یکی از زمینههای اساسیِ مورد توجه صاحبنظران و اندیشمندان حوزة «روانشناسی ارتباطات جمعی» مبحث پیچیدة «مخاطبشناسی» رسانهها است. در این بین، سهم «ماهوارهها» و شناختشناسیِ مخاطبانِ متعدد آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. سعی و تلاش ابداعگران اولیة ماهوارهای بر آن بود که از مفهوم ذهنی خود فراتر رفته و اضطراب انسان ارتباطی عصر اطلاعاتی امروز را کاهش دهند. اما این حرکت ارتباطی کامل نشد و ما همواره پدید آمدن انواع آسیبهای روانی را در مخاطبان ماهوارهای شاهد بودهایم. بخشی از این آسیبهای روانی، جنبة فرهنگی ـ اجتماعی دارند و بخشی دیگر، شخصی ـ محیطی. هدف اصلی مقاله حاضر، آشکارسازی یکی از ابعاد مهم مخاطبان ماهوارهای از دیدگاه آسیبشناختی روانی است. در این نوشتار «بیخویشتن شدگی» (Depersonalization) مخاطبان ماهوارهای به عنوان «متغیر وابسته» به طور مبسوط مطمح نظر قرار میگیرد؛ زیرا نویسنده معتقد است برنامههای ماهوارهای «متغیرهای مستقل» هستند. برای بررسی دقیق، نخست پس از طرح مسئله، تعاریف و توصیفهایی از این مفهوم ارائه میشود؛ سپس با توجه به نظریههای عضوی و روانشناختی، ابعاد موضوع شفاف شده و در نهایت با اتکا به پژوهشهای عملی کلاسیک در این خصوص سعی میشود به پرسشهای مسئله پاسخ داده شود.
در پایان مقالة حاضر، نویسنده با توجه به رویکردهای نظری مسائل آسیبشناختی مخاطبان ماهوارهای به این نتیجه میرسد که «اختلال شکل تفکر» (Formal Thought Disorder) و انواع آن عامل اصلی «بیخویشتن شدگیِ» مخاطبان ماهوارهای است.
"رشد و گسترش کمی و کیفی فناوری اطلاعات، همه ابعاد زندگی بشر را در دوران معاصر تحت تأثیر قرار داده است. در این میان، تأثیرات این پدیده در برخی از حوزهها آشکارتر و ملموستر و در برخی حوزههای دیگر برای عموم ناشناختهتر بوده است. یکی از زمینههایی که اثرات توسعه ارتباطات در آن بسیار شگرف و در عین حال نه چندان ملموس ارزیابی میشود، حوزة سیاست خارجی، دیپلماسی و روابط بینالملل است. از جمله مهمترین پیامدهای گسترش فناوری اطلاعات بر مسائل سیاست خارجی و روابط بینالمللی میتوان به فرسایش حاکمیت، ارتقای جایگاه دیپلماسی عمومی، اهمیت یافتن افکار عمومی در راستای پیگیری منافع ملی و نیز دستیابی رسانهها به جایگاه یکی از بازیگران مهم و مؤثر عرصه روابط بینالمللی اشاره کرد. نگارنده در این مقاله کوشیده است ضمن مروری کوتاه اما دقیق بر این تأثیرات، پیامدهای آن را بر آینده جوامع بشری به بحث بگذارد.
"
این نوشتار به ارزیابی امنیتی عملکرد رسانهها در جوامع نوین پرداخته است. برای این منظور، تعریفی کاربردی از امنیت داخلی ارائه شده که مبتنی بر سه مؤلفه «خواستههای شهروندی»، «کار ویژههای دولت» و «ضریب ایدئولوژیک» است. از این منظر، امنیت عبارت خواهد بود از ایجاد تعادل بین خواستههای شهروندی با کار ویژههای دولتی به گونهای که ثباتی مبتنی بر رضایت بر روابط دولت ـ ملت حاکم شود. بر این اساس، رسانهها میتوانند دو نقش امنیتساز و امنیتسوز ایفا کنند. در این زمینه ده کار ویژه تهدیدساز و دوازده فعالیت فرصتساز، به تفکیک مورد بررسی قرار گرفتهاند. مجموع ملاحظات مذکور (اعم از عملکرد مثبت یا منفی امنیتی) فضای امنیتی رسانهها را شکل میدهد؛ فضایی که ماهواره به مثابه یک رسانه میتواند در قالب آن فهم و ارزیابی شود.
بخش عمدهای از تحلیلهایی که به منافع و مضار احتمالی دسترسی آزاد به برنامههای تلویزیونی ماهوارهای میپردازد، به بررسی تأثیرات روانشناختی فردی و خانوادگی موضوع اختصاص یافته است. به ویژه در کشور ما جمعیت فراوان جوانان و گرایش بیشتر آنان نسبت به استفاده از برنامههای ماهوارهای نگرانیهایی را در خصوص امکان بروز مشکلات روحی و روانی ناشی از طرح سئوالات جدید که گاه مرجعی برای پاسخگویی به آنها نیست، بروز شکاف میان آرمانها و واقعیات، ایجاد هیجانات و نیازهای کاذب و مانند آنها به وجود آورده است. از سوی دیگر استفاده کنترل نشده از ماهواره در محیطهای خانوادگی که معمولاً ناشی از عدم آگاهی نسبت به تأثیرات مخرب برخی برنامهها بر ساختار و روابط خانواده است، احساس نیاز به بررسی و مطالعه الگوی دقیق مصرف رسانهای به خصوص ماهوارهای را ایجاب کرده است. از این رو پژوهش و سنجش بحث و گفتگو در این زمینه را ضروری دانست و از جناب آقای دکتر نوربالا روانپزشک، استاد دانشگاه و رئیس سازمان هلال احمر به این منظور دعوت به عمل آورد. این انتخاب به ویژه از آن رو بود که دکتر نوربالا علاوه بر شأن و مقام والای علمی و تخصصی در حوزة روانپزشکی، از شخصیتهای متدین، ارزشی و معنوی و دارای سابقه طولانی و تجربه گرانقدر مدیریتی در وزارت «علوم، تحقیقات و فناوری» و «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» و بنابراین آشنا به ویژگیهای جوانان این مرز و بوم است.
پژوهش و سنجش ضمن تشکر از استاد دکتر نوربالا، حاصل این گفتگو را در اختیار علاقهمندان و دستاندرکاران قرار میدهد و آنان را به استفاده از آن دعوت میکند.
"رسانههای قرن 18 و 19 (که تنها به صورت مکتوب وجود داشتند) نقش آگاهیبخشی در جهت کسب آزادیهای اجتماعی و سیاسی را برای مردم ایفا میکردند، اما به نظر میرسد رسانههای عصر حاضر، اعم از الکترونی و نوشتاری در جهت مهار دموکراسی به نفع صاحبان قدرت عمل میکنند.
یافتن پاسخ پرسشهای زیر دغدغة امروز صاحبنظران وسایل ارتباط جمعی است:
ـ معنای واقعی دموکراسی چیست؟
ـ کارکرد اساسی تلویزیون از بدو پیدایش چه بوده است؟
ـ آیا کارکردهای تلویزیون با پیشرفت دموکراسی هم سو بوده است یا هر یک از این دو در خلاف جهت یکدیگر در حرکت بودهاند؟
ـ آیا تلویزیون همان پیامبری است که مکلوهان وعده داد؟
تمام این پرسشها را میتوان در بررسی نقش و جایگاه تلویزیون در پیشبرد یا توقف دموکراسی پاسخ داد. مقاله حاضر کوششی در این زمینه است.
"