جغرافیا و توسعه ناحیه ای

جغرافیا و توسعه ناحیه ای

جغرافیا و توسعه ناحیه ای پاییز و زمستان 1390 شماره 17 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

فرایند روش شناسی ترکیبی در برنامه ریزی راهبردی توسعه ی کالبدی مناطق روستایی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸۳ تعداد دانلود : ۱۴۸۱
طی دهه های اخیر، شواهد بسیار زیادی از تغییرات فزاینده ی اجتماعی، اقتصادی و محیطی در سطح کشور مشاهده شده است که عمدتاً به تغییرات فضایی منتهی شده اند. با توسعه ی فن آوری، انسان عناصر و شرایط طبیعی را به میزان قابل توجهی شناسایی کرده و چگونگی بهره برداری و شیوه ی مدیریت منابع طبیعی را تحول بخشیده و نیاز به برنامه-ریزی کالبدی را افزایش داده است. در این زمینه ساکنان نواحی روستایی نیز استثنا نبوده اند. بنابراین نیاز به فضا جهت انجام یک برنامه ریزی مدیریت کالبدی مبتنی بر اصول علمی و دیدگاه های نظریه ای توسعه ی پایدار، که متناسب با روش شناسی مناسب باشد، بیش از پیش ضرورت پیدا کرده است. بر این اساس در مطالعه ی حاضر برای اولین بار از یک روش شناسی ترکیبی (کمی- کیفی) برای برنامه ریزی و توسعه ی کالبدی مناطق روستایی کشور بهره گرفته شد، که از ویژگی های اساسی آن، استفاده ی همزمان از روش های کمی و کیفی مشارکتی در چارچوب برنامه ریزی راهبردی است، که از نگاه چندسطحی در برنامه ریزی و روش شناسی پیروی می کند. سؤال کلیدی مقاله این است که روش های ممکن برای برنامه ریزی کالبدی مناطق روستایی کدام اند و تلفیق این روش ها چگونه امکان پذیر است؟ و آیا روش شناسی ترکیبی مشارکتی به کار رفته، امکان دسترسی به اهداف برنامه ریزی کالبدی در مناطق روستایی را فراهم می سازد؟ نتایج به دست آمده نشان می دهد که تدوین یک نظام مدیریت و برنامه ریزی راهبردی کالبدی پایدار و اصولی با مشارکت سطوح مختلف برنامه ریزی (از سطح ملی تا محلی) و عاملان توسعه (مردم، سیاست گذاران و برنامه ریزان) با روش شناسی ترکیبی مشارکتی امکان پذیر است.
۲.

پایش مکانی ویژگی های کیفی آب زیرزمینی در سازندهای مختلف زمین شناسی (مطالعه ی موردی: بالادست حوضه ی آجی چای، شرق دریاچه ارومیه)(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۳۴ تعداد دانلود : ۹۳۵
ویژگی های کیفی آب های زیرزمینی از لیتولوژی و ساختمان زمین شناسی سازندهای آبخوان ها تأثیر می پذیرد. این پژوهش کیفیت شیمیایی آب زیرزمینی بالادست حوضه ی آبریز آجی چای را در ارتباط با سازندهای مختلف زمین شناسی موجود در آبخوان های منطقه بررسی می کند. بنابراین متغیرهای هیدروشیمی (کاتیون ها و آنیون های اصلی موجود در آب) چهل و هفت نمونه آب زیرزمینی منطقه در مهرماه 1386 با استفاده از دیاگرام های دایره ای و پایپر تجزیه و تحلیل شدند. پس از تعیین تیپ آبی نمونه ها، نقش سازندهای مختلف زمین شناسی در کیفیت شیمیایی آب های زیرزمینی منطقه مورد بررسی قرار گفت. نتایج مطالعه نشان می دهند که املاح آب های زیرزمینی در مسیر حرکت از پایکوه های اطراف به سمت غرب منطقه افزایش یافته و ترکیبات شیمیایی آنها تغییر می یابد. یعنی تیپ آبی از بی کربنات کلسیم در پایکوه های سبلان و بزقوش، که از سنگ های آذرین هستند، در غرب منطقه به کلرور کلسیم و منیزیم تبدیل می شوند. دلیل این تغییر، وجود سنگ های رسوبی و نهشته های تبخیری میوسن در غرب منطقه است.
۳.

نقش آمایش شهری در هویت یابی فضایی ـ کالبدی محور بلوار پیروزی مشهد(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۱ تعداد دانلود : ۶۳۷
چهره ی کالبدی بسیاری از شهرهای ایران، از جمله مشهد، از طریق تضاد شدید بین بافت قدیمی و جدید شهر، سیمای آشفته ی بخش نوین و سرعت ناموزون تغییرات، تیره و تار شده است.این تغییر و تحولات، حاشیه ی محورهای ارتباطی را نیز در مقایسه با بافت درونی شهر، به دلیل موقعیت ویژه ی آنها، متأثر می نماید. محور بلوار پیروزی علی رغم برخورداری از طرح تفصیلی (70-1345) در محدوده ی رضاشهر با کاربری مسکونی و تراکم کم، با مساحت قطعات پانصد متر به بالا، هم اکنون در وضعیت بسیار متفاوتی قرارد دارد.آنچه که از برداشت های میدانی انجام شده برای تعداد سیصد وچهل وشش قطعه در محدوده ی رضاشهر (حد فاصل میدان کاوه و میدان سلمان فارسی) به دست آمده 56.06% از کاربری ها به کاربری مسکونی تجاری و فقط 29 % دارای کاربری پیشنهادی طرح تفصیلی (مسکونی) بوده است. علاوه بر این اکثر قطعات حاصل تفکیک پلاک های پانصد متری به قطعات دویست وپنجاه متری و کوچکتر است که فقط 3.75% از قطعات به شکل پیشنهادی طرح تفصیلی باقی مانده است.این اعداد و ارقام نمایانگر عدم رعایت ضوابط طرح تفصیلی بوده و تبدیل محور ارتباطی با نقش منطقه ای را به خیابانی با نقش محلی با سیمایی آشفته به دنبال داشته است. در پایان برای ساماندهی فضایی-کالبدی این محور، سه الگوی جدید پیشنهاد شده است تا هماهنگی لازم با زندگی مردم و هویتی که شایسته ی آن است، داشته باشد. این الگوها بر اساس ضوابط طرح های پیشنهادی برای محور بلوار پیروزی بوده اند و علاوه بر پیشنهادهایی در سطح کلان منطقه، به جزئیات نیز پرداخته اند و هدف همه ی آنها بازگرداندن هویت اصلی بلوار که در طرح تفصیلی برای آن دیده شده است، می باشد، بنابراین در این پژوهش پس از بیان مسأله، فرضیات، اهداف و روش تحقیق، به توضیحاتی در ارتباط با حوزه ی فعالیت طراحی شهری در ساماندهی محورها و هویت شهری پرداخته شده است. همچنین پس از بیان عملکردها و فعالیت های حوزه ی مطالعاتی، به بررسی وضع موجود محدوده در سه سطح متفاوت نوع کاربری، تعداد طبقات و وسعت قطعات پرداخته شده و در پایان سه سناریوی متفاوت همراه با اولویت بندی و پیشنهادها برای این محدوده ارائه شده است
۴.

استفاده از الگوهای GISدر تحلیل مکانی نقاط داغ جرم شهری(نمونه: شهر گرگان)(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱۵ تعداد دانلود : ۶۷۷
پژوهشگران جرم و مکان، اصطلاح ""نقطه داغ"" را برای بیان موقعیت مکانی نقاط دارای فراوانی وقوع جرم تعریف کرده اند. یک نقطه ی داغ ممکن است به تنهایی در یک موقعیت معین قرار داشته باشد و یا به صورت مجموعه ای وابسته به یکدیگر باشند. در شهرها نیز یک قسمت از یک بلوک و یا یک بلوک به طور کامل و یا دو بلوک و یا یک چهارراه میتوانند نقاط داغ جرم باشند. در این تحقیق با هدف شناسایی نقاط داغ جرم شهر گرگان در محیط GIS، ابتدا اقدام به جمع آوری اطلاعات و نمونه گیری به روش تصادفی گردید، سپس نقشه ی پراکنش جرایم به تفکیک نوع جرم در سطح شهر تهیه شد و با استفاده از روش های مختلف شامل روش توصیفی، روش درون یابی عکس فاصله ی وزنی، روش تراکم کرنل، روش درون یابی کریجینگ و روش خوشه ای با استفاده از آنالیز آماری در محیط GIS اقدام به تهیه ی نقشه نقاط داغ جرم در سطح شهر گردید. نتایج به دست آمده از روش های مختلف آنالیز مکانی نقاط داغ در سطح شهر گرگان نشان داد که براساس روش درون یابی عکس فاصله ی وزنی و کریجینگ چهار منطقه، روش تراکم کرنل سه منطقه و روش خوشه ای با استفاده از آنالیز آماری دو منطقه به عنوان نقاط داغ جرم در سطح شهر تشخیص داده شد. براساس نتایج، مناطق شلوغ و فقیر نشین شهر به عنوان نقاط داغ جرم در تمامی روش ها مشهود است. همچنین به کارگیری هر کدام از روش ها می توانند به شکل مطلوبتری در آنالیز بهتر نقاط داغ جرم کمک کنند.
۵.

گردشگری به عنوان یک سیستم (نمونه: مشهد)(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۱ تعداد دانلود : ۶۹۰
نگرش سیستمی، رویکرد نسبتاً جامعی برای درک، تجزیه و تحلیل، برنامه ریزی و پویایی گردشگری است؛ در این رویکرد به خوبی می توان بخش ها و عوامل تأثیر گذار بر گردشگری را هم چون گردشگران، جامعه ی میزبان، سازمان ها و شرکت های ذی ربط، محیط و ... را به صورت به هم پیوسته مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داد و آنها را سازماندهی کرد. به عبارت دیگر، نگرش سیستمی واقعیت، بنیان و اساس گردشگری را در کلیتی منسجم به تصویر می کشد و پیوند بین اجزاء وعناصر بخش عرضه ی گردشگری، اعم از جاذبه ها، حمل ونقل، واحد های اقامتی، خدمات، سازمان ها و ... با تقاضا (گردشگران) در سطوح مختلف محلی، منطقه ای، ملی و بین المللی نمایان می سازد تا برنامه ریزان برای پویایی آن در عرصه ی رقابت جهانی تلاش نمایند. هدف اصلی این پژوهش، آن است تا دریچه ای نو، برای پژوهشگران و مدیران و دست اندرکاران گردشگری کشور ایجاد کند و ضمن پرهیز از بخشی نگری گردشگری ، بتواند با ایجاد مدیریت یکپارچه در راستای پویایی گردشگری شهر و منطقه، انطباقی بین عرضه و تقاضا ایجاد نماید. همچنین پژوهش حاضر از مبانی نظری بر پایه ی نظریه ی سیستمی است و روش تحقیق به کار گرفته شده توصیفی- تحلیلی از کل به جزء است؛ همچنین روش جمع آوری اطلاعات برمبنای کتابخانه ای- اسنادی و نیز میدانی است. در این مقاله، ابتدا ضمن بیان مسأله و دیدگاههای ارائه شده توسط سازمان جهانی گردشگری و سایر نظریه پردازان مشهور جهان راجع به نظام گردشگری به بررسی و تحلیل گردشگری کلان شهر مشهد پرداخته شده و در نهایت راه حلی جهت پویایی آن ارائه شده است. نتایج مطالعات میدانی به دست آمده، بیانگر این واقعیت است که ساختار و نظام مدیریت گردشگری مشهد در بخش عرضه با چندپارچگی و عدم ارتباط سازمند بین سازمان ها، اداره ها، شرکت ها، اتحادیه ها و... مرتبط با گردشگری روبرو است؛ به گونه ای که تعدد و چند پارچگی با کمترین تعامل در مدیریت جاذبه های گردشگری، واحدهای اقامتی، پذیرایی، دفاتر خدمات مسافرتی، حمل و نقل و... مشهود است. بنابراین شایسته است برای برقراری ارتباط سازمند بین اجزاء و عناصرنظام گردشگری شهر و منطقه، نهادی فرادست، متشکل از کنشگران فوق تشکیل شود تا برای برقراری نظامی یکپارچه جهت پویایی و توسعه ی آن تلاش و برنامه ریزی کنند.
۶.

مورفوتکتونیک و تأثیر آن بر تغییرات بستر و الگوی رودخانه ی قره سو(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۵۲ تعداد دانلود : ۶۷۳
رودخانه ها محیط های ناپایداری هستند، که تحت تأثیر عوامل طبیعی یا انسانی، دچار تغییر مسیر و تغییر الگو می شوند. در این پژوهش، اثرات تکتونیکی بر الگوی رودخانه ی قره سو در محدوده ی شهرکرمانشاه مورد بررسی قرار می گیرد. ابزارهای اصلی تحقیق را عکس های هوایی سال های 1335 و 1380 و نیز تصاویر ماهواره ایETM ، الگوی ارتفاعی رقومی (DEM) سال 2000 و همچنین نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی منطقه تشکیل داده اند. تکنیک کار تحقیق، بررسی ارتباط تأثیر گسل قرسو از یک سو و تغییرات بستر و الگوی رودخانه ی قره سو از سوی دیگر طی یک دوره چهل وپنج ساله بوده است. بدین منظور با انجام کار های میدانی، ضمن نمونه برداری رسوب، برای بررسی تغییرات، پروفیل های عرضی از آبراهه برداشت شده و موقعیت آنها باGPS ثبت و روی نقشه ها انتقال داده شده است. سپس داده ها با استفاده از شاخص های ضریب خمیدگی و زاویه ی مرکزی در قالب نرم افزارهای ArcGIS وGlobal Mapper تجزیه و تحلیل شده اند.گسل قره سو منطبق با بستر اصلی رودخانه بوده و نتایج نشان می دهد که الگوی رود قره سو از فعالیت این گسل تأثیر پذیرفته است، زیرا تغییرات عرضی و الگوی بستر این رودخانه در دو ساحل یکسان نبوده و با راستای جهش گسل مذکور انطباق دارد. به گونه ای که پیچان رودها در ساحل شرقی آبراهه که در بخش فرو دیواره گسل قرار گرفته است، توسعه ی بیشتری یافته اند.
۷.

بررسی نقش طرح های توسعه ی کالبدی در پراکنده رویی شهری با رویکرد پدافند غیر عامل (نمونه ی موردی : شهر سنندج)(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۵۰ تعداد دانلود : ۱۱۸۲
پراکنده رویی امروزه به عنوان یکی از مشکلات شهری در بسیاری از کشورها مطرح است. با توجه به ساختارهای متفاوت و ویژگیهای گوناگون جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و غیره، دلایل پراکنده رویی از شهری به شهر دیگر متفاوت است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اگرچه بسیاری از شهرهای آن طی قرون گذشته گسترش کندی داشته اند، ولی با افزایش تمایل مردم به شهرنشینی با پدیده ی پراکنده رویی روبرو بوده اند. بر این اساس، مقاله ی حاضر به دنبال پاسخ گویی به این سؤالات اساسی است که چه عوامل و فرایندهایی باعث پراکنده رویی در شهر سنندج شده اند؟ و نقش طرح های توسعه ی شهری در پراکنده رویی شهر سنندج چگونه بوده است؟ برای پاسخ به این سؤالات از روش توصیفی- تحلیلی و در چارچوب آن از الگو های هلدرن و آنتروپی شانون استفاده شده است. نتایج نشان می دهند که عوامل متعددی چون ارزان بودن زمین در نواحی پیرامونی شهرها، اعمال کنترل ضعیف بر توسعه در خارج از محدوده ی شهر، انتخاب و برتری یافتن شیوه ی زندگی حومه ای به ویژه در اثر تنزل کیفی مراکز شهری و افزایش مالکیت اتومبیل و پیشرفت تسهیلات حمل و نقل، قصور بازار در برآورد ارزش کامل فضاهای باز و هزینه ی اجتماعی ازدحام در نواحی پیرامونی و به طور خاص جهت گسترش شهر و تمایل به توسعه در افق طرح های توسعه ی شهری، تأثیر بزرگی بر شکل گیری و تشدید پراکنده رویی در شهر سنندج داشته اند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۳