سخن نخست(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
اوائل هر سال و هنگام انتشار فصلنامة بهارِ نشریه پژوهش و سنجش انتظار میرود رویش دوبارهای آغاز و گامهای استوارتری بر مبنای تجربیات گذشته برداشته شود. بحمدا… انتشار به موقع چهار شماره در مورد مباحث فرهنگی ـ رسانهای مطرح و مورد نیاز که بنا به اظهار نظرهای کارشناسان، در سال گذشته کمال یافتهتر از سالهای پیش عرضه شد، همین نوید را میدهد. در این شماره نیز که اولین فصلنامه سال جاری است، با پرداختن به موضوع مهم و در خور توجه «تبلیغات بازرگانی در رسانه» و با یاری گرفتن از همکاری صمیمانة اعضاء محترم شورای علمی نشریه، استادان و نویسندگان گرامی و تلاش بیوقفة همکاران اداره کل همکاری با مراکز علمی و هماهنگی پژوهشهای صدا و سیما، ویژه نامهای پر بار و ارزشمند، حاصل شده است.
تبلیغات بازرگانی با هر مفهومی که از آن اراده شود و با هر رویکردی که با آن برخورد شود به علت ناشناختگی و پیچیدگیهای انسان که هدف این فرایند است و نیز به دلیل گستردگی ابعاد گوناگون اقتصادی، فرهنگی و رسانهای آن، موضوعی مهم و پیچیده به شمار میرود که آراء و اندیشة صاحبنظران دربارة آن یکسان نیست.
تبلیغات بازرگانی امروزه بر مناسبات و رفتارهای اجتماعی و فرهنگی مردم از قبیل انتخاب مسکن، خوراک، پوشاک، وسایل زندگی و در ابعاد کلانتر، ساختار تولید و توزیع اثر میگذارد. مجموع تحقیقات و بررسیهای به عمل آمده در این حوزه، حول سه محور قابل تفکیک و تمایز است. اول مجموع نظریهها و دیدگاههایی که در چهارچوب مکاتب اصلی علوم اقتصادی، اجتماعی و ارتباطات در تایید، رد، نقد و یا پذیرش مشروط تبلیغات بازرگانی ارائه شده است. مباحث مربوط به سازوکارها و ابزارهای نظارتی در سطح ملی، منطقهای و بینالمللی و مسائلی از این دست نیز از آنجا که نقد و پذیرش مشروط تبلیغات بازرگانی به شمار میآیند، در این بخش قرار میگیرند.
محور دوم مطالعات مربوط به تأثیرات تبلیغات بازرگانی بر مخاطبان به ویژه گروههای خردسال، کودکان، نوجوانان و طبقات مختلف اجتماعی است که شامل انواعی از پژوهشهای پیمایشی و میدانی میشود که علاوه بر آن که بازخوردهای پخش تبلیغات بازرگانی از رسانه را ارائه میکند خود نیز مبنای مطالعات بیشتر در سایر حوزهها قرار میگیرد.
محور سوم که تداوم طبیعی و منطقی محور دوم است، به فنون تبلیغ و چگونگی استفاده از فناوریهای نوین در جهت اثربخشی بیشتر تبلیغات و تنظیم رفتار مصرفکننده اختصاص مییابد. انواعی از مباحث مربوط به ساز و کارهای تبلیغ، روشهای جلب توجه و اقناع مخاطبان، جهتدهی و تنظیم رفتار خریداران، زمان و شرایط مناسب تبلیغ، تکرار و استفاده از ابزارهای هنری از قبیل نمایش، موسیقی، گرافیک و مانند آنها در این بخش جای میگیرد.
علیرغم وجود این ادبیات نظری و کاربردی در حوزة تبلیغات بازرگانی و با وجود سابقه طولانی مفهوم تبلیغ در حوزه معارف اسلامی، متأسفانه نظریهپردازی و پژوهش در زمینه تبلیغات بازرگانی با لحاظ کردن ویژگیهای فرهنگی، بومی، ایرانی و اسلامی نادر و فقر مفرط در این زمینه مشهود است. منابع حوزوی موجود در این زمینه بیشتر متوجه تبلیغ مذهبی و مسلکی و منابع دانشگاهی موجود بیشتر شامل ترجمه آثار، تحقیقات و مطالعات خارجی است و این در حالی است که ویژگیهای فرهنگی جامعه ما، ماهیت و ساختار نظام ما، ورود رسانة ملی صدا و سیما به این عرصه و حجم عظیم تبلیغات بازرگانی که هر روزه از این رسانه عرضه میشود همگی، لزوم دستیابی به مبانی نظری و سبک و سیاقی مستقل و مبتنی بر ویژگیهای فرهنگ اسلامی ـ ایرانی را ایجاب میکند.
با درک این نیاز جدّی و به امید دستیابی به نظریات و دیدگاههای اساتید و کارشناسان و نیز ارائه آخرین دستاوردهای فکری در حوزه تبلیغات بازرگانی در آثار خارجی بود که این شماره به مبحث «تبلیغات بازرگانی و رسانه» اختصاص یافت. خوشبختانه فراخوان فصلنامه با استقبال گسترده اندیشمندان و صاحبنظران این حوزه مواجه و مقالات فراوانی دریافت شد که تعدادی از آنها پس از ارزیابی و گزینش توسط شورای علمی فصلنامه در سه محور «نقد و نظارت»، «مخاطبشناسی و تأثیرسنجی» و «فن و فناوری» تنظیم و ارائه شده است. هم چنین در این شماره، برای اولین بار، بخش ضمائم شامل «گزارش همایش»، «نمایه کتابها و مقالات موجود در حوزه تبلیغات بازرگانی» و «نمایه مقالات منتشره در شمارههای سال گذشته» نیز به تنظیم رسید که امید است مورد استفاده پژوهشگران، دستاندرکاران و همة علاقهمندان قرار گیرد.