درخت حوزه‌های تخصصی

بعد از درگذشت پیامبر (ص)، کسانى که مسؤولیت ادارهء حکومت را برعهده داشتند، با تازه مسلمانهاى غیر عرب، رفتارى ناخوشایند و تبعیض آمیز داشتند. در تقسیم اموال، به آنها سهم کمترى مى دادند. در مسؤولیتهاى حکومت آنها را شرکت نمى دادند. از جملة این غیر عربها، ایرانیان بودندکه آنها را موالى مى گفتند و موالى از رفتار حکومت هاى نژاد پرستانهء عربى بسیار ناراضى بودند. امیرالمؤمنین على (ع) در طى حکو مت کو تاه مدت خو د، بسیار تلاش کردند تا اسلام را به جایگاه واقعى خویش برگردانند و رفتار اسلام حقیقى را به نما یش بگذارند. ایشان بین ایرانى و حبش و عرب و عجم، هیج فرقى قاثل نبودند و همه را در برابر قانون الهى یکسان مى دیدند.

تحقیق در مورد نهضت هایی چون قرامطه کاری دشوار است؛ به این دلیل که اولاً جنبش قرمطیان برای مصون ماندن از اذیت و آزار دستگاه حکومت، جنبشی به غایت سری بود، ثانیاً چون این نهضت برخلاف اهداف حکومتهای وقت حرکت می کردند، مورخان و نویسندگانی که از دیدگاه هیأت حاکم بدانان می نگریستند و آنان را ارزیابی می نمودند، گاهی درباره آنان سخنانی به دور از حقیقت و قضاوتهایی مغرضانه مطرح می کردند. این مقاله با تکیه بر منابع جدید سعی می کند حتی المقدور به تبیین این قیام بپردازد.

خراسان وماوراءالنهر در تاریخ ایران واسلام متن جغرافیای تاریخی شهرهای ایران که دارای شصت و سه بند می باشد ‘به احداث شصت و یک شهر و دیار وبناهای گوناگون در ماوراءالنهر خراسان و دیگر نقاط ایران پرداخته است. در اصل متن از یکصد و پانزده شهر بزرگ و کوچک سخن رفته است ولی از سرنوشت و چگونگی ساخته شده پنجاه و چهار شهر آن اطلاعی در دست نیست . شهر بغداد به عنوان شصت و یکمین شهر توسط خلیفه ابونصر معروف به ابوالدوانیق ساخته شده است . گرد آوری و تدوین نهایی آن شهر به هشتصد سال پس از میلاد مسیح نسبت داده شده است . در این متن شهر سمرقند را کاووس پسر قباد پی افکندو سیاوش پسر کاووس آن را به پایان رساند.در سمرقند هفت پادشاه بودند‘جمشید‘فریدون‘منوچهر‘کیکاووس‘کیخسرو‘لهراسب وگشتاسب . نفرین شده افراسیاب شهر را ویران و آن را بتخانه کرد . در شرق ماوراءالنهرنبت و در جنوب آن خراسان و در غرب آن غور است. ماوراءالنهر از دیرباز به خاطر آبادانی و وفور محصولات ‘مراکز تولیدی و تأسیسات اقتصادی پایگاه دادو ستد و مرکز تجارت بوده است . سمرقند ‘نخشب‘ویشگرد‘خجندوفرغانه از بلاد ماوراء جیحون در خطه خراسان ذکر شده است .

یکی از بزرگترین رویدادهای تاریخ اسلام، سرنگونی نظام شاهنشاهی ساسانیان به دست مسلمانان بوده است. مورخان برای شکست از عوامل بسیاری یاد کرده اند. یکی از عوامل اصلی، آسیب دیدن پشتوانة نیرومند اقتصاد شاهنشاهی، یعنی نظام آبیاری – کشاورزی سواد بوده است. این عامل تاکنون، چنانکه باید مورد مداقّه قرار نگرفته و پژوهش جداگانه ای دربارة آن انجام نشده است. در این نوشتار، نقش سواد در اقتدار و سرنگونی ساسانیان، بررسی شده است.