درخت حوزه‌های تخصصی

با گذر از دوران سنتی به دوران مدرن و پس از آن پست مدرن و پس از آن پست مدرن شاهد جلوه های نوینی از زندگی اجتماعی هستیم . طی گذر از هر یک از این دوران ها به راحتی می توان تغییر در دو نوع تفکر نگرش ادراک و رفتار انسانی را مشاهده کرد . بنابراین روند توسعه و تکامل جوامع بشری تغییراتی را در شیوه زندگی انسان ها ایجاد می کند که آن را می توان تا حد زیادی به توسعه علم و فناوری نسبت داد از میان زمینه هایی که در این روند دستخوش تغییر شده است به نوع مصرف و شگردهای تبلیغاتی برای ترویج مصرف و مصرف گرایی می توان اشاره کرد. به عبارت دیگر مصرف که در مفهوم ابتدایی خود باید به منظور رفع نیازهای ضروری صورت گیرد اشکال تازه ای یافته که زندگی اجتماعی انسان ها را تحت تاثیر قرار داده است . نوشتار حاضر بر آن است تا به مفهوم جدید مصرف ، جنبه های منفی و مثبت آن در جوامع پست مدرن ، تبلیغات مدرن و نقش رسانه ها در مصرف گرایی بپردازد و ضمن توجه به نقش مخرب برخی از انواع تبلیغات با ذکر نمونه هایی از قوانین پخش آگهی در بازارهای عمده تجاری به اصول منطق ممانعت و جلوگیری از تبلیغ مواد مضر از طریق رسانه ها اشاره کند.

تبلیغ‎کنندگان برای دستیابی به اهداف خود از شیوه‎های متفاوتی استفاده می‎کنند و عمل آنها بیشتر به جادو یا معجزه شبیه است. در این مقاله نکات تازه‎ای از «جادوی تبلیغ» ارائه می‎شود. کاربرد فن «تبلیغ روی تبلیغ» از نکات مهمی است که در تبلیغات رسانه‎ای شاهد آن هستیم. نویسنده برای معرفی این فن، ابتدا در کنار دو نوع تبلیغ شناخته شده یعنی تبلیغ سیاسی (propaganda) و تبلیغ تجاری (Advertising) ، نوع تازه‎ای را با عنوان تبلیغ مردمی (Publicity) معرفی می‎کند. سپس ترکیب‎های مختلف این سه نوع را تحت عنوان «تبلیغ روی تبلیغ» با استفاده از «آنالیز ریاضی» مشخص می‎کند. بی‎گمان، شناخت فن «تبلیغ روی تبلیغ» دستمایة مناسبی برای پژوهشگران در عرصة تبلیغات خواهد بود؛ ضمن آنکه زمینه را برای آگاهی مخاطبان علاقمند از شناخت بیشتر «جادوی تبلیغ» فراهم خواهد کرد.

همان گونه که می‎توان از تجارت موفق دیگران در بازاریابی و تبلیغات درس‎هایی آموخت، تجارت ناموفق نیز برای ما درس‎های آموزنده‎ای دارند. در این مقاله موارد ناکامی در تبلیغات و بازاریابی و مثال‎هایی از آنها آورده شده است. مواردی چون تعرض نسبت به ارزش‎های مخاطبان، تعرض نسبت به اقلیت‎های مختلف نژادی، قومی و مذهبی، تعرض نسبت به جنسیت و یا مواردی چون انجام تبلیغات مشابه و تکراری، تنظیم محتوای تبلیغات با نظر و سلیقة شخصی، پایین بودن و سطحی بودن محتوای تبلیغات از نظر کیفیت‎های هنری و ادبی، بی‎صبری و ناشکیبایی در تنظیم و حصول نتایج تبلیغات، عدم توجه به یافته‎های پژوهشی از نظر شناخت مخاطب و نگرش آنها، عدم توجه به یافته‎های پژوهشی از نظر رقابت، زمان، تبلیغات، مخاطب‎شناسی و… هر چند هر یک از موارد فوق در جایی نمود و تأثیری کمتر یا بیشتر دارد (مثلاً در جایی تعرض نسبت به اقلیت‎ها و در جایی نسبت به جنسیت و در جایی دیگر نسبت و یا ارزش‎های مذهبی، با عکس‎العمل شدید و موضع‎گیری جدی مخاطبان روبه‎رو می‎گردد)، اما به طور کلی موارد مورد بررسی این مقاله در همه جا مطرح و دارای اهمیت می‎باشند؛ لذا توجه و شناخت جنبه‎های مختلف آنها، بازاریاب و تبلیغ‎کننده را در نیل به موفقیت یاری می‎دهد.

فرایند جهانی‎سازی، مفهوم و پدپدة تازه‌ای است که متکی بر فشردگی فزاینده زمان و فضا و افزایش آگاهی حاصل از انقلاب اطلاعات بوده و بر رویه‌های سیاسی‌ ـ ‌اقتصادی و به ویژه فرهنگ جوامع تأثیر به سزایی دارد. این فرایند از یک سو با موفقیت‌های قابل‌توجهی مانند گسترش فناوری‌ها (به ویژه فناوری‎های نوین ارتباطی) و پدیده‌های جدید و تسهیل‌کننده در دورترین نقاط جهان روبه‎رو است و از سوی دیگر با اشکالات و ایرادهای بزرگی مانند افزایش شکاف طبقاتی در عرصه‌های ملی، پیدایش پدیده فقر مدرن، سلطه ثروتمندان، گسستگی، آشفتگی و بی‌نظمی هنجاری، ارزشی، هویتی و یکسان‌سازی و یکپارچه کردن فرهنگ‌ها. از این رو می‎توان گفت کلیه کشورها در رویارویی با این پدیده که شالوده و سازه‎های اجتماعی جوامع یعنی هویت آنها را متأثر می‎سازد، با فرصت‎ها و چالش‎هایی جدی مواجهند. در جهان امروز، با توجه به ویژگی‎های جهانی شدن و عصر اطلاعات که ماهیت ارتباطات را متحول ساخته است، از یک سو، اطلاع‎رسانی و ارتباطات منبع اصلی قدرت به حساب می‎آید و از سوی دیگر، هویت‎سازی و هویت‎مندی تابعی از ساختار قدرت تلقی می‎شود. بدیهی است در این میان، آن دسته از جوامع که از یک طرف در تقویت زیرساخت‎های ارتباطی و رقابت مؤثر در میدان ارتباطات و اطلاع‎رسانی با شیوه‎های نوین و از طرف دیگر، در امر هویت‎مندی و هویت‎سازی ناتوانند، دچار آسیب‎های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جبران‎ناپذیری خواهند شد. در این نوشتار، به بررسی جهانی شدن فرهنگ و چالش‎های پیش روی آن و هم چنین بحران هویت در عصر اطلاعات و نقش رسانه‎ها به ویژه فناوری‎های نوین ارتباطی مانند ماهواره‎ها به عنوان ابزار تسهیل‎کننده و یا محدودکننده این فرایند می‎پردازیم.

در پی می‎آید تحلیلی بر نظریه هنجاری حاکم بر رسانه‎های کشورهای همسایة ایران است. داده‎های این گزارش به جز منابعی که در پی‎نوشت آمده‎اند، عمدتاً مبتنی بر پایگاه اطلاعاتی عظیمی است که دکتر محسنیان‎راد در تحقیق «ارتباط جمعی در کشورهای اسلامی» در دانشگاه امام صادق (ع) پدید آورده است. رویکرد نظری منتخب در این مقاله، برداشتی توسه‎یافته از نظریه هنجاری شش گانه دنیس مک‎کوئیل، استاد هلندی رشته ارتباطات در دانشگاه آمستردام است. مهم‎ترین یافته این نوشته، آگاهی از سیاست‎های رسانه‎ای در کشورهای پیرامون ایران و درک چالش‎ها، تهدیدها، فرصت‎ها و راهبردهای مختلفی است که به تصور یک نظام سیاسی از خود و مخاطبان خود شکل می‎بخشند.

"جنبه های اقتصادی اعتیاد تنها شامل رفتار مصرف کننده، انگیزه ها و ساز و کارهای تولید، حمل و نقل و توزیع و نقش قیمت و درآمد نمی شود، بلکه به طور عمده باید با ساختار اقتصاد سیاسی سروکار پیدا کند. درآغاز، مقاله های ذوقی و عمومی و گاه بررسی های اثبات گرایانه تقلیل گرا و متکی به الگوهای فرضی نوکلاسیکی به طور محدودی منتشر می شدند. در کنار آن به طور محدودتری اقتصاددانان رادیکال جنبه های اقتصاد سیاسی و اقتصاد اجتماعی اعتیاد را به گونه ای منتقدانه به بحث می گذاشتند. امروز هم انواع مطالعات و تحقیقات اقتصادی متعارف انتقادی و سیستمی درباره مواد مخدر در جریان است. این مقاله با روشی سیستمی به ساختارهای اقتصاد سیاسی و اقتصاد اجتماعی مربوط به کلیت قاچاق و اعتیاد می پردازد و بر آن است که انگیزه های نیرومندی برای تولید و مصرف وجود دارد. این انگیزه ها، گذشته از مراحل فردی و استثنایی، از همان جا ناشی می شوند که خود به دوام ساختار نابهنجار اجتماعی و تشویق به مصرف کمک می کند. روند افزایش مصرف از نابسامانی هایی مایه می گیرد که مربوط به کارکردهای نابسامان اقتصاد سیاسی اند از جمله فقر و بیکاری و محرومیت و وجود شبکه قدرتمند قاچاق که با مدیریت های سیاسی نیز ارتباط جدی دارند. اما راه حل های اساسی در گرو حذف بازدارنده اصلی و دگرگونی ساختارهای پدیدآورنده این آسیب هستند. با این وصف، با اتخاذ روش های موثر ریشه ای، به رغم دوام ساختارهای اساسی زاینده نابهنجاری می توان مهار را به طور جدی و موثر بالا برد و هزینه های اجتماعی آن را به مقدار اساسی کاهش داد."

ارتباطات در جامعه انسانی از سابقه‎ای به قدمت پیدایش حیات انسان برخوردار است. اما آنچه از مطالعه تاریخ برمی‎آید این است که سیر تحول ارتباطات، دوره‎های مختلفی را پشت سر گذاشته است. در چند قرن اخیر، با اختراع چاپ تحول عمیقی در ارتباطات اجتماعی پدید آمد و ظهور رسانه‎های شنیداری و دیداری ـ شنیداری، با حوزة نفوذ جغرافیایی و زمانی وسیع موجب تغییر نگرش به رسانه‎ها به عنوان یکی از ارکان مهم و بستر اصلی نظام‎های اجتماعی شد. علاوه بر زمینه‎‎های نظری و علمی، فناوری‎های ارتباطی و رسانه‎ای عامل مهمی در گستـــرش کیفی و کــمی ارتباطات در حوزه‎‎های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و تجاری به شمار می‎رود هم چنان که متقابلا،ً نیاز جوامع به ابزارها، روش‎ها و امکانات ارتباطی محور اساسی دگرگونی یا پیدایش رسانه‎ها بوده است. یقیناً زمینه‎‎های اقتصادی و تجاری مهم‎ترین تأثیرگذاری را در سیر تحول رسانه‎ها داشته است. به عبارت دیگر، نهاد‎های اقتصادی، تجاری و اجتماعی رسانه‎ها را به عنوان ابزاری برای گسترش حوزة نفوذ و جذب مخاطبان و مشتریان کالاها، محصولات، خدمات، اندیشه‎ها و عقاید خود مورد حمایت قرار داده‎اند و با اختصاص بخش قابل توجهی از ظرفیت‎‎های رسانه‎ای (بــه ویژه رسانه‎‎های ارتباط جمعی) به کارکرد تبلیغاتی، تقویت فرایند‎های تجاری ـ اقتصادی و تکمیل چرخة تولید و مصـــرف را موجب شده‎اند. در دهه‎‎های پایانی قرن بیستم، روند تحول رسانه‎ها با بهره‎گیری از فناوری‎های نوین ارتباطی به سمت دگرگونی اساسی دیگری پیش رفته است. این دگرگونی، با دو مشخصه قابل توصیف است: یکی آن که تعامل‎پــذیری از ویژگی‎های اســـاسی رسانه‎‎های نوین است. و دیگر این که اصولاً‌ رسانه نوین عنصری مجزا از ماهیت ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و تجاری نیست. به عبارت دیگر، رسانه نوین، تلفیقی از شیوه‎ها، ابزارها، ارتباطات، خدمات، قراردادها، مقررات و ده‎ها موضوع اقتصادی، اجتماعی، تجاری و… است که رویکرد ارتباطی و رسانه‎ای (به مفهوم رایج آن) تنها یکی از مشخصه‎های آن محسوب می‎شود. در این مقاله، موضوع تبلیغات از دیدگاه فناوری‎‎های ارتباطی و رسانه‎ای نوین مورد بررسی قرار گرفته است.