمیت و ارزشی است که برای انسان، آزادی و خودآگاهی و مسئول بودن او قائل هستند. رویکرد انسان گرایی به تکریم انسان و تأکید بر اختیار و آزادی او برای رشد و شکوفایی پرداخته است که در این موارد مطابق با دیدگاه اسلامی است، ولی به دلیل ترک ولایت خداوند و اصالت دادن به انسان دنیوی در تضاد با فرهنگ اسلامی است. با این حال، توجه به این نوع رویکرد در برنامة درسی کشورهای اسلامی به دلیل تأکیدی که بر منزلت انسان و انتخاب ها و آگاهی های او دارد، با در نظر گرفتن ملاحظات، قابلیت هایی برای گنجاندن آموزه های آن در برنامة درسی دارد.
۷.

تحلیل ابزار ارزشیابی عملکرد آموزشی استادان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ارزشیابی آموزشی استادان دانشگاه فراگیران کاربرگ ارزشیابی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۳۱ تعداد دانلود : ۴۷۴
آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز جامعه از رسالت ها و کارکرد های اصلی دانشگاه و آموزش عالی است. دستیابی به این هدف تا اندازه زیادی به عملکرد آموزشی استادان بستگی دارد. با توجه به نقش مهم و محوری استادان در کیفیت و توسعه دانش، ارزشیابی و بهبود کیفیت مستمر تدریس استادان در بیش تر کشورها از جمله ایران مورد توجه بسیار قرار گرفته است و همه ساله منابع انسانی و مادی زیادی در دانشگاه ها صرف ارزشیابی آموزش توسط فراگیران می شود. در این روش، فراگیران استادان خود را در قالب مجموعه ای از معیار ها و رفتار ها که نمایانگر تدریس مؤثر است، ارزیابی می کنند. از جمله عوامل مهم و اساسی در اثر بخشی نتایج این نوع ارزشیابی، میزان روایی ابزار ارزشیابی است. مقاله حاضر با هدف کمک به به سازی ابزارهای یاد شده، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی یکی از ابزار های ارزشیابی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد، ابزار طراحی شده متکی بر رویکرد آموزشی روشن و دقیقی نیست و حاوی گویه های مبهم و گیج کننده است؛ زیرا فعالیت های مهم آموزشی هم چون روش تدریس و روش ارزشیابی به خوبی تعریف نشده است. برای اصلاح و به سازی کیفیت این ابزار، بهبود و افزایش آگاهی طراحان این ابزار از رویکرد های جدید یادگیری پیشنهاد شده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۵