درخت حوزه‌های تخصصی

تاریخ

حوزه‌های تخصصی
ادبیات اقتصاد تاریخ تربیت بدنی جغرافیا حقوق روانشناسی زبان شناسی علم اطلاعات و دانش‌شناسی علوم اجتماعی علوم اسلامی علوم انسانی علوم تربیتی علوم سیاسی فلسفه و منطق مدیریت مطالعات زنان هنر و معماری
ایران اسلامی ایران باستان ایران پیش از تاریخ تاریخ جهان فلسفه تاریخ گروه های ویژه نقد و بررسی کتاب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین
فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱٬۸۶۱ تا ۱٬۸۸۰ مورد از کل ۲۷٬۴۲۶ مورد.
۱۸۶۱.

میرزا موسی مستوفی، وزیرِ باکفایت ناصرالدین شاه قاجار

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال نهم بهار ۱۴۰۰ شماره ۳۳

کلید واژه ها: میرزا موسی وزیر تفرشی قاجار خاندان انتظام وزیری وقف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۰ تعداد دانلود : ۸۰۰
از افراد سرشناس و نیکوکار دوره قاجار، میرزا موسی وزیر مستوفی است. وی از سادات شهر تفرش بوده و نسبش به امام زین العابدین (ع) می رسد. در نوشتار حاضر به شخصیت شناسی و بیان خدمات وی پرداخته شده است. هم اکنون نیز جامعه از برخی خدمات ایشان بهره مند است؛ همچون مسجدی که در بازار تهران به همت ایشان بنا شده است. گردآوری اطلاعات در تحقیق حاضر به شیوه کتابخانه ای و تا حدودی میدانی بوده است و پردازش اطلاعات به روش توصیفی تحلیلی است.
۱۸۶۲.

واکاوی سیر تشیع امامیه در حکومت ایلخانیان (مطالعه موردی: دوره الجایتو)

نویسنده:
منبع: مطالعات ایران شناسی سال ۷ بهار ۱۴۰۰ شماره ۲۰ 43 - 58

کلید واژه ها: تشیع امامیه بودیسم ایلخانان اولجایتو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱ تعداد دانلود : ۲۱
با شکست حکومت عباسی و استقرار حکومت ایلخانی، شیعیان دوازده امامی که در دوره عباسی اجازه فعالیت نداشتند با کمک افرادی هم چون خواجه نصیرالدین طوسی و روح تسامح و تساهل مغولان و عدم تعصب آنان نسبت به مذهبی خاص توانستند مذهب شیعه را ترویج کنند. در اواسط دوره ایلخانان تنی چند از سلاطین ایلخان مسلمان شدند و مذهب اهل سنت را اختیار کردند. هرچند که به دلیل اختلافات داخلی علمای اهل تسنن و وجود دولت سنی مذهب ممالیک مصر، که دشمن ایلخانان به شمار می رفت، و همچنین تلاش دولتمردان شیعی، مذهب تشیع توانست در حکومت ایلخانان نقش مهمی بر عهده گیرد و با گرویدن اولجایتو به مذهب تشیع از تجدید سنن مغولی در ایران ممانعت شد. رسمی شدن تشیع بر علما و دولت مردان سنی سخت شد و آنان تصمیم گرفتند اولجایتو را از این کار باز دارند. در این مقاله سعی شده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و منابع کتابخانه ای ضمن بررسی این پدیده تاریخی- مذهبی تا حد امکان به پرسش اصلی این پژوهش پاسخ دهد که علل افول تشیع در پایان حکومت اولجایتو و جانشینان او چه بود. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که تشیع در دوره اولجایتو در مقطعی بسیار قدرت گرفت و همسویی ایلخان در تقویت این مذهب بسیار تأثیرگذار بود، اما به هر روی نتوانست روند رو به رشد خود را ادامه دهد و در حاشیه قرار گرفت.
۱۸۶۳.

بهره گیری از نیروهای مرزی؛ سیاست شاه عباس اول در برابر قفقازی ها

نویسنده: مترجم:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال نهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۳۵ 87-111
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۲ تعداد دانلود : ۲۹۱
دوران سلطنت شاه عباس اول را می توان دوران اوج سلسله صفوی در نظر گرفت. در این دوران، شاه توانسته بود با حل و فصل بحران های داخلی و خارجی، تجارت و صنعت را رونق ببخشد و شکوفایی و رونق اقتصادی را به کشور برگرداند. این پیشرفت ها را می توان بیشتر مرهون اصلاحات موفقیت آمیز وی در نحوه حکومت داری و در سطح کل کشور دانست 1. سیوری بیان می دارد که "شاه عباس اول سیاست های اجرائی و دولتی حکومت صفویان را به طور کلی بر روی اصول بنیادی جدیدی بازسازی نمود"2. به طور خاص می توان به تغییرات صورت گرفته در نخبگان حکومتی، یعنی معرفی نخبگان جدید در ابعاد سیاسی و نظامی اشاره نمود. قفقازیانی که در خدمت شاهان صفوی بوده اند، نقش بسیار مهمی را در ساماندهی مجدد و متمرکز نمودن قدرت حکومت ایفا نموده اند 3. قفقازی ها شامل گروهی از غلامان وفادار (غلامان خاصه شریفه) بودند. فعالیت و عملکرد این افراد که با عناوین و اسامی مختلفی مانند غلامان، مملوک ها شناخته می شدند را می توان در چندین سلسله مسلمانی که برای مدت طولانی بر خاورمیانه اسلامی حکمرانی می نمودند، مورد بررسی و تحقیق قرار داد. سیستم سیاسی سربازان برده را می توان به عنوان یکی از مهم ترین و کارآمدترین مکانیزم های استخدام و بکارگیری نخبگان نظامی و سیاسی قلمداد نمود. غلامان وفادار عصر صفویان در ایران را می توان مثال خوبی از این سیستم خاص در نظر گرفت. اگرچه در ابتدا شاه طهماسب اول آغاز کننده این سیاست استخدام نخبگان بوده است، و جانشینان وی یعنی شاهزاده حمزه میرزا نیز آن را ادامه داده اند، اما این شاه عباس اول بود که به طور خاص از این افراد تازه وارد حمایت نمود و به آن ها در ساختار حکومتی جدید و تازه بازسازی شده، جایگاهی قوی و رفیع بخشید.
۱۸۶۴.

جایگاه و نقش خاندان کُجُجی در سازمان دیوانی عصر صفوی (910- 1092 ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۵۱ ۶۴-۳۹

کلید واژه ها: خاندان کججی تاریخ تبریز تاریخ صفویان سازمان دیوانی صفویان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۹ تعداد دانلود : ۱۴۴
کُجُجی ها از خاندان های کهن تبریز بودند که با پذیرش مذهب تشیع به خدمت در سازمان دیوانی صفویان درآمدند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی بر پایه منابع و نسخه های خطی کوشیده تا ضمن بررسی تبار و پیشینه به نقش و جایگاه این خاندان در سازمان دیوانی صفویان بپردازد. یافته ها نشان می دهد که کججی ها در جهت دهی و برانگیختن توجه اسماعیل صفوی در راستای یورش و تصرف آذربایجان و نیز شکست نهایی آق قویونلوها نقش چشمگیری داشتند. آنان همچنین در انتقال و تداوم سنتهای دیوانی به دوره صفوی سهیم بودند و توانستند علی رغم رابطه پرفرازونشیب با شاهان تا اوایل سلطنت شاه عباس به مناصب بالایی در تشکیلات دیوانی صفویان برسند، ولی پس از آن از همه عرصه های دیوانی کنار گذاشته شدند. کججی ها بر خلاف روایت ها، پیش از دوره صفوی داعیه سیادت نداشتند، ولی در منابع آغازین صفوی از آنان به عنوان ساداتی که تبارشان به امام چهارم شیعیان می پیوندد یاد شده و برخی از آنان نیز از اواخر سده یازدهم به این سو گرایش یافتند تا خود را با عنوان سادات حسینی بخوانند.
۱۸۶۵.

میرزاملکم خان و اندیشه ورزی درباره جایگاه روحانیت در نوسازی ایران (انگیزه ها و اهداف)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جستارهای تاریخی سال دوازدهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۲۳) 1-27

کلید واژه ها: میرزا ملکم خان روحانیت دولت قاجار نوسازی روزنامه قانون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۵ تعداد دانلود : ۱۸۲
میرزا ملکم خان ناظم الدوله از جمله متفکرینی است که درباره روحانیت و جایگاه آنان در آینده ایران یادداشت ها و مطالب متعددی به رشته تحریر درآورده است. مهمترین این آثار روزنامه قانون بود که از دیدگاه بسیاری از صاحب نظران نقش بسیار مهمی در ایجاد بسترهای ذهنی انقلاب مشروطه داشت. مقاله حاضر، انگیزه ها و نیات میرزا ملکم خان را از منظر توجه وی به مذهب و بخصوص حاملان آن مورد بررسی قرار می دهد و به طور خاص به این پرسش پاسخ می دهد که «علمای تشیع در تحلیل های ملکم حول نوسازی ایران چه جایگاهی داشتند؟» در پاسخ به این سوال، نگارندگان بر این اعتقادند که «رویکرد ملکم به علما را می بایست مبتنی بر دو «انگیزه» توامان قدرت فزاینده علما و روحیات منفعت طلبانه ملکم(زمینه و بستر) در راستای دو «هدف» مقطعی مدرن سازی از بالا و انتقام از دربار قاجار (نیت) جستجو کرد.» در این راستا تلاش می شود تا سه رویکرد مختلف ملکم درباره روحانیت طی سه دوره متفاوت حیات سیاسی- فکری او از یکدیگر بازشناخته شود. پژوهش پیش رو، برای واکاوی فرضیه خود، از روش شناسی تحلیل محتوا و چارچوب مفهومی مدرنیته سیاسی موریس باربیه بهره خواهد برد.
۱۸۶۶.

بررسی عوامل مؤثر بر شکل دهی الگوی مصرفِ کارکنان صنعت نفت (1332-1357)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 117-139

کلید واژه ها: شرکت نفت کارکنان الگوی مصرف فروشگاه های تعاونی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۲ تعداد دانلود : ۱۶۵
پس از کشف نفت، توسعه عملیات صنعتی و افزایش نیروی کار به ساخت مناطق مسکونی بیشتر و شکل گیری شهرهای جدید انجامید. اگرچه در ابتدا تأمین اقلام ضروری برای ساکنین این شهرها که عمدتاً نیروی کار شرکت نفت بودند با مشکل روبرو بود. اما به تدریج، نخستین بازارها در شهرهای نفت خیز ایجاد شدند و رونق گرفتند. پس از ملی شدن نفت و با افزایش درآمدِ کارکنان صنعت نفت، الگوی مصرف در این مناطق تغییر کرد. این نوشتار ضمن بررسی روند تغییر الگوی مصرف از شکل سنتی به استفاده از وسایل مدرن، به دنبال پاسخ به این سؤال است که چه عواملی در تغییر این الگو نقش داشتند؟ یافته های این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی تدوین شده و شیوه ی گردآوریِ داده های آن کتابخانه ای و اسنادی بوده است، نشان می دهد که الگوی مصرف کارکنان صنعت نفت که در ابتدا مبتنی بر استفاده از وسایل معدود مصرفی و به شیوه سنتی بود، به تدریج و پس از ملی شدن صنعت نفت با تأثیر افزایش درآمد، تغییرات فرهنگی و اجتماعی به واسطه ی رسانه های همگانی و نیز در دسترس قرار گرفتن کالاهای لوکسِ موجود در فروشگاه های صنعت نفت، تغییر پیدا کرد.
۱۸۶۷.

بررسی پیمان قبیله خزاعه و عبدالمطّلب و اثرآن بر روابط با پیامبر(ص)(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۸۸) 7 - 36

کلید واژه ها: پیامبر (ص) عبدالمطلب قبیله خزاعه عصر جاهلی پیمان های قبیلگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۰ تعداد دانلود : ۱۳۴
با توجه به زندگی قبیله محور اَعراب در دوره جاهلیت، آگاهی از اخبار قبایل و نقش آفرینی آنها در تحولات اجتماعی، می تواند علاقه مندان به تاریخ اسلام را در فهم بهتر حوادث آن روزگار یاری رساند. مسئله اصلی پژوهش حاضر، بررسی دلایل هم پیمانی قبیله خزاعه با عبدالمطّلب و پیامدهای آن در روابط با پیامبر(ص) است. یافته های پژوهش، بر پایه اطلاعاتِ گردآوری شده از منابع دست اوّل کتابخانه ای، نشان می دهد که این پیمان، نوعی همگرایی سیاسی و اجتماعی به شمار می رفته است. عبدالمطّلب بعد از اختلاف با عمویش نوفل بن عبدمناف که بر سر تصاحب املاک و مناصب وی صورت گرفت، برای تحکیم موقعیتش در مکه، با قبیله خزاعه پیمان دوستی بست؛ زیرا خزاعیان از نظر جمعیت، نیرو و امکانات و موقعیت اجتماعی، در کنار قریش و کُنانه، از قبایل مهم به شمار می رفتند. بنی خزاعه نیز با توجه به شخصیت قابل احترام عبدالمطّلب، پیمان با ایشان را در تأمین منافع تجاری و بازیابی قدرت گذشته خویش، مؤثر دانستند و از پیشنهاد عبدالمطّلب استقبال کردند. این پیمان، در روابط محبت آمیز و احترامِ متقابل بین خزاعه و پیامبر(ص) تأثیر مهمی بر جای گذاشت و موجب حمایت خزاعیان از دعوت نبوی گردید.
۱۸۶۸.

تعامل اسلام و ایران؛ مطالعه تطبیقی دیدگاه دکتر زرین کوب و استاد مطهری(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و دوم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۸۸) 223 - 256

کلید واژه ها: هویت ایرانی مرتضی مطهری عبدالحسین زرین کوب دوقرن سکوت خدمات متقابل اسلام و ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۰ تعداد دانلود : ۱۹۰
درباره شیوه ورود اسلام به ایران و چگونگی مواجهه ایرانیان با فاتحان، چرایی و چگونگی گروش آنان به اسلام و بازتاب آن بر هویت ملی ایرانیان، نظریه های متفاوتی وجود دارد. دکتر زرین کوب (1378 ش) به عنوان مورخی نواندیش و ملی گرا و استاد مطهری (1358ش)، اندیشمندی اسلام شناس و دین گرا، از جمله صاحب نظرانی هستند که به این موضوع پرداخته اند.صرف نظر از تحول فکر دکتر زرین کوب در دهه های پس از نگارش کتاب «دو قرن سکوت»، اگر همین کتاب که گردآوری شده سلسله مقالات وی در آغاز فعالیت های علمی خود در یکی از نشریات است مبنا قرار گیرد، می توان گفت که زرین کوب ضمن آنکه هویتی ایرانی اسلامی برای ایرانیان قائل شده، هجوم عربها به ایران را متعدیانه و تغییر دینشان را به اجبار دانسته؛ ولی اسلام را تعالی بخش فرهنگ ایرانی ارزیابی کرده است؛ اما استاد مطهری در کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران با نفی تعارض بین هویت ملی و اسلامیت، ورود مسلمانان به ایران را نهضتی آزادیخواه، گروش ایرانیان به اسلام را به رغبت و اسلام را نجاتبخش جامعه ایرانی دانسته است.
۱۸۶۹.

مناطق تاریخی کاشت گیاهان مورداستفاده در کاغذسازی ایرانی (کتان، شاه دانه، کنف و پنبه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۱ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۲۴) 150 - 175

کلید واژه ها: مناطق تاریخی کاشت گیاه کتان گیاه شاه دانه گیاه کنف گیاه پنبه کاغذسازی ایرانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۳ تعداد دانلود : ۱۷۲
هدف : شناسایی مکان های رویش و مناطق تاریخی کاشت گیاهان کتان، شاه دانه، کنف و پنبه که در کاغذسازی دوره اسلامی در سرزمین ایران کاربرد داشته اند. روش/ رویکرد پژوهش : این پژوهش با استفاده از اطلاعات منابع کتاب خانه ای، اسناد آرشیوی، و بررسی مکان ها (شهرها) در نقشه های تاریخی، داده ها را با رویکرد توصیفی–تحلیلی گردآوری کرده است. یافته ها و نتیجه گیری : گیاهان کتان، شاه دانه، کنف و پنبه از عهد باستان در ایران کاشته می شده اند. کاشت کتان در دوره های تاریخی پس از اسلام به صنایع وابسته ای همچون تجارت پارچه و ریسمان های کتانی اعلا خصوصاً کتان شهر کازرون اعتبار بخشیده بود. گیاه پنبه در بیشتر سرزمین ایران، گیاه کتان در جنوب غربی ایران، فارس، ولایت کوهستانی کهکیلویه و دربند، گیاه شاه دانه در نواحی لرستان، کازرون و شیراز و گیاه کنف در استان های گلستان (گرگان)، مازندران و گیلان کشت می شده است. بنابراین کاغذسازان ایرانی نه تنها به خود این گیاهان در ایران دسترسی داشته اند، بلکه از الیاف خام آن ها و هم چنین ریسمان های فراوری شده از این الیاف و یا جامه های فرسوده بافته شده با الیاف این گیاهان هم در تهیه کاغذ استفاده می کرده اند.
۱۸۷۰.

پیامدهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جنگ جهانی دوم در فارس (1324-1318ش)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال دهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 127 - 142

کلید واژه ها: جنگ جهانی دوم متفقین ایران فارس قشقایی تأثیرات اجتماعی و تأثیرات اقتصادی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۱۳۵
وقوع جنگ جهانی دوم (1939-1945م) باعث ایجاد شرایط ویژه ای در نقاط مختلف ایران شده بود. یکی از این مناطق ایالت فارس بود؛ نزدیکی به خلیج فارس و منابع نفت، تأثیر جنگ را بر فارس اجتناب ناپذیر می کرد. به علاوه کشمکش های سیاسی بین ایل قشقایی با حکومت مرکزی و ضعف دولت مرکزی زمینه ساز وارد آمدن خسارات عمده به این استان گردید. پژوهش حاضر در پی بررسی پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی فارس در جنگ جهانی دوم است. برهمین مبنا سؤال اصلی پژوهش ناظر بر این مسئله است که جنگ جهانی دوم و حضور متفقین چه تأثیری بر کشاورزی، حمل و نقل و بهداشت و درمان فارس گذاشت؟ این پژوهش در پی آن است تا با اتکا به اسناد ، روزنامه های محلی و منابع دست اول تأثیر حضور متفقین بر فارس در جنگ جهانی دوم را نشان دهد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که فارس طی دوران جنگ در سه بخش کشاورزی (کمبود غلات، کمبود نان مرغوب)، بهداشت (وقوع بیماری، کمبود دارو و طبیب) و حمل و نقل (عدم تأمین امنیت راه ها و قاچاق) شرایط نامساعدی را به دلیل مداخله متفقین (به خصوص انگلیسی ها) تجربه کرده است. نوشتار حاضر بر اساس روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است.
۱۸۷۱.

روایت جنگ در تاریخ نگاری عصر صفوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخی جنگ سال پنجم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۴ (پیاپی ۱۸) 29 - 50

کلید واژه ها: صفویان جنگ روایت تاریخ نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹ تعداد دانلود : ۱۳۱
متون تاریخ نگاری عصر صفوی مشحون از روایت جنگ ها و منازعات نظامی داخلی و خارجی حکومت صفویه است. جنگ جایگاه ویژه ای در تاریخ نویسی این دوره می یابد تا آن جا که اگر رویدادی به درگیری نظامی منجر نمی شد در نظر مورخان شایسته نقل و ضبط در تاریخ نبود و شانس کمی برای بازگویی در آثار آنان می یافت؛ بنابراین نحوه روایت جنگ اهمیت خاصی داشت و نیازمند ساختار روایی مناسب برای بازنمایی رویداد و انتقال اهداف واقع در پشت این روایتگری به مخاطبان اثر بود. این پژوهش با اتخاذ روش توصیفی – تحلیلی و ساخت الگویی از نظریات مربوط به روایت در پی پاسخ به این پرسش است که جنگ در تاریخ نگاری دوره صفوی چگونه روایت می شود و مورخین از ثبت آن، چه اهدافی را دنبال می کردند؟ دستاورد پژوهش حاضر این است که مورخان با گزینش عناصر روایت و سرکوب یا برجسته کردن مولفه هایی از این عناصر، طرحی از روایت جنگ ارائه می دهند که هدف آن بازنمایی داعیه های ارضی صفویان و مشروعیت حاکمیت و اقدامات آنان در مناطق جنگی و مورد منازعه بود.
۱۸۷۲.

مراحل تطور احتفال (جشن) میلاد پیامبر(ص) در گذر تاریخ(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام در آیینه پژوهش سال هجدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۱) 5-24

کلید واژه ها: احتفال مولدالنبی (ص) جشن ولادت فاطمیان صوفیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۲ تعداد دانلود : ۱۵۵
احتفال به معنای برگزاری مراسم جشن ولادت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، تطورات تاریخی گوناگونی را به خود دیده که در این نوشتار به پنج برهه تاریخی اشاره شده است. این مراسم به صورت رسمی و عمومی در قرن چهارم در دوره فاطمیان مصر با هدف تعظیم و بزرگداشت مقام پیامبر اکرم(ص) پایه گذاری شد. بی درنگ از سوی مسلمانان در سایر سرزمین های اسلامی، از قبیل شامات، حجاز، خراسان بزرگ و شمال آفریقا دنبال شد و در سده های هفتم و هشتم، چهار گوشه جهان اسلام شاهد برگزاری مراسم احتفال مولدالنبی(ص) بود. هم زمان، ورود گرایش ها و اندیشه های انحرافی مانند صوفیه به این مراسم، آن را از مسیر اصلی منحرف کرد و کج روی های اخلاقی و فقهی را در آن پدید آورد. به منظور تقابل با این بدعت ها، عالمان دینی به مرزبندی میان این مراسم و انحرافات آن پرداختند که با ظهور فرقه وهابیت، رویکرد اصلاحی عالمان، به نفی و انکار اساس این مراسم از سوی وهابیان تبدیل شد. لزوم جداسازی میان اشکالات محتوایی این مراسم با برگزاری اصل آن، نتیجه ای است که از بررسی این تطورات تاریخی به دست می آید.
۱۸۷۳.

سازمان دهی گروه واژگانِ اسناد شرعیِ آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح نامه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال ۳۱ بهار ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۲۱) 138 - 163

کلید واژه ها: آرشیو ملی ایران اسناد شرعی اصطلاح نامه گروه واژگان نمایه الفبایی نمایه درختی نمایه گردشی/ چرخشی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۶ تعداد دانلود : ۴۰۳
هدف: سازمان دهی گروه واژگانِ اسناد شرعیِ آرشیو ملی ایران با رویکرد اصطلاح نامه ای به منظور شناسایی و استخراج روابط معنایی آنان. روش/ رویکرد پژوهش: هدف پژوهش کاربردی است و روش آن سندی (کتابخانه ای) و نیز مشاهده و مصاحبه حضوری با 10 تن از متخصصان و صاحب نظران نمایه سازی اسناد است. داده ها ازطریق سیاهه وارسی گردآوری شده است و در دو بخشِ تحلیل محتوایی برای ساختارهای شکلی اصطلاح نامه با آرایه های «نمایه الفبایی»، «نمایه درختی» و «نمایه گردشی/ چرخشی»؛ و  در بخش آزمون استفاده پذیری برای معیارهای پنج گانه: «مفاهیم»، «روابط»، «یادداشت دامنه»، «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» در طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، با نرم افزار SPSS ارزیابی، توصیف آماری و تحلیل استنباطی شده است. یافته ها و نتیجه گیری: ازنظر کاربران برای طرح اصطلاح نامه اسناد شرعی، معیارهای «درک کاربر» و «جست وجو و بازیابی» با 100 درصد کامل ترین میزانِ مطلوبیت را دارند؛ معیارهای «یادداشت دامنه» و «مفاهیم» 90 درصد مطلوبیت دارند و معیار «روابط» با 80 درصد مطلوبیت کمتری از سایر معیارها دارد. روابط معنایی در گروه واژگانِ اسناد شرعی با رویکرد اصطلاح نامه ای در نمایه های الفبایی، درختی و گردشی دارای مطلوبیت است.
۱۸۷۴.

تحلیل فرایند رابطه بیمار-پزشک در ایران نیمه دوم عصر قاجار بر اساس مدل پارسونز(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران سال ۳۱ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۵۱ (پیاپی ۱۴۱) 97 - 119

کلید واژه ها: پزشک بیمار نقش اجتماعی روابط پارسونز

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۲ تعداد دانلود : ۱۲۸
از جمله مسائل مهم در امر پزشکی و سلامت جامعه ایران در نیمه دوم عصر قاجار، روابط میان بیمار و پزشک بود. نوع این روابط در آن روزگار از مهم ترین اموری بود که می توانست بر چگونگی معاینه، درمان و سلامتی فردی و عمومی مردم اثرگذاری زیادی داشته باشد. در خصوص روابط میان بیمار-پزشک، تعدادی از جامعه شناسان دنیا به ارائه الگوی نظری پرداخته اند که یکی از آنان تالکوت پارسونز جامعه شناس آمریکایی است. در این مقاله با روش پژوهش توصیفی تحلیلی و با بهره وری از منابع دست اول، همچون خاطرات و سفرنامه ها به بررسی روابط میان بیماران طبقات فرادست با پزشکان اروپایی بر اساس مدل نقش محور پارسونز پرداخته می شود. سؤالات پژوهش عبارت اند از اینکه آیا بیماران طبقات فرادست در نیمه دوم عصر قاجار شرایط ایفای نقش اجتماعی بیمار را داشته اند، آیا پزشکان اروپایی در این عصر شرایط ایفای نقش اجتماعی پزشک را داشته اند. مبنای این پژوهش بر این فرضیه استوار است که در نیمه دوم عصر قاجار هم بیمار و هم پزشک می توانستند به ایفای نقش اجتماعی خود در فرایند روابط بیمار-پزشک آن گونه که پارسونز مطرح می کند، بپردازند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که در نیمه دوم عصر قاجار هم بیمار طبقه فرادست و هم پزشک اروپایی می توانستند به ایفای نقش اجتماعی خود در چرخه روابط بیمار-پزشک بپردازند. اگرچه مسائلی همچون تمارض گرایی بیماران از جمله عوامل اثرگذاری بودند که می توانستند روند طبیعی روابط بیمار- پزشک در این دوره را با اختلال مواجه کنند.
۱۸۷۵.

مفاهیم دوگانه در قلمرو دانش تاریخ نگاری ایران: نقد راهِ رفته و طرح راهِ جدید(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۸ (پیاپی ۱۱۲) 229 - 255

کلید واژه ها: بینش روش تاریخ نگری تاریخ نگاری مورخ شناسی متن شناسی تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۵۲
دانش تاریخ نگاری یکی از شاخه های جدید علوم تاریخی است که موضوع آن تأمل نقادانه هم در متن های تاریخ نگارانه و هم در اندیشه، گفتمان، سبک، روش و دستاوردهای مورخان است. تاکنون دانش تاریخ نگاری در ایران به شکل های گوناگون دریافت شده و در نتیجه، نگرانی ها و مخاطرات فراوانی به بار آورده است. تأمل نقادانه در پژوهش های انجام شده نشانگر آن است که عمدتاً از دوگانه های مفهومی «بینش و روش» و نیز «تاریخ نگری و تاریخ نگاری» به عنوان چارچوب تحلیل در این پژوهش ها استفاده شده است، اما مسئله این است که از همین مفاهیم نیز معناهای متفاوتی مراد شده و پژوهشگران این عرصه را سرگردان کرده است. مقاله حاضر با نقد دوگانه های موجود و نشان دادن نحوه کاربست این مفاهیم در برخی از پژوهش ها، می کوشد برخی از آشفتگی های نظری و عملی آن را آشکار کند و به این پرسش پاسخ دهد که آیا می توان به چارچوب روش شناختی تازه ای در این مسیر دست یافت. مقاله برای برون رفت از این وضعیت آشفته کنونی به این نتیجه می رسد که باید طرحی تازه در چارچوب «دانش تاریخ نگاری» و شاخه های اصلی آن یعنی «مورخ شناسی» و «متن شناسی تاریخی» درافکند. مقاله سرانجام سه قالب پژوهشی «مورخ محور»، «متن محور» و رهیافت «ترکیبی» را پیشنهاد می کند و از رویکردهای مفهومی- نظری فلسفه علم تاریخ و فلسفه نظری تاریخ به عنوان چارچوب تحقیق در این دانش سخن می گوید.
۱۸۷۶.

تبیین و تحلیل جایگاه اعداد مقدس در فرهنگ ایران از هخامنشیان تا پایان ساسانیان (559پ.م-651م.) (نمونه موردی: اعداد سه، هفت، دوازده، چهل و هفتاد دو)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال شانزدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۵

کلید واژه ها: اعداد مقدس فرهنگ هخامنشیان ساسانیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۴ تعداد دانلود : ۵۰۲
اعداد در فرهنگ و باورهای مردم ایران و جهان از جنبه رمزی یا مقدس و شوم بودن دارای جایگاه خاصی هستند به گونه ای که بعضی از آن ها را خوب و مقدس و برخی را بد و شوم می پندارند. در ایران نیز، بخصوص بعد از دین زرتشت اعداد نقش بسزایی را در اساطیر و سنت ها جامعه ایفا می کنند. تدوام مقدس بودن اعداد در ادوار تاریخی و انتقال به فرهنگها و تمدن های پسین خود باعث شده تا نقش بسیاری از این اعداد در زندگی امروز نیز قابل مشاهده باشد. برخی از این اعداد پیوندی دیرینه با باورهای آنها دارند و ریشه شناسی اش آنان را با دلایل مقبولیت و رواج آنها آشنا می سازد این دلایل گاه دینی و گاه اسطوره ای می باشند. بنظر می رسد شناخت محیط پیرامون، قدرت های جادویی، مذاهب و ادیان در مقدس شدن اعداد نقش داشته اند. این پژوهش با رویکرد توصیفی و تحلیلی صورت گرفته و نتایج حاصل از این بررسی حاکی از آن است که مقدس شدن اعداد تا حدود زیادی متاثر از مذاهب، ادیان، باورها و تغییرات فصلی بوده است.
۱۸۷۷.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی شکل گیری شرکت های سهامی زراعی در فارس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ ایران پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۳۱) 133 - 154

کلید واژه ها: اصلاحات ارضی شرکت های سهامی زراعی فارس اسکان ایلات مهاجرت روستایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۲ تعداد دانلود : ۵۱۵
مرحله سوم اصلاحات ارضی، همراه با خط مشی نوسازی و مدرنیزاسیون دولت در کشاورزی، شامل سه قسمت ایجاد شرکت های سهامی زراعی، فروش اجاره داری و تشویق به سرمایه گذاری در حوزه کشت و صنعت بود. کاهش محصولات کشاورزی بعد از مرحله اول و دوم اصلاحات ارضی دولت را بر آن داشت تا خود وارد عمل شود و از طریق سرمایه دولتی و با به کارگیری هرچه بیشتر روش های مکانیزه کاهش تولیدات کشاورزی را جبران کند. یکی از شیوه های جدید کشاورزی که قوانین و مصوبات آن در سال 1346 تصویب شد، ایجاد شرکت های سهامی زراعی بود. اولین شرکت سهامی زراعی (شرکت آریامهر) در فارس در سال 1347 شکل گرفت و بعد از آن 14 شرکت دیگر نیز در این استان تأسیس گردید. عمده این شرکت ها در اطراف شیراز، مرودشت و فیروزآباد احداث شد. در این پژوهش چگونگی ایجاد و عملکرد شرکت های سهامی زراعی فارس و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این شرکت ها بررسی می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی، با تکیه بر اسناد و منابع تاریخی است. طبق یافته های پژوهش، جدای از اهداف اقتصادی که در ایجاد شرکت های سهامی زراعی لحاظ شده بود، تشکیل این شرکت ها در محدوده ای خاص باعث بسته شدن مسیر عبور بخشی از ایلات و در نتیجه اسکان اجباری عشایر شد. از طرف دیگر، این شرکت ها با به کارگیری هرچه بیشتر روش های مکانیزه کشاورزان را بیکار کردند و همین امر موجب مهاجرت بیشتر روستاییان به شهر شد.
۱۸۷۸.

ظهور اعراب و تحولات دهه های آغازین اسلامی به روایت یوحنا بارپنکای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 11 - 30

کلید واژه ها: اعراب بارپنکای رش ملّه نصیبین آخرالزمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۵ تعداد دانلود : ۱۵۵
کهن ترین گزارش های تاریخی درباره اسلام آغازین در سده نخست هجری، منابع غیرعربی و غیراسلامی هستند و یکی از مهم ترین آنها، بخش پایانی کتاب رش ملّه اثر یوحنا بارپنکای به سریانی شرقی است. در این اثر مطالبی درباره اختلاف های مسیحیان، نگرش مسیحیان به ویژه مسیحیان شرقی (نسطوری) درباره کشورگشایی اعراب، برخی از کهن ترین باورهای اعراب و برخی رخدادهای فتنه دوم و چهره های مسلمان نقش آفرین در آن به ویژه در جزیره بیان شده است، اما شاید جالب ترین جنبه این اثر، قراردادن همه این رخدادها در درون طرحی فرجام شناختی و آخرالزمانی است که البته نگرشی غالب در میان مسیحیان و غیرمسیحیان در آسیای غربی و نیز شاید مسلمانان بوده است. مقاله پیش رو داده های موجود در این اثر در ارتباط با تاریخ و محیط آغازین اسلامی را تجزیه وتحلیل می کند و هر جا لازم بوده، آنها را با داده های منابع اسلامی مقایسه می کند. درباره رخدادهای سرزمین جزیره، اطلاعات موجود در رش ملّه ارزش ویژه ای دارد. به طور کلی اگرچه رویدادنگاری بارپنکای اندک و گاه نادقیق است، برای شناخت محیط آغازین اسلامی پرتوی تازه ای می افکند. بارپنکای همچون بسیاری از مسیحیان، چیرگی اعراب مسلمان را پیامد گناهان مسیحیان و البته امری سپنجی می انگاشته که نقطه اوج بلایای آخرالزمانی است که سرانجام به ظهور دوباره مسیح خواهد انجامید.
۱۸۷۹.

گونه شناسی آثار تاریخی ابن حبیب بغدادی(د.245ﻫ.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 109 - 130

کلید واژه ها: تاریخ نگاری ابن حبیب بغدادی همه چیزنگاری قبیله نگاری مادرنگاری نام نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۸ تعداد دانلود : ۱۵۴
به ابوجعفر محمد بن حبیب بغدادی ادیب و مورخ پرکار سده سوم هجری بیش از سی وهفت اثر نسب داده اند که تنها یازده اثر از آنها در دست است. از این آثار هشت اثر در زمره آثار تاریخی و سه اثر از مقوله کتب ادب و لغت به شمار می آیند. در این مقاله کوشیده شد تا گونه شناسی تازه ای از نوشته های تاریخی ابن حبیب ارائه شود. با واکاوی موضوعات و محتوای آثار تاریخی بازمانده ابن حبیب می توان آن ها را در دو گونه کلان همه چیز نگاری و تک نگاری (قبیله نگاری، مادرنگاری و نام نگاری) دسته بندی کرد. المُحَبَّر اثری همه چیزنگارانه و ترکیبی از گونه های مختلف تاریخ نگاری است که در ذیل 175 عنوان، مطالب گوناگونی در آن آمده؛ از جمله، سیره، تراجم صحابه، تبار افراد، احوال زنان، تاریخ خلفا، مثالب و مناقب اشخاص و اطلاعاتی در آداب و رسوم عرب؛ اما المُنَمَّق فی اخبارِ قریش و اُمَّهات النَّبی از سنخ تک نگاری اند و می توان به آنها عنوان «قبیله نگاری» و «مادرنگاری» داد. دیگر آثار ابن حبیب نظیر اسماءُ المُغتالین مِن الاشراف فی الجاهلیه و الاسلام و اسماءُ مَن قُتِلَ مِن الشُّعراء، مُختلف القَبایل و مُؤتَلِفها را که از ابداعات ابن حبیب و از سنخ تک نگاری اند، می توان ذیل گونه «نام نگاری» جای داد.
۱۸۸۰.

نسبت خاطره نگاری با امر واقع(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 131 - 151

کلید واژه ها: خاطره نگاری امر واقع تاریخ نگاری زندگی نامه خودنوشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۲ تعداد دانلود : ۱۸۰
بر اساس تعاریف اهل فن، جای گیری خاطرات مکتوب در زمره منابع خبری اولیه و مهم در تاریخ نگاری است و بررسی تاریخی فرایند شکل گیری و تکوین آن در تاریخ ایران، اثباتی بر مدعای فوق است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی و طرح نگرش های روش شناختی درباره نسبت خاطره نگاری با امر واقع است و پاسخی متقن به این پرسش که سندیت خاطرات، در شکل «زندگی نامه خودنوشت» به چه میزان دارای اعتبار جهت کاربست در تحقیقات تاریخ نگاری است. راستی آزمایی روایات متون خاطره نگاری بر اساس دیگر منابع اسنادی و همچنین اعتبارسنجی بر اساس الگوی «تواتر روایت» درباره یک واقعه، یکی از نتایج این پژوهش است. همچنین بر اساس اضلاع سنجش ناپذیر این خاطرات، چون معضل زاویه دید و موقعیت منحصر به فرد راوی در روایت، می توان این خاطرات را در رویکرد دوم، آثاری برای شناخت راویان آنها به عنوان افراد مؤثر در رویدادهای تاریخی، مدنظر دانست و دارای اعتبار جهت ارجاع اسنادی در نظر گرفت.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

زبان