درخت حوزه‌های تخصصی

رسانه های جمعی در قالب ساختارهایی اجتماعی علاوه بر ایفای نقش برجسته در فرهنگ سازی و جامعه پذیری، میانجی بسیاری از تعاملات اجتماعی نیز به شمار می روند. در این صورت، چه نسبتی با اصل «امر به معروف»، که مهم ترین سازوکار اسلام برای جامعه پذیری است برقرار می کنند؟ آیا می توان از ظرفیت رسانه های جمعی برای «امر به معروف» و «نهی از منکر» استفاده کرد؟ در پژوهش صورت گرفته، با الهام از آیة ۱۰۴ سورة آل عمران و روش «مقایسه ای نامتوازن پیوسته»، این نتیجه حاصل شد که فعالیت رسانه های جمعی، به ویژه رسانه های تصویری، با امر به معروف و نهی از منکر درهم آمیخته است و اصل «امر به معروف و «نهی از منکر» به عنوان نظریة هنجاری اسلام، ظرفیت بالایی برای رقابت با نظریه های هنجاری رایج دارد. تلقی سازمان رسانه ای به مثابة امر به معروف و ناهی از منکر، الزاماتی برای نحوة فعالیت رسانه ای به وجود می آورد که از جملة شناخت از جایگاه رسانه ای در نظام اسلامی همچون حامل امانت (مسئولیت) الهی، اتخاذ محمل مناسب برای ارائة پیام، هماهنگی در نظر و عمل، همگرایی رسانه ای، مخاطب شناسی اسلامی و مانند آن است.

در این مطالعه تاثیر مهاجرت نخبگان بر وضعیت نوآوری کشورهای اسلامی (کشورهای مبداء) به ایالات متحده آمریکا (کشور مقصد) طی دوره زمانی 2000 -2009 با روش پانل دیتا و تحلیلی – توصیفی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج اقتصاد سنجی این مطالعه نشان داد؛ مهاجرت نخبگان تاثیر منفی و معناداری بر نوآوری دارد و شاخص های حمایت از حقوق مالکیت فکری و نرخ ثبت نام در دانشگاه تاثیر مثبت و معناداری بر نوآوری دارد. شاخص های انباشت تحقیق و توسعه و تعداد کاربران اینترنت نیز تاثیر بی-معنایی بر نوآوری دارد. همچنین باید خاطرنشان ساخت جمهوری اسلامی ایران از لحاظ مهاجرت نخبگان در بین کشورهای اسلامی منطقه خاورمیانه رتبه اول را اخذ کرده است و از لحاظ نوآوری و عوامل تعیین-کننده آن شکاف قابل توجهی نسبت به ایالات متحده آمریکا دارا می باشد.

پدیده شایعه، فرآیندی است که از طریق آن، اخباری انتشار می یابد، بی آن که از کانال های رایج، عبور کرده باشد. شایعه می تواند از یک اطلاع نادرست منشأ گیرد و یا آن که منبع آن، اطلاعی درست ولی اغراق آمیز و اشتباه باشد. شایعه به عنوان یک ناهنجاری اجتماعی شناخته می شود که روان شناسان اجتماعی، مطالعات گسترده ای پیرامون بررسی شایعه و ابعاد آن انجام داده اند و درصدد شناخت راه هایی برای از بین بردن آن هستند. مساله مورد بررسی در این مقاله، اشاعه خبر و گسترش شایعه و مطالعه آن در بین دانشجویان دانشگاه اصفهان است که با توجه به پنج بُعد اخبار اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، ورزشی و فرهنگی سنجیده شده است و عوامل موثر بر آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به جامعه آماری که کلیه دانشجویان دانشگاه اصفهان بودند (N = 15405)، نمونه مورد نظر از طریق نمونه گیری سهمیه ای انتخاب گردید (n = 242). محدوده زمانی گردآوری داده ها، نیمسال اول سال تحصیلی 91- 90 می باشد. داده ها از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردیدند. همچنین مدل نظری تحقیق با استفاده از نرم افزار Lisrel ترسیم گردید.با توجه به نتایج، 5/9 درصد از پاسخگویان، نقش زیادی در اشاعه خبر و گسترش شایعه داشتند. 2/30 درصد از پاسخگویان، نقشی کم و 3/60 درصد از پاسخگویان نقش متوسطی در اشاعه خبر و گسترش شایعه داشتند. آماره کندال برابر با 626/0 حاکی از آن است که بین اهمیت خبر و اشاعه و گسترش آن رابطه مثبت وجود دارد، به عبارت دیگر، با بیشتر شدن اهمیت خبر، میزان اشاعه آن هم افزایش می یابد. اما بین ابهام خبر و اشاعه ی آن در جامعه آماری مورد مطالعه با آماره کندال 051/0، رابطه ای معنادار وجود نداشت. همچنین از میان متغیرهای تاثیر گذار فرعی تحقیق، رابطه اشاعه خبر و گسترش شایعه با نوع آنها، مقطع تحصیلی و درآمد خانوار تایید شد. در سنجش میزان اشاعه خبر و گسترش شایعه، داده های گردآوری شده نشان دادند که آماره T برابر با 023/6- و لذا تمایل افراد به اشاعه خبر و گسترش شایعه با میانگین 2379/2- متمایل به پایین است.

همراه با توسعه و گسترش ارتباطات کامپیوتری و دسترسی روزافزون مردم جوامع مختلف به اینترنت و شبکه های اجتماعی مجازی، کوشش های نظری بسیاری صرف یافتن الگوهای مناسب برای مطالعه اینترنت و تاثیرات سیاسی و اجتماعی آن گردید. در جریان این تلاش ها مفهوم حوزه عمومی در چارچوب نظریه هابرماس جایگاه برجسته ای یافته است. بر این اساس، از گروه ها و صفحاتی که کاربران ایرانی در شبکه اجتماعی فیس بوک تشکیل داده اند، 10 مورد طبق نمونه گیری هدفمند با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که اگرچه فیس بوک در بین کاربران ایرانی منجر به افزایش دسترسی به اطلاعات شده است، اما تولید بیش از حد محتوا در نهایت منجر به چندپاره و متکثر شدن واقعیت می شود. به عبارتی ما در گروه ها و صفحات ایرانی حاضر در فیس بوک با همهمه ای مواجه هستیم که در آن کسی صدای دیگری را نمی شنود. بنابراین تولید صرف اطلاعات نمی تواند کمکی به شکل گیری حوزه عمومی سایبر نماید. همچنین اگر چه فیس بوک به مردم فرصت می دهد تا به طور برابر در گفتگو ابراز وجود کنند اما در گروه ها و صفحات ایرانی به ندرت گفتگو شکل می گیرد، حتی در مواردی که گفتگو شکل می گیرد در این گفتگوها به ندرت بحث منطقی در می گیرد و دسترسی به اجماع یا توافق غیر ممکن به نظر می رسد. در نهایت باید گفت که فیس بوک اگر چه ظرفیت هایی برای احیاء حوزه عمومی داراست اما در عمل نتوانسته به ایجاد حوزه عمومی بینجامد.

این مقاله با هدف ترسیم کیفیت بازنمایی زندگی روزمرة جوانان در تلویزیون ایران، از طریق بررسی بازنمایی زندگی روزمرة جوانان در سریال فاصله ها و با بهره گیری از نظریات بازنمایی و انتقادی زندگی روزمره، انجام شده است. نتایج نشان می دهد که در سریال فاصله ها، بر اساس فن کلیشه سازی، برخوردی گزینشی و متعصبانه با زندگی روزمرة جوانان صورت گرفته است و، ضمن گروه بندی جوانان به سنتی و مدرن، مرز میان «ما» و «آن ها» مشخص شده است. دیدگاه مسلط سریال پُرکردن فاصلة ارزشی بین جوانان با هم نسلان خود و پدرانِ آرمان گراست. سریال، با تبلیغ فرهنگی علیه جوانان، آن ها را در موضع ضعف قرار می دهد و قصد سازمان دهی زندگی روزمرة آنان را دارد. از سوی دیگر شاهد هستیم که، تحت تأثیر سیستم بر زیست جهان، کنش ارتباطی کنش گران جوانِ زندگی روزمره با هم نسلان خود و نهادهای اجتماعی دچار اختلال گشته است؛ جالب آن که هر کدام از نهادهای اجتماعی به شیوه ای مشابه با مسائل زندگی روزمرة جوانان برخورد می کنند

حضور در شبکه های اجتماعی اینترنتی همچون فیس بوک بنا به ویژگی ها، خصوصیات، امکانات و کارکردهای خاص این فضا و با عنایت به وضعیت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی جوانان در کلان شهرهای در حال گذار ما، تأثیرات عمیقی را بر جنبه های متفاوت هویت و به تبع آن، بر سبک زندگی کاربران ایرانی و خصوصاً جوانان به مثابه ی بزرگ ترین طیف مخاطبان و فعالان این فضا خواهد گذاشت. در حقیقت کاربران ایرانی با توجه به ساختارهای عینی و ذهنی موجود در جهان واقعی خود و بنا به نوع و میزان استفاده شان از شبکه های اجتماعی اینترنتی، تأثیرات و تغییرات گسترده ای را به طور تدریجی خواهند پذیرفت. بدین لحاظ پژوهش حاضر، رابطه ی حضور و تعامل در شبکه ی اجتماعی فیس بوک با هویت اجتماعی جوانان را مورد مطالعه قرار می دهد. پژوهش حاضر پیمایشی است و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای و بهره گیری از پرسشنامه ی محقق ساخته صورت گرفته است. جامعه ی آماری پژوهش حاضر را کاربران جوان فیس بوک شهر تبریز تشکیل می دهند. حجم نمونه با استفاده از جدول لین، 424 نفر برآورد شده است. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که حضور و تعامل در فیس بوک عاملی تأثیرگذار بر هویت اجتماعی کاربران است و این شبکه باعث تضعیف برخی از ابعاد هویت اجتماعی چون هویت خانوادگی، دینی و ملی و همچنین باعث تقویت هویت مصرفی کاربران شده است.

سلامت یکی از نیازهای اساسی جامعه برای رشد و بالندگی آن می باشد که با تغییر سبک زندگی و نوع بیماری های مسری به مزمن نقش عوامل اجتماعی در تعیین سطح آن بیشتر نمایان شده و جامعه شناسی سلامت را به محور بحث های جامعه شناختی تبدیل کرده است. هدف از انجام تحقیق حاضر بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی و احساس محرومیت نسبی و تبعیض بر سلامت شهروندان می باشد. جامعه آماری این پژوهش را شهروندان اصفهانی تشکیل می دهند. نمونه آماری مشتمل بر 384 نفر می باشد که از طریق فرمول کوکران بدست آمده است. روش نمونه گیری تحقیق به صورت خوشه ای دو مرحله ای بوده، اطلاعات بدست آمده با تکنیک پیمایش، به صورت مقطعی و از طریق ابزار پرسشنامه گردآوری شده که روایی و اعتبار آن مورد تایید قرار گرفت. طبق نتایج بدست آمده فرض اساسی تحقیق مبنی بر تأثیر سرمایه اجتماعی بر سلامت شهروندان اصفهانی مورد تایید قرا گرفت. همچنین هر چهار بعد سرمایه اجتماعی اندازه گیری شده در تحقیق رابطه معناداری با سلامت دارند، علاوه بر آن متغیرهای احساس تبعیض و احساس محرومیت رابطه معناداری را با سلامت نشان دادند. نتایج تحلیل های چند متغیره نشان داد از میان متغیرهای مورد بررسی، متغیرهای اعتماد، حمایت، پیوستگی و همبستگی اجتماعی در مجموع 204/0 از متغیر وابسته را مورد تبیین قرار می دهند .

شادکامی و نشاط از ویژگی ها و روحیاتی است که در زندگی اجتماعی نقشی اساسی و بنیادین ایفا می کند، به گونه ای که در مقایسه با هر خصلت و روحیه دیگر، بیشترین سهم را در بهبود روابط و معاشرت ها به عهده دارد. این پژوهش با هدف شناخت میزان نشاط اجتماعی و عوامل مرتبط با آن در بین شهروندان شهر اهواز صورت گرفته است. داده های این تحقیق با روش پیمایش و با استفاده از پرسشنامه خودسنجی از نمونه ای با حجم 384 نفر از شهروندان 64-15 ساله شهر اهواز به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و اتفاقی که با استفاده از فرمول کوکران انتخاب گردید، جمع آوری شده است. فرضیات از طریق شاخص همبستگی پیرسون، رگرسیون چندمتغیره و تحلیل مسیر آزمون گردیدند. نتایج پژوهش نشان داد که بین پایگاه اجتماعی- اقتصادی (در هر دو بُعد ذهنی و عینی)، احساس عدالت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، اعتماد اجتماعی، رضایت اجتماعی، احساس امنیت اجتماعی، پایبندی به اعتقادات مذهبی، میزان رضایت از خدمات شهری و نشاط اجتماعی رابطه مثبت و معنادار و بین احساس محرومیت نسبی و احساس بی هنجاری و نشاط اجتماعی رابطه منفی و معنادار وجود دارد. همچنین رگرسیون چندمتغیره نشان داد که 51/0 از واریانس متغیر وابسته توسط متغیرهای مستقل قابل پیش بینی بوده است.

زمینه و هدف: دنیای امروز دنیای وسایل ارتباط جمعی است. وسائل ارتباط جمعی آنقدر اهمیت یافته است که سایر نهادهای اجتماعی نظیر خانواده، آموزش و پرورش، دانشگاه و غیره را تحت الشعاع قرار داده است. این وسائل کارکردهای متنوعی در جامعه دارا بوده و نقش های مختلفی ایفا می کنند. فقدان ارتباط اجتماعی به معنای سکون نسبی در حیات انسانی و مانعی در راه هر نوع تعالی اجتماعی است. روش: پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین بهره مندی از وسایل ارتباط جمعی و احساس امنیت اجتماعی در بین زنان شهر یزد، انجام شده است .روش پژوهش، پیمایشی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل جمعیت زنان 15 سال و بالاتر شهرستان یزد می باشدکه تعداد آنها بر اساس سرشماری سال 1385 برابر با 252186بوده است. با استفاده ازفرمول کوکران حجم نمونه (280 نفر) تعیین شده است. نمونه گیری به روش خوشه ای چند مرحله انجام شده است. یافته ها و نتایج: نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان بهره مندی زنان شهر یزد از وسایل ارتباط جمعی کم است و میزان احساس امنیت اجتماعی آنها پایین است. بین میزان احساس امنیت اجتماعی زنان شهر یزد و بهره مندی از وسائل ارتباط جمعی رابطه معنادار وجود دارد، بدین معنا که با افزایش استفاده از وسائل ارتباط جمعی، احساس امنیت اجتماعی نیز افزایش می یابد؛ بنابراین برای افزایش احساس امنیت اجتماعی زنان می توان بهره-مندی آنها از وسائل ارتباط جمعی را افزایش داد؛ البته به نظر می رسد که لزوم افزایش بهره مندی از وسایل ارتباط جمعی بیشتر به کیفیت این برنامه ها برمی گردد تا کمیت آنها واین کیفیت ونوع برنامه هاست که می تواند با احساس امنیت اجتماعی رابطه داشته باشد.

سخن اصلی نظریة «استفاده و رضامندی» این است که رسانه ها قدرت تأثیرگذاری اندکی بر مخاطب دارند و در مقابل، این مخاطبان هستند که میل و نیاز خود را بر رسانه ها تحمیل کرده، بر سیاست گذاری آنها تأثیر می گذارند. از دید این نظریه، رسانه باید مخاطب محور باشد؛ یعنی باید تلاش خود را تنها در جهت تأمین امیال مخاطبان خود یا همان جلب لذت و دفع الم مصروف دارد تا بتواند به تعداد بیشتری از مخاطبان دست یابد. به زعم پردازندگان این نظریه، سخن مزبور با برخی از آموزه های صریح قرآن کریم تقابل دارد. قرآن کریم امیال طبیعی ازجمله میل به لذت در انسان را نه تنها انکار یا محکوم نمی کند، بلکه یک سلسله از تعالیم خود را بر آنها مبتنی ساخته است. از دید قرآن کریم، نیازهای واقعی انسان نیازهایی است که ارضای آنها موجب فعلیت یابی استعدادهای فطری انسان می شود. در مقابل، اندیشه غیردینی، نیازهای غریزی و حیوانی را در انسان نیاز اصیل تلقّی کرده و قاعدتاً رسانه را ملزم به تأمین آنها می داند. از نظر قرآن کریم، فقط ارضای نیازهای واقعی می تواند انسان را به هدف نهایی خلقت نزدیک کند. ازاین رو، یک رسانه مطلوب با معیار دینی، باید به نیاز، مصلحت و خواسته های معقول مخاطب توجه کند. در این نوشتار، سعی شده تا با عطف توجه به محتوای این نظریه، دیدگاه قرآن در خصوص نیازهای انسان و نحوة مواجهة با آنها تشریح گردد.