معرفت فلسفی

معرفت فلسفی

معرفت فلسفی سال هفتم تابستان 1389 شماره 4 (پیاپی 28) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

ماهیت حکایت از دیدگاه مشهور و استاد فیاضى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: حکایت محکى حاکى ذاتى حالت نفسانى صورت ذهنى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 870 تعداد دانلود : 275
مشهور معرفت شناسان بر این باورند که «صور ذهنى» بالفعل، و به صورت ذاتى، از ماوراى خود حکایت مىکنند. در این میان، استاد فیاضى در نحوه حکایتْ (ذاتى بودن حکایت) با عموم فلاسفه همراه است. ضمن اینکه آن را معلوم به علم حضورى مى داند؛ امّا درباره حاکى، ایده اى متمایز دارد. در این مقاله تلاش مى شود تا این دو دیدگاه با یکدیگر مقایسه و نقاط اشتراک و اختلاف آنها تحلیل گردد، از جمله موارد اختلاف آن است که استاد فیاضى معتقد است که حاکى «صورت ذهنى» نیست، بلکه «نفس فاعل شناسا» مى باشد (و «صورت ذهنى» وجود ذهنى محکى است.) وى بر این باور است که حاکى در اشیاى خارجى، علاوه بر محکى ذهنى، محکى خارجى و تمام مصادیق همگون را نیز به طور یکسان نشان مى دهد و این اقتضاى ذاتى بودن حکایت است. ایشان مستند نحوه حکایت و تحلیل حکایت به حاکى و محکى، و حالت نفسانى بودن حاکى را وجدان و علم حضورى مى داند و بر این باور است که با تحلیل یافته هاى درونى، مى توان به امور یادشده رسید. استاد فیاضى با اینکه حکایت مفاهیم مفرد، قضایا و تصدیقات را ذاتى آنها مى شمارد، آنها را در نحوه حکایت متفاوت مى داند.
۲.

قضیه خارجیه در منطق حذف این همانى و منطق مرتبه دوم هنکین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: معقولات ثانیه قضیه خارجیه قضیه حقیقیه منطق حذف این همانى منطق مرتبه دوم استاندارد منطق مرتبه دوم هنکین معقولات اولى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 859 تعداد دانلود : 120
نگارنده پیش از این در دو مقاله به تحلیل قضایاى حقیقیه و خارجیه به کمک منطق جدید پرداخته بود که یکى منطق موجّهات جدید را براى صورت بندى قضایاى حقیقیه، و دیگرى محمول تعریف ناشده وجود را براى فرمول بندى قضایاى خارجیه به کار گرفته است. مقاله دوم، تعریف هایى از وجود در منطق این همانى و منطق مرتبه دوم ارائه کرده است، امّا نتوانسته از این تعریف ها در تحلیل قضایاى خارجیه کمک بگیرد. در این مقاله، با نشان دادن ضعف هاى بنیادین منطق این همانى و منطق مرتبه دوم در تحلیل قضایاى خارجیه و با نشان دادن تعارض اصل این همانى با قاعده فرعیه، منطقى ضعیف تر از منطق این همانى به نام «منطق حذف این همانى» را طراحى کرده ایم که به خوبى توان بیان قضایاى خارجیه را دارد. همچنین، منطق ضعیف ترى نسبت به منطق مرتبه دوم استاندارد را، که به نام «منطق مرتبه دوم هنکین» شناخته مى شود، به خدمت گرفته و نشان داده ایم که این منطق، برخلاف منطق مرتبه دومِ استاندارد، مى تواند قضایاى خارجیه را به خوبى صورت بندى کند. در ضمن، نشان داده ایم که منطق هنکین با مفاهیم ماهوى و معقولات اولى، و منطق استاندارد با مفاهیم انتزاعى و معقولات ثانیه تناسب دارد.
۳.

کلّى طبیعى: مقایسه اى میان ابن سینا و ملّاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اصالت وجود ابن سینا ملاصدرا کلى طبیعى ماهیت لابشرط

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 37 تعداد دانلود : 991
تحقیق در باب نحوه وجود کلّى طبیعى یا ماهیت را مى توان یکى از دشوارى هاى فلسفه ابن سینا و ملّاصدرا دانست. در ساختار فلسفى هریک از این دو فیلسوف، کلّى طبیعى تعریف و آثار ویژه اى دارد. غفلت از این تفاوت ها ممکن است موجب بروز اشتباهات بسیارى گردد. ماهیت، در صورتى که لابشرط اعتبار شود، چیزى جز خودش نخواهد بود. ادّعاى ابن سینا آن است که ماهیتِ لابشرط (کلّى طبیعى) در خارج وجود دارد. امّا به راستى، چگونه ممکن است حقیقت لابشرط ـ که هیچ وصفى جز خود را نمى پذیرد ـ در خارج محقّق، و همچنان اعتبار لابشرط بودن آن حفظ شود؟ در این مقاله، نشان داده ایم که ابن سینا در تبیین نحوه وجود کلّى طبیعى در خارج، با مسائلى مواجه است که آنها را بى پاسخ گذاشته و ملّاصدرا تلاش کرده تا پاسخى موجه براى چنان مسائلى بیابد. البته وى نیز باید تبیینى از کلّى طبیعى ارائه دهد که به هیچ روى با نظریه وى در باب اصالت وجود ناسازگار نباشد. ما تلاش کرده ایم تا با بررسى دو رویکرد مختلف درباره تحقّق خارجى کلّى طبیعى، برترى نظریه ملّاصدرا و چگونگى سازگارى آن با اصالت وجود را نشان دهیم.
۴.

ردّپاى یک پاسخ مدرن به پارادوکس دروغگو در سنّت فلسفه اسلامى(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: استفان رید پارادوکس دروغگو اثیرالدین ابهرى طرح تارسکى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 458 تعداد دانلود : 61
در دهه اخیر استفان رید تلاش کرده است تا به واسطه ارائه یک نظریه صدق جدید، راه حلّ تازه اى براى پارادوکس دروغگو به دست دهد. او طرح صدق تارسکى را نقد، و به جاى آن طرح تازه اى پیشنهاد نموده است. رید با اعمال این طرح بر روى جمله دروغگو، نتیجه مى گیرد که این جمله بدون هیچ تناقضى کاذب است. در این مقاله، ضمن شرح نظریه رید، تلاش مىکنیم تا شباهت هاى رویکرد او را با رویکرد اثیرالدین ابهرى نشان دهیم.
۵.

تجربه و تمایز میان معرفت پیشین و پسین(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تجربه معرفت قضیه توجیه پیشین کلى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 453 تعداد دانلود : 956
به نظر مى رسد، على رغم تنوّع تعاریف معرفت پیشین، همگان بر این اتفاق دارند که در تمایز میان معرفت پیشین و پسین، نقش اصلى را مفهوم «تجربه» ایفا مىکند و آنچه معرفت را به دو بخش تجربى و غیرتجربى یا پیشین و پسین تقسیم مىکند، میزان نقش تجربه در توجیه آن است. بالطبع تعیین حدود تجربه براى روشن ساختن این تمایز کارى اساسى است. از سوى دیگر این سؤال نیز مطرح است که: آیا مى توان به یک قضیه، هم معرفت پیشین و هم معرفت پسین داشت؟ به عبارت دیگر، پیشین یا پسین بودن معرفت به یک قضیه، ریشه در خود قضیه دارد یا اینکه تعیین منبع توجیه، بر عوامل بیرونى مبتنى است؟ در میان معرفت شناسان معاصر، این نظریه رایج شده است که معرفت پیشین به یک قضیه با معرفت پسین به همان قضیه تنافى ندارد. در این مقاله، قصد من آن است که اولاً معناى تجربه را روشن سازم؛ ثانیا اثبات کنم که ریشه تمایز میان دو قسم معرفتْ خود قضیه است. به عبارت دیگر، معرفت پیشین و پسین به قضیه واحد، ممکن نیست.
۶.

«مُثُل» در نگاه شیخ اشراق و تطبیق اجمالى آن با اندیشه افلاطون(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: افلاطون شیخ اشراق سهروردى مثل نظریه مُثل نظام هستی شناختى

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 703 تعداد دانلود : 995
طرح «نظریه مُثُل» و حضور تأثیرگذار آن در مباحث گوناگون فلسفى، مستند به افلاطون است و به دلیل آنکه دایره هستى را گسترده تر ترسیم مىکند و از وجود موجوداتى با صفاتى ویژه سخن مى گوید، در دوره هاى گوناگون فلسفى و تاریخى موضوع گفت وگو بوده است. یکى از طرف داران این نظریه شیخ اشراق، شهاب الدین سهروردى است که جایگاهى تعیینکننده به مُثل در نظام هستى شناختى خود مى دهد و مىکوشد از سویى با ارائه ادلّه اى متقن وجود این عالم را اثبات کند و از سوى دیگر، با تبیین روشن نسبت این عالم با مراتب وجودى مافوق و مادون آن، چهره اى معقول تر و پذیرفتنى تر در قیاس با تبیین افلاطون به آن ببخشد. مقاله حاضر کاوشى است در چیستى مُثل از نگاه افلاطون و شیخ اشراق؛ ادلّه اى که شیخ اشراق براى اثبات عالم مُثل ارائه کرده است، و نیز جایگاهى که مُثل در نظام هستى شناختى این دو متفکر دارد. از آنجا که مقصود اصلى نگارنده، بررسى نگاه سهروردى به مُثل بوده است، دیدگاه افلاطون نیز به اجمال کانون توجه قرار گرفته است تا اشتراکات و تفاوت ها بهتر خود را نمایان کند.
۷.

بررسى و نقد هستى و وجود از منظر هگل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هگل هستى مثال مطلق تقسیمات هستى وجود و هستى متعین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 307 تعداد دانلود : 912
هستى یکى از زیربنایى ترین مفاهیم فلسفه هگل است که نقطه شروع منطق او نیز شمرده مى شود. در این مجال، به بررسى مقوله هستى در منظومه فکرى هگل مى پردازیم. یگانگى هستى با شناسایى و اینکه هستى در نظر هگل داراى تجرّد است و این تجرّد ناشى از قواعدى است که او براى سه پایه هاى خود وضع مىکند، از جمله مباحث ماست. از دیگر نقاط مهمّ بررسى هستى، یافتن دلایل هگل در نخستین بودن این مقوله است؛ و اینکه او با چه توجیهى دیگر مقولات متکثّر خود را بر این پایه مى نهد؟ هگل همچنین براى هستى تقسیماتى قائل شده که ذکر آن آمده است. نکته قابل توجه دیگر تفاوتى است که او میان «وجود» و «هستى» مى نهد، این دو را با ظرافت از هم جدا مىکند و هریک را در جایگاه خاصّ خود قرار مى دهد. در کنار این مباحث، سنجش نظریات هگل به محک نقد، از دیگر محورهاى اصلى ماست که کوشیده ایم به نحو منصفانه آن را بررسیم.
۸.

تشکیک در «تشکیک وجود» حکمت صدرایى(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: حکمت متعالیه اصالت وجود تشکیک وجود مراتب وجود حقیقت وجود ما به الامتیاز ما به الاشتراک تشکیک خاصى شئون وجود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 1000 تعداد دانلود : 611
یکى از پایه هاى حکمت متعالیه صدرایى مسئله «تشکیک وجود» است که بنابر آن، «حقیقت وجود» حقیقتى یکگونه و واقعیتى یگانه مى باشد که مراتب متفاوتى دارد؛ به گونه اى که مابه الامتیاز در آنها، عین مابه الاشتراک است. به نظر ما، این دیدگاه گرچه نسبت به دیدگاه مشّاییان از امتیازاتى برخوردار است، امّا هم اصل مدّعا و هم ادلّه آن کاستى هاى فراوانى دارد که پذیرش آن را ناممکن مى سازد. در مقاله حاضر، به شش مورد از کاستى هاى مربوط به اصل مدّعا پرداخته شده است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۹