درخت حوزه‌های تخصصی

در سال های اخیر مدل های مختلفی برای تولید دانش دینی از سوی استادان و صاحب نظران دانشگاه و حوزه ارائه شده است. بین این گروه، شمار درخور توجهی از نظریه پردازان، نقدها و دیدگاه های پساپوزیتیویستی درباره علم و فعالیت علمی را نقطه عزیمت مناسبی برای حرکت به سمت  تولید علم دینی دیده اند. پساپوزیتیویسم بر پایه دیدگاه ما طیف متنوعی از نظریه ها را تشکیل می دهد که درباره مدعیاتی همچون عینیت، بین الاذهانیت و عقلانیت تردید کرده و به نوعی از نسبی گرایی گذر کرده اند که یکی از تأثیرگذارترین نمونه ها را می توان در نظریه پارادایم های کوهن مشاهده کرد. مدل های علم دینیِ یادشده در این مقاله که اساس کار خود را با پذیرفتن چنین دیدگاه هایی آغاز نموده اند، به جز نمونه علم مقدس نصر و دیدگاه زیباکلام، از یک سو به دلیل پذیرفتن چنین دیدگاه های نسبی گرایانه و از سوی دیگر تمایل به مدعیات پوزیتیویستی با مشکلی اساسی مواجه اند. این مشکل را می توان ناتوانی در سازگاری بین ادعاها و نتایج نظری دو پارادایمِ ناسازگار دانست.

مقاله حاضر، برگرفته از تحقیق مفصلی درباره جایگاه جامعه مطلوب و جامعه مدنی در گفتمان امام خمینی است. امام خمینی در آثار خود، اصطلاح جامعه مدنی یا جامعه مطلوب را به کار نبرده اند ولی به ویژگی ها و مؤلفه های چنین جامعه ای اشارات فراوانی دارند که در موقعیت های مکانی و زمانی متفاوت، مطرح شده است. در این تحقیق به استناد نظریات اندیشمندان و فلاسفة سیاسی، جامعه مدنی به معنای عام جامعه مطلوب در نظر گرفته شده است که جامعه مدنی به معنای خاص (سازمان ها و نهادهای مردمی مستقل از دولت) را نیز شامل می گردد. با چنین مفهومی و با استفاده از روش تحلیل گفتمان که یک روش تحقیقی ـ تفسیری است، معانی و مفاهیم و چگونگی این جامعه در گفتمان امام مورد بررسی قرار میگیرد.

مقاله ی حاضر، با بحث مفهوم شناسی سیاست شروع می شود و در آن نظریات مختلف در دو حوزه ی فرهنگ سیاسی غرب و غیر غرب مدّنظر قرار می گیرد. در ادامه ی مقاله، در بحث مربوط به اندیشه ی سیاسی و فلسفه ی سیاسی و رابطه ی این دو بعد از اشاره به مقدمات و مؤخرات هر یک از این دو حوزه، مسائل مورد بحث در هر کدام از آنها مطرح می شود.بحث بعدی مقاله، تعاملات دین و سیاست است که در آن راجع به آشتی و قهر هر یک از نظر نویسندگان و متفکران مختلف بحث و ادامه ی این بحث در حوزه ی تفکر اسلامی دنبال می شود.عدالت، اصالت و اهمیت صلح و برخی مفاهیم کلیدی در اندیشه ی سیاسی اسلام مباحث بعدی مقاله را تشکیل می دهند و بحث پایانی مقاله به تمرکز مفهوم شناسانه و بررسی حوزه ی فلسفه ی سیاسی در اسلام و حدود و ماهیت آن اختصاص دارد.