درخت حوزه‌های تخصصی

شمال ری به دلیل کوهستانی و صعب العبور بودن، در آشوب ها پناهگاه ساکنان مناطق رودبارقصران خارج و مخالفان سیاسی خلافت اموی و عباسی قلمداد می شد. اخلاف پیامبر، نوادگان امامان شیعه و علویان، بزرگ ترین گروه مهاجران معارض خلافت به این منطقه بودند. در این ناحیه بیش از سی امامزاده وجود دارد که نیمی از آن ها در رودبارقصران واقع شده اند. در پژوهش حاضر، یازده نمونه از آرامگاه های منسوب به اخلاف امام موسی کاظم (ع) در منطقه ی رودبارقصران را بررسی می کنیم. داده های پژوهش را با روش مطالعات اسنادی و بررسی های میدانی گردآوری کرده ایم. نتایج نشان می دهد که کتب نسب شناسی از یک سو منابع انتساب این امامزادگان به امام موسی کاظم (ع) به شمار می روند و از سوی دیگر سرشار از تناقض هستند. اشتباه در خوانش کلمات و نام جای ها موجب انتساب نادرست برخی امامزاده ها به برخی مناطق شده است. تشابه اسمی امامزادگان نسب شناسی آن ها را با مشکل مواجه کرده و وجود نام های ایرانی نشان دهنده ی تغییرات اساسی در این منابع است.

باکنکاش در کتاب‏شناسى‏هاى مربوط به قرون اولیه تشیع در مى‏یابیم که برخلاف دوره‏هاى متأخر، تاریخ‏نگارى از جایگاه مناسبى برخوردار بوده است. به عنوان مثال مى‏توان حجم کتاب‏هاى تاریخى دانشمندان شیعى در کتاب‏هایى همچون رجال‏نجاشى و فهرست شیخ طوسى را شاهد آورد. در این میان نام شخصیت‏هایى، هم‏چون شیخ صدوق(حدود 305-381ق) مشاهده مى‏شود که حجم فراوانى از نوشته‏هاى خود را به ساحت‏هاى مختلف تاریخ‏نگارى اختصاص داده، گرچه بخش بسیارى از این نوشته‏ها مفقود شده است. با بررسى کتاب‏هاى به‏جا مانده از شیخ صدوق، هم‏چون دو کتاب ارزش‏مند عیون اخبار الرضا علیه‏السلام و کمال الدین و تمام النعمه و غور در محتوا و اسناد آن‏ها مى‏توان آگاهى‏هاى فراوانى از نوع تاریخ‏نگارى و مطالب مورد توجه او و نیز کیفیت اسناد و منابع این نوشته‏ها به‏دست آورد، هم‏چنان‏که مى‏توان به رغم عظمت شخصیت شیخ صدوق، نکته‏هاى نقدپذیرى را در نوشته‏هاى او رصد کرد. نکته اخیر از آن رو قابل تأمل است که در برخى از نوشته‏هاى شیخ صدوق با نوعى نگرش فراتاریخى نسبت به تاریخ ائمه علیهم‏السلام رو به‏رو مى‏شویم که ممکن است از جنبه‏هاى مختلف کلامى، علمى و تاریخى قابل نقد و بررسى باشد که این بررسى در نوشته‏هاى پسینیان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت این نکته هنگامى دو چندان مى‏شود که دریابیم نوشته‏هایى از این دست در کنار آثار بزرگان دیگر، هم‏چون کلینى و صفارقمى طى قرون متمادى به عنوان دست‏مایه‏هایى براى برخى از مبانى کلامى امامیه تلقى شده است که احیانا آن‏ها را به‏صورت نقدناپذیر تلقى مى‏نمایند.

هم زمان با بسط اندیشه های صوفیانه در جهان اسلام از قرن هفتم هجری به بعد و نزدیکی تصوّف و تشیّع به یکدیگر، رویکردهای صوفیانه در مقتل نگاری کربلا به مانند برخی دیگر از مکتوبات دینی و تاریخی وارد شد. این مطلب بامطالعه ی متون مکتوب این دوره و ردیابی شاخصه های اندیشه ی تصوّف در این متون قابل بررسی است. در پژوهش حاضر سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر پژوهش کتابخانه ای به این سؤال پاسخ داده شود که مقتل روضة الشهدا نگاشته ی حسین واعظ کاشفی- قرن دهم هجری- به عنوان یکی از مقاتل مهم و مشهور واقعه ی کربلا، از اندیشه های صوفیانه چه تأثیراتی پذیرفته است؟ در پاسخ مدعای این نوشتار این است که روضة الشهدا که به زبان فارسی نگاشته شده و شامل مناقب و مصائب اهل بیت (ع) خصوصاً امام حسین (ع) است با توجّه به گرایش واعظ کاشفی به طریقت نقشبندی، کاملاً متأثر از گفتمان صوفیانه است؛ به گونه ای که ویژگی های اندیشه ی تصوّف در مباحث مختلفی که نویسنده به آن ها اشاره می کند آشکار است. تأثیرپذیری از مقولات صوفیانه حتی باعث برخی تحریفات در روایت واقعه ی کربلا در این کتاب شده است.