درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ اسلام و سیره

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
اخلاق و تعلیم و تربیت اسلامی ادبیات عرب تاریخ اسلام و سیره تصوف و عرفان اسلامی تفسیر و علوم قرآن حدیث و علوم حدیث علوم غریبه فقه و اصول گروه های ویژه منطق، فلسفه و کلام اسلامی
تاریخ و سیره شناسی کلیات
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱۴۱ تا ۱۶۰ مورد از کل ۷٬۵۳۴ مورد.
۱۴۱.

مقتل نگاری اصحاب امام صادق(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲۸ 61 - 84

کلید واژه ها: تاریخ نگاری مقتل نگاری اصحاب امام صادق (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۶ تعداد دانلود : ۱۲۴
مقتل نویسی یعنی گزارش چگونگی کشته شدن یک شخص یا گروه، در تاریخ اسلام جایگاه ویژه ای دارد و توجه تاریخ نگاران و محدثان را به خود جلب کرده است. کتاب های مقاتل خلفا و برخی بزرگان اصحاب از این نمونه است. در این بین هیچ موضوعی به اندازه شهادت امام حسین(ع) مورد توجه نویسندگان قرار نگرفته است. میزان توجه اصحاب ائمه به موضوع مقتل نگاری همواره مورد توجه محققان بوده است. مقتل نگاری شیعیان بازگو کننده تاریخ خونین شیعه است. برخی از اصحاب شیعی امام صادق(ع) برای پاسداشت بخشی از تاریخ شیعیان به مقتل نگاری روی آوردند. کتاب های مقتل نگاری اصحاب شیعی امام صادق(ع)، بیشتر بیان شرح حال شهادت امامان معصوم، اصحاب ائمه و شخصیت های برجسته شیعه است. این نوشتار با مراجعه به منابع اولیه و فهرست نویسی شیعیان از جمله نجاشی، شیخ طوسی و مانند اینها و با بهره گیری از شیوه توصیفی-تحلیلی، مقتل نگاری اصحاب امام صادق(ع) را مورد بررسی قرار داده است.
۱۴۲.

زیارت اربعین، الگویی در ترویج شعائر دینی

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخ اسلام سال ۲ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳ 72 - 55

کلید واژه ها: زیارت اربعین امام حسین (ع) امت اسلامی شعائر دینی وحدت و تقریب مسلمانان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹ تعداد دانلود : ۳۹
تأمل در زیارت اربعین سرور و سالار شهیدان، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و واکاوی تاثیرات آن به عنوان یکی از شعائر الهی و پاسداشت چهلمین روز حادثه کربلا، از اهمیت خاصی برخوردار است. این امر می تواند در ترویج شعائر دینی در جوامع اسلامی و حتی جوامع غیر مسلمان نیز به ایفای نقش بپردازد و هویت دینی و مذهبی شیعه را به همگان نشان دهد. بررسی منابع متقدم و بهره گیری از شیوه توصیفی نشان می دهد زیارت اربعین، یکی از توصیه های پیشوایان دین اسلام به پیروان خویش بوده و از آن به عنوان یکی از علامات و نشانه های مومن یاد شده است. فلسفه این شعار نمادین در کنار سایر شعائر دینی این است که انسان را به یاد خدا بیندازد، افراد را در پیمودن مسیر حسینی یاری بخشد، مکتب امام حسین(ع) را به عنوان مکتب شهادت و ایثار به جهانیان معرفی کند، موجبات وحدت هر چه بیشتر را میان مسلمانان فراهم کند و از این طریق، همگان را به مبارزه با ظلم و بی عدالتی فراخواند.
۱۴۳.

راهبردهای تبلیغی امام صادق(ع) در مواجهه با جریان های فکری عصر خویش

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال هشتم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱۴ 79 - 96

کلید واژه ها: امام صادق (ع) تبلیغ جریان های فکری معاصر امام صادق (ع) مکتب جعفری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۷ تعداد دانلود : ۱۲۴
تبلیغ دین از اصول رسالت انبیاء و امامان معصوم: است. با توجه به این که پیامبر(ص) و امامان(ع)، مبلّغان اصلی دین اسلام هستند، شناخت راهبردهای تبلیغی آنان بر اساس منابع دینی، از بایسته های حوزه تبلیغ است. چنین مطالعاتی بیانگر شیوه صحیح انتقال تعالیم دینی در جهت بهبود ظرفیّت های حوزه تبلیغ و در نهایت موجب گرایش روزافزون مخاطبان به دین خواهد شد. امام صادق(ع) مانند دیگر معصومان، در حوزه تبلیغ دین به ویژه در مواجهه با جریان های فکری عصر خویش راهبردهای خاصی داشتند. مسئله اصلی پژوهش حاضر آن است که با توجه به منظومه فکری و عملی امام صادق(ع)، حضرت در مواجهه با جریان های فکری عصر خویش چه راهبرد تبلیغی در پیش گرفته بودند؟ نتایج پژوهش نشان می دهد که امام صادق(ع) بیشتر از راهبرد مناظره برای ترویج و نشر اسلام بهره بردند. امام(ع) همواره به میزان عقل و استعداد مخاطبان توجه داشت و متناسب با درک شان، پیام های خویش را عرضه می کرد. علاوه بر این، راهبرد نگارش و مکاتبه علمی با اصحاب و صاحبان اندیشه و برخورد طردی و دفعی با غلات و افراد معارضی که امیدی به هدایت آنها نداشت، از دیگر راهبردهای تبلیغی ایشان در برابر جریان های فکری گوناگون بود.
۱۴۴.

زندگی تاریخی مهدی مرعشی (راوی تفسیر امام حسن عسکری (ع) و بخشی از احتجاج طبرسی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰ 96 - 123

کلید واژه ها: ابوجعفر المرعشی احتجاج تفسیر امام حسن عسکری (ع) مرعشیان احمد بن علی طبرسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹ تعداد دانلود : ۹۹
میان برخی دانشمندان شیعیه، مخصوصاً علمای متأخر و جدید، دو عنوان کتاب «الاحتجاج» و «تفسیر امام حسن عسکری(ع)» از جهات گوناگونی، مورد مناقشه و گفتگو است. مناقشات این دو کتاب شیعی، چند بعدی و از لایه های متعددی تشکیل شده است؛ یعنی هم شامل، تاریخ تألیف، و نیز انتساب کتاب به مؤلف و هم شامل اسناد و محتوای کتاب ها است. در این میان و پیرامون این دو کتاب، یک نکته بسیار حائز توجه و اهمیت است؛ و آن این که تمام کتاب تفسیر امام حسن عسکری(ع) و نیز بخش قابل توجه ای از کتاب احتجاج، به نقل از یک راوی، با نام «مهدی بن ابی حرب» یا «مهتدی بن الحارث» است. اطلاعاتی از شرح حال و ترجمه وی در منابع رجال و تراجم شیعه وجود ندارد. بنابراین، لازم است این راوی شناسایی و ترجمه شود. در پژوهش حاضر، با بهره گیری بیش از نود منبع، شرح حال وی جستجو و تجزیه و تحلیل و ارائه شده است
۱۴۵.

خشونت کلامی در سیره حجاج بن یوسف ثقفی (مطالعه موردی: خطبه های عراق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۴۶ ۴۶-۲۳

کلید واژه ها: امویان بصره جنگ روانی حجاج بن یوسف خطبه کوفه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۸۴
با استقرار حکومت بنی امیه، بهره گیری از فن خطابه و تهدید با رویکرد خشونت آمیز به یکی از مهمترین مؤلفه های تأمین امنیت حاکمیت اموی بدل شد. شناسایی سازوکارهایی که در آن دوران برای تأثیرگذاری بر مخاطبان بدان تکیه می شد حائز اهمیت است. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ دادن به این پرسش است که چرا حجاج بن یوسف در مواجهه با مردم عراق از خطبه های خشونت آمیز بهره می گرفت؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که حجاج در خطبه هایش از واژگان با اثر بخشی روانی منفی مانند شرور، کنیززاده، ریاکار، فتنه جو و فریب کار استفاده و همچنین با تهمت زدن، تهدید به مرگ، تمسخر، خوار و خفیف خواندن مردم و تشبیه آنان به حیوانات، مخاطبانش را از نظر شخصیتی تخریب و احساس حقارت، کم ارزش بودن، ناامیدی و ترس را به آنان القاء می کرد تا از این طریق سلطه خود را مستحکم و از امکان شورش و طغیان مخالفان جلوگیری کند.
۱۴۶.

بازتاب گزارش واقعه عاشورا در متون تاریخنویسی از ابتدای دوره قاجار تا زمان مظفرالدین شاه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال ۱۲ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۴۷ ۲۶-۵

کلید واژه ها: تحریفات عاشورا قاجاریه تاریخ‌نویسی عاشورا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵ تعداد دانلود : ۵۸
اهمیت واقعه عاشورا در تاریخ اسلام و تأثیر آن بر جوامع اسلامی از دیرباز تا کنون محل بحث و بررسی بوده است. پژوهشگران اسلامی هر یک با توجه به بینش و زاویه نگرش خود برداشت هایی از این رخداد را در آثار خود ثبت کرده اند. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که شرایط سیاسی، نظامی و فرهنگی دوره قاجاری تا عهد مظفری چه ارتباطی با ساخت گفتمان های مربوط به واقعه و مناسک عاشورا و انعکاس آنها در جامعه داشته است؟ این پژوهش با نگاهی تاریخی و با رویکرد تحلیلی-توصیفی درصدد تبیین تأثیر ساحت های گوناگون ابتدای دوره قاجار تا عهد مظفرالدین شاه بر گفتمان های حماسی، عاطفی، خرافه محور و تقدیرگرایانه است. یافته های پژوهش نشان می دهد که هر یک از نویسندگان برجسته این عصر خوانشی متفاوت از واقعه عاشورا داشته و این امر در متن جامعه قاجاری نیز تأثیری بسزا داشته است؛ به گونه ای که گاه اصل واقعه مورد تحریف، سوءبرداشت و بهره برداری نادرست قرار می گرفته است.
۱۴۷.

بررسی تطبیقی اشعار عاشورایی الهامی کرمانشاهی و عباسقلی یحیوی اردبیلی از بُعد حماسی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۲۷ 69 - 92

کلید واژه ها: الهامی کرمانشاهی حماسه های مذهبی شعر عاشورایی یحیوی اردبیلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۹۵ تعداد دانلود : ۱۴۹
واقعه بزرگ عاشورا مملو از پایمردی ها و حماسه هایی است که امام حسین و اصحاب بزرگوار آن حضرت، قهرمان آن بودند. بعد حماسی این واقعه، بیشتر از سایر ابعاد جلوه کرده و از برجستگی ویژه ای برخوردار است. در مقاله حاضر با نگرش تطبیقی، زمینه های حماسی، آیینی و عاشورایی در آثار الهامی کرمانشاهی و عباسقلی یحیوی اردبیلی بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که انعکاس ارزش های آیینی (دینی) و حماسی عاشورا از قبیل پایمردی، ایثار، مقاومت و مبارزه، ایستادگی در برابر بیدادگری اشخاص و حکومت های ظالم، ستایش آزادگی و آزادی خواهی، سازش ناپذیری در برابر ظلم، دعوت به مبارزه و پایداری در برابر بیدادگران، جهاد، شهادت و اندیشه های انقلابی تشیع با ارائه نمونه های تأمل برانگیز و آموزنده در این آثار ارائه شده است.
۱۴۸.

بررسی انگیزه ی بزرگان شهر مدینه در برپایی قیام حره واقم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۰ 25 - 47

کلید واژه ها: حره ی واقم عبدالله بن زبیر عبدالله بن حنظله شهر مدینه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۰۷
حره واقم نام قیام خونین مردم مدینه در سال ۶۳ هجری قمری است. از نقل های تاریخی سه انگیزه ی متفاوت درباره ی علت برپایی این قیام برداشت می شود. بعضی از نقل ها حاکی از آن است که اقدام بزرگان این شهر و در پی آن مردم مدینه، حرکتی کاملاً خداجویانه بوده است. برخی دیگر، قیام را شورشی دنیا طلبانه معرفی می کنند و پاره ای از روایت ها، این  قیام را در راستای سیاستهای سلطه جویانه ی ابن زبیر می دانند. اهمیت این موضوع در شناخت فضای اجتماعی و افکار حاکم در شهر مدینه است که با فهم صحیح آن می توان به حکمت های عملکرد ائمه -علیهم السلام- در این شهر پی برد. این تحقیق با روش توصیفی - تحلیلی با جستجو در کتب تاریخی نزدیک به حادثه، نقل های موجود را تقریر نموده است و پس از نقد روایت ها ، با صحه گذاشتن بر تأثیر عوامل چند گانه بر آن است که اقدامات قدرت طلبانه ی ابن زبیر در مکه و تحریکات او بیش ترین تأثیر را در برانگیختن اراده ی بزرگان شهر مدینه در پیشبرد قیام حره داشته است.
۱۴۹.

تحلیلی انتقادی بر روایت فتوای شریح قاضی بر قتل امام حسین (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۹ ۱۳۰-۱۰۱

کلید واژه ها: شریح قاضی امام حسین (ع) ثمرات الأنوار موسوی اصفهانی تذکره الشهداء شریف کاشانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۸ تعداد دانلود : ۱۱۰
صدور جواز قتل امام حسین(ع) با فتوای یکی از شخصیت های مشهور تاریخی یعنی شریح قاضی یکی از مشهورات عاشورایی به شمار می رود. اهمیت تحلیل این گزارش تاریخی روایی از آن روست که رخداد سترگ عاشورا به صدور فتوایی وابسته شده و از دیگر عوامل آن چشم پوشیده شده است. در میان گزارش ها نخستین منابعِ ناقل، دو کتاب روایی شیعی با رویکرد منقبت نگارانه است؛ کتاب های ثمرات الأنوار و مزامیر الأولیاء موسوی اصفهانی و نیز تذکرهالشهداء شریف کاشانی که با ادبیاتی فخیم آن را شرح و بسط داده اند. مجموع یافته ها نشان می دهد شخصیت و عملکرد ضعیف و محتاطانه شریح سبب شهرت این گزارش شده، حال آنکه نقد متنی گزارش مذکور چنین می نمایاند که صدور چنین فتوایی از شریح قاضی ثابت نیست، چه اینکه بنا بر ادلّه متعدّد محلّ اشکال و مناقشه است. هدف این مقاله که با رویکردی تحلیلی انتقادی سامان یافته است صرفا پالودن اتهام چنین وضعی از دامان شریح قاضی نیست، بلکه چنین گزارشی به مثابه بررسی یک انگاره مورد تحلیل واقع شده است. از این رو می کوشد پس از اعتبارسنجی گونه های روایی موجود و تحلیل منابع به نقد متنی و قرائن پیرامونی آن بپردازد و با ادله متقن تاریخی روایی این گزارش را در سنجه نقد نهد. یافته ها نشان می دهد علی رغم وجود تناقضات و تعارضات متعدد، کاربست اصطلاح فتوا پیشینه ای مربوط به دوره زندگانی امام حسین (ع) نبوده و محتوا و نوع ادبیات این فتوا با ادبیات سده اول هجری تناسبی ندارد.
۱۵۰.

تبیین مفهوم الاهیاتی«نفی صفات از خدا»توسط امیرمومنان علی (ع) در خطبه نخست نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 97-122

کلید واژه ها: نفی صفات صفات زائد نهج البلاغه واحدیت احدیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۱ تعداد دانلود : ۹۱
بحث از توحید و یگانگی حضرت حق سبحانه در اوج این مباحث الاهیاتی قرار دارد و همواره فکر اندیشمندان را به خود مشغول کرده است و دراین میان، متون دینی اسلامی بالاترین اندیشه ها در این زمینه ارائه داده است و قله این اندیشه ها ریشه در آیات قرآن کریم دارد که توسط امیر مومنان علی (ع) در نهج البلاغه تبیین شده است. این پژوهش–کهدرروشگردآوریمطالب،کتابخانهایاستودرنحوهاستناد داده ها، از شیوه اسنادی پیروی می کند و در تجزیه و تحلیل مطالب، روش آن تحلیل محتوایی از نوع توصیفی تحلیلی می باشد.–مسالهنفی صفات از خدا را که در خطبه نخست نهج البلاغه تحلیل و احتمالات گوناگون در معنایآن را ذکر و نقد نموده و در پایان به ای نتیجه دست یافته است که تنها معنای موجه نفی صفات از خدا در این فراز از نهج البلاغه، به ویژه با توجه به استدلال های علی (ع) حمل آن بر نفی صفات از مرحله ذات و توحید احدی و ملازم با وحدت شخصی حضرت حق سبحانه است که برتر از توجید واحدی و عددی می باشد.
۱۵۱.

ارتباط معراج رسول الله (ص) با ولایت امیرمؤمنان علی (ع) براساس دلالت سیاق آیات اولیه سوره نجم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 229-248

کلید واژه ها: معراج رسول الله (ص) امیرالمؤمنین (ع) ولایت النجم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۰ تعداد دانلود : ۱۱۶
در روایات امامیه، مهم ترین موضوعی که در معراج پیامبر (ص) از سوی خداوند مطرح شده، ولایت امیرالمؤمنین (ع) است. تفاسیر فریقین آیات ۵ تا ۱۸ سوره نجم را در ارتباط با معراج می دانند اما حتی در تفاسیر شیعه، نسبت میان این آیات و ولایت علی (ع) تبیین نشده است. پژوهش این مقاله با پیش فرض وحیانی بودن چینش آیات قرآن و بر مبنای انسجام معنایی آیات ۱ تا ۲۳ سوره نجم صورت پذیرفته است. بر این اساس، معراج رسول الله (ص) مأموریتی عظیم در راستای نزول یکی از آیات کبرای ربّ است. در پی نزول این آیه الهی، نوری به صورت ستاره ای در خانه امیرمؤمنان (ع) فرود می آید که نشانه ای از خلافت و ولایت ایشان است که ریشه در عوالم بالاتر دارد اما بسیاری به جای سر نهادن به این دعوت خداوند، مقولاتی دیگر را بر اساس گمان خود در جایگاه ولایت جعل می کنند. روایات متعدد شیعه مؤید این قرائت از آیات ابتدایی سوره نجم است.
۱۵۲.

نقد و بررسی ماجرای کشف رأس مخدرات در مقتل شیخ صدوق از منظر علامه سنقری حائری

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 24 - 40

کلید واژه ها: العاصمیه علامه سنقری عاشورا کربلا کشف حجاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۰ تعداد دانلود : ۱۸۰
علامه سنقری در کتاب العاصمیه دو روایت از منقولات شیخ صدوق پیرامون چهره گشایی از حرم امام حسین(ع) را ذکر و مورد بررسی متنی و سندی قرار داده است. در این پژوهش، پس از بررسی سندی روایات مشتمل بر کشف رأس بنات رسول الله(ص)، ادله عقلی این دسته از روایات، نقادی گردیده سپس معنای لغوی لوازم حجاب و معنای مجازی و کنایی تعابیر مربوط به کشف شَعر و وجه اهل حرم امام حسین(ع)، مورد کند و کاش قرار گرفته است که در نتیجه آن با بررسی سندی این روایات، ضعف سندی آنها آشکار و در بررسی متنی آنها بر مبنای ادله عقلی دانسته می شود که کشف شعور بنات الرسول9 محال و با غیرت و حکمت الهی و همچنین عصمت حضرت زینب کبری(س) تعارض دارد. در نتیجه، به جهت ضعف سندی روایات مورد استناد شیخ صدوق در کشف رأس مخدرات و تعارض آن دو با غیرت و حکمت الهی، نظریه علامه سنقری حائری، مبنی بر عدم امکان کشف رأس بنات الرسول، مورد تأیید قرار می گیرد.
۱۵۳.

معرفی محرق القلوب و الأکباد و احوال و آثار نویسنده آن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲۶ 95 - 114

کلید واژه ها: تاریخ نگاری دوره صفویه سیره معصومین علیقلی بن قرچغای خان محرق القلوب و الأکباد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۷ تعداد دانلود : ۱۵۶
بیان مصائب ائمه اطهار: از قرون اولیه تاکنون همواره مورد توجه عالمان شیعه بوده است. برخی از علما با نوشتن کتاب هایی سعی در بیان مصائب ائمه اطهار داشته اند. کتاب های بسیاری همچون الإرشاد شیخ مفید، اللهوف سید بن طاووس، تسلیه المجالس محمد بن أبی طالب و کتاب های دیگر در قرن های گوناگون در این موضوع به نگارش درآمده اند. در کنار نویسندگان نامدار شیعی برخی از نویسندگان گمنام یا کمتر شناخته شده نیز درباره مصائب ائمه معصومین: دست به نگارش زدند. یکی از این علما، فیلسوف عصر صفوی علیقلی بن قرچغای خان است که برای مصائب پنج تن آل عبا کتاب محرق القلوب و الأکباد را نوشته است. این کتاب مستند است و مؤلف سعی بر آن داشته تا تمامی مصادر مطالب خود را بیان کند هرچند برخی از مطالب آن چندان معتبر نیست. موضوع اصلی این مقاله بیان احوال و آثار این فیلسوف و معرفی کتاب محرق القلوب و الأکباد است.
۱۵۴.

عطر رازیانه های سرخ؛ رهبران گمنام اسماعیلی در قرن یازدهم قمری/ هفدهم میلادی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ۱۴ زمستان ۱۴۰۱ شماره ۵۵ ۱۹۲-۱۴۷

کلید واژه ها: اسماعیلی تقیه رازیانه سرخ داعی دعای تقرب خراسان قهستان بدخشان عراق ترکستان هندوستان ایران دوره میانه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۳۷
منابع اسماعیلی و ضدّ اسماعیلی در نحوه ترسیم شخصیت «داعیان» اسماعیلی سخت متفاوت اند. از نظر نویسندگان اسماعیلی، داعیان مؤمنانی نجیب، مهربان و متدین بودند که پیام واقعی اسلام را تبلیغ می کردند؛ حال آنکه از نگاه بدخواهان، شرورانی شوم و بی وجدان بودند. با این حال، همه در یک ویژگی اتفاق نظر داشتند؛ داعیان عموماً بااحتیاط و ناشناس و به دور از چشم کنجکاو مقامات متخاصم فعالیت می کردند. بنابراین شعر «خالو محمود علی» اسماعیلی که مربوط به قرن یازدهم قمری/ هفدهم میلادی است و در این مقاله ویرایش و تحلیل شده، موردی نادر است. شاعر در دوره ای که تقریباً چیزی از اسماعیلیان نمی دانیم، اشخاص برجسته جماعت اسماعیلی را در مکان هایی پراکنده در سراسر خراسان، قهستان، بدخشان، عراق، ترکستان و هندوستان بر شمرده است. در این مقاله به نسخ خطی موجود شعر پرداخته ایم؛ همچنین با ارائه تصحیح انتقادی اثر، از عناصری در شعر که انعکاس گونه ادبی «دعای تقرب» اند، بحث کرده ایم و نیز آنچه را که درباره خود شاعر استنباط کرده ایم، مورد تحلیل قرار داده ایم.
۱۵۵.

بررسی تطبیقی دیدگاه های شیخ صدوق و شیخ مفید در اخبار شهادت یا وفات امامان (ع)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال ۱۹ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۵۳) 5 20

کلید واژه ها: امامان شیعه (ع) اخبار شهادت امامان (ع) شیخ صدوق شیخ مفید

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۶ تعداد دانلود : ۱۳۲
امروزه از سوی برخی از شیعیان درباره فرجام امامان معصوم(ع) چنین مطرح می گردد که شیخ صدوق (م381ق) معتقد به نظریه شهادت همه امامان معصوم(ع) بوده و شیخ مفید (م413ق) برخلاف این نظریه، شهادت همه اهل بیت(ع) را قابل اثبات نمی داند. وجود چنین دیدگاهی و تأثیر اختلاف نظر عالمان شیعه بر اندیشه شیعیان سبب گردید تا هر دو دیدگاه براساس منطق مطالعات تاریخی بررسی و ارزیابی شود. تحقیقات به عمل آمده نشان داد که در آثار شیخ مفید اصطلاحات عامی مانند «مَاتَ»، «مَضی»، «تُوُفِی» و غیر آن برای شهادت اهل بیت(ع) به کار رفته و برخی محققان، از این کلمات سوء برداشت کرده و تصور نموده اند که ایشان، به شهادت همه معصومان(ع) مگر معدودی معتقد نبوده است.
۱۵۶.

خوانشی جامعه شناختی از نامه های امام علی (ع) به معاویه بر اساس نظریه تقابل های اجتماعی لوئیس کوزر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۶) 349-370

کلید واژه ها: تقابل تقابل های اجتماعی لوئیس کوزر نهج البلاغه نامه های امام علی (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱ تعداد دانلود : ۹۷
تقابل یا تضاد یکی از مهم ترین رویکردهای نظری در بررسی مسائل اجتماعی به شمار می رود. لوئیس آلفرد کوزر یکی از سرشناس ترین نظریه پردازان جامعه شناسی به حساب می آید که تاثیر بسزایی در بسط و توسعه نظریه تقابل داشته و این نظریه را در لایه های سلبی و ایجابی آن، بازآفرینی کرده است. کوزر در کتاب خود «نظریه تقابل های اجتماعی»، رفتار و تعامل انسان ها، گروه ها و احزاب سیاسی را در شانزده نظریه واکاوی کرده است. این نظریه بستری مناسب برای خوانش متون مختلف از منظر جامعه شناختیبه شمار می رود؛ از این روی، پژوهش پیش رو، با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر نظریه تقابل های اجتماعی کوزر، به بازخوانی و تحلیل نامه های امام علی (ع) به معاویه برآمده است تا درون مایه و محتوای پنهان و عمیق این نامه ها را در ضمن تقابل های اجتماعیبه تجزیه و تحلیلبگذارد و افق های نویی فراروی پژوهشگران قرار دهد. پژوهش حاضر با خوانش و تحلیل نامه های امام (ع) به معاویه بر اساس نظریه تقابل اجتماعی کوزر، به این نتیجه دست یافته که متن نامه های نهج البلاغه، بستری بسیار مناسب جهت خوانش جامعه شناختی بر اساس نظریه تقابل به دست می دهند؛ چراکه از گفتمان جدلی بهره می گیرند و می توان از تقابل های فراوانی همچون تقابل و ایدئولوژی، تقابل خالص و ناخالص، تقابل و انگیزش ناگهانی خصمانه، نظریه در تعقیب دشمنان و غیره در بطن نامه ها سخن گفت.
۱۵۷.

نقد و بررسی گزارش های شیر خوارگی امام حسین(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم بهار ۱۴۰۱ شماره ۲۵ 93 - 118

کلید واژه ها: امام حسین (ع) حضرت فاطمه (س) حضرت محمد (ص) شیر خوارگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۹ تعداد دانلود : ۱۲۶
درباره زندگی امامان در گزارش های تاریخی-حدیثی اختلاف وجود دارد. این اختلاف اقوال گاه موجب حتک حرمت می شود و گاه این مسئله دستاویز غرض ورزان قرار می گیرد. از این رو ضروری است تا در استفاده از اخبار دقت علمی لحاظ شود. شیرخوارگی امام حسین(ع) از جمله اخباری است که در منابع تاریخی- حدیثی شیعه و سنی با اختلاف نقل شده است. چگونگی شیرخوارگی امام حسین(ع)، پرسش اصلی نگارنده است. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی با جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای به مطالعه گزارش های تاریخی- حدیثی پرداخته و در نظر دارد، نقل های ناهمگون و نادرست کنار گذاشته شوند تا در صورت اعتبار از نظر سند و محتوا، آن اقوال مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین با فرض تردید این اخبار نمی توان منکر این واقعیت شد. به نظر می رسد با وجود اختلاف سنی اندک بین حسنین: احتمال دارد که امام(ع) در دوران بیماری مادر با اعجاز پیامبر(ص) تغذیه و بعد از بهبودی، مجدد توسط مادر تغذیه شده اند. همچنین زنانی در منسب دایگی به دختر رسول خدا(ص) کمک می کردند.
۱۵۸.

بررسی الگوی تصمیم گیری حضرت علی (ع) در شورای شش نفره با تمرکز بر نظریه تصمیم گیری سایمون(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۹۲) 37 - 66

کلید واژه ها: علی (ع) نظریه تصمیم گیری سایمون جانشینی پیامبر تاریخ خلافت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۷ تعداد دانلود : ۹۲
پس از کشته شدن خلیفه دوم، بر پایه پیشنهاد قبلی او، انتخاب خلیفه بر عهده یک شورای شش نفره قرار گرفت. یکی از شاخص ترین اعضای این شورا حضرت علی(ع) بود که دیدگاه ایشان تأثیر تعیین کننده ای در تصمیم شورا داشت. این مقاله به دنبال ارائه مدلی برای تبیین تصمیم گیری امام علی(ع)در شورای شش نفره در قالب نظریه تصمیم گیری سایمون به روش توصیفی تحلیلی است. یافته این پژوهش نشان می دهد که علی(ع)بعد از قرار گرفتن در موقعیت اجبار و مشاهده خطر دودستگی مسلمانان، ضمن استدلال به حقانیت خود در جانشینی و همچنین با دوری جستن از اتهام اختلاف، دست به اتخاذ تصمیم زدند. در این راستا و در مرحله انتخاب، موانعی پیش روی حضرت بود که ساختمندی تصمیم حضرت در قالب توضیح مرحله «اجرای تصمیم» قابل تبیین است. تبیین کارایی تصمیم حضرت و میزان پذیرش تصمیم حضرت توسط متصدیان حکومتی بخشی دیگر از این مقاله را تشکیل می دهد
۱۵۹.

شخصیت، آثار و تاریخ نگاری علی بن ابراهیم جَوّانی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و سوم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴ (پیاپی ۹۲) 161 - 202

کلید واژه ها: علی بن ابراهیم جَوانی تاریخ نگاری اسلامی صحابه نگاری مورخان شیعه کتاب صاحب فخ و یحیی بن عبدالله

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۰ تعداد دانلود : ۸۴
علی بن ابراهیم علوی جَوّانی (متوفی اوائل قرن چهارم) از مورخان شیعی و صاحب کتاب های اخبار صاحب فخ و یحیی بن عبدالله است. وی در آثار خود تلاش کرده تا به قیام شخصیت های برجسته علوی و زیدی بپردازد. این کتاب ها از بین رفته است، اما بخش هایی از آن از طریق کتاب مقاتل الطالبیین حفظ شده و به دیگر متون تاریخی راه یافته است. ابهاماتی که درباره شخصیت، حیات علمی، شیوه تاریخ نگاری و منابع مورد استناد جَوّانی و اهداف او از نگارش این آثار وجود داشت، تحقیقی منسجم در این زمینه را گریزناپذیر ساخت. نتیجه پژوهش نشان می دهد که جَوّانی از مورخان و صحابه نگاران شیعه بوده است و مهم ترین انگیزه وی در نگارش مقتل خاندان ابی طالب به ویژه اخبار تاریخی صاحب فخ و یحیی بن عبدالله، افزون بر معرفی چهره معنوی، سیاسی، اجتماعی آنان در شرایط سیاسی و اجتماعی عصر خویش، معرفی فساد حاکمیت و تأکید مجدد بر مبارزه با ظلم تا رسیدن به شهادت از یک سو و از سوی دیگر تحریک زیدیه و علویانی بود که اندیشه قیام مسلحانه داشتند.
۱۶۰.

مطالعه بینامتنی شخصیت حبیب بن مظاهر در سخنان امام حسین(ع)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف حسینی سال هفتم بهار ۱۴۰۱ شماره ۲۵ 61 - 78

کلید واژه ها: امام حسین (ع) بینامتنی شخصیت ها حبیب بن مظاهر سخنان امام حسین (ع) عاشورا کربلا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۷ تعداد دانلود : ۱۹۳
مطالعه بینامتنی شخصیت ها، یکی از اقسام پدیده نوظهور بینامتنیت است. در این مطالعه بسامد نام اشخاص در یک متن استخراج می شود تا از این طریق شناختی عمیق از نقش و جایگاه آن شخص در منظومه فکری نویسندگان و گویندگان متون به دست آید. حبیب بن مظاهر، امام حسین(ع) را یاری و خون عزیز خویش را برای نهضت الهی او نثار کرد. او به سبب جایگاه والا نزد اهل بیت: از جهت قوت ایمان و تقوا، وسعت علم، مجاهدت، وثاقت، عبادت، شجاعت، سخاوت، عزت و نهایتا شهادت، سهم بسزایی در سخنان امام حسین(ع) دارد که احصای آن راه گشای شناخت دقیق تر و عمیق تر از این صحابی شریف اهل بیت(ع) و به تبع آن معرفت صحیح نهضت حسینی خواهد بود. در پژوهش حاضر قصد آن است که بینامتنی شخصیت حبیب بن مظاهر به همراه کشف رابطه بین متون حاضر و غایب، در سخنان اباعبدالله الحسین(ع) در نهضت عاشورا بحث و بررسی شود تا نقش او در حماسه عاشورا با احصای تعابیر امام(ع) خطاب به ایشان تبیین شود.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان