درخت حوزه‌های تخصصی

بی شک نظریه وحیانی بودن قرآن و نگارش آن به وسیله کاتبان وحی و مصونیت آن از تحریف، مورد تأیید عالمان و دانشمندان شیعه و سنی است. اما خاورشناسان با انگیزه های گوناگون در قرآن مطالعاتی انجام داده و بعضی نظریه تحریف قرآن را پذیرفته و گفته اند که قرآن پس از رحلت پیامبر(ص) دستخوش تحریف شد. عده ای مانند گلدزیهر(Goldziher) مجاری و بول(Buhl) انگلیسی، شیعه را به تحریف قرآن متهم کرده اند و می گویند شیعه بر این اعتقاد است که آیاتی در فضایل اهل بیت علیهم السلام در قرآن موجود بوده است و در زمان جمع آ وری قرآن در مصحف عثمانی آن را حذف کرده اند. گروهی دیگر کیفیت جمع قرآن را به گونه ای مطرح می کنند که قرآن در این جمع ، افزایش و یا کاهش یافته است. «اتان کلبرگ»(Etan، Kohlberg) با استناد به نوشته های بعضی از بزرگان شیعه مانند علی بن ابراهیم قمی، فرات کوفی، میرزاحسین نوری و... نظریه تحریف قرآن را مطرح کرده است. این نوشته خاستگاه و انگیزه طرح نظریه تحریف قرآن به وسیله خاورشناسان را آسیب شناسی کرده و اشکالات آنها را پاسخ می دهد.

«تدبر» اصلاح ویژه‏اى است که کلام وحیانى، آن را تنها براى غور و ژرف‏اندیشى در کل قرآن برگزیده است، و کاربردى جز در قرآن‏شناسى ندارد. در محافل و منابع قرآنى و در حلقه‏هاى تفسیر، کلام و اخلاق، تا به حال از واژه تدبر و از ریشه و مشتقات و مفهوم آن، سخن بسیار رفته است. اما چه بسا که در مفهوم‏شناسى آن، در تعابیر مترادف گونه‏اى همچون، تفکر، تعقل، تفقّه، تذکر، آینده نگرى و نیوشیدن کلام حق باجان و دل متوقف مانده‏اند. این که جایگاه هر یک از تعابیر و واژه‏ها در چیدمان سخن وحى چگونه بوده؟ در سامانه وجودى انسان با کدام یک از حواس شناخته شده در ارتباطند؟ چه ارتباط معنادارى میان آنها وجود دارد؟ هر کدام چه نقشى را در روح و روان انسان ایفا مى‏نمایند؟ هر کدام چه نقشى را در روح و روان انسانى ایفا مى‏نمایند؟ تدبر با واژه‏هاى مشابه خود چه وجوه اشتراک و افتراقى دارند؟ پرسش‏هایى هستند که تا کنون چندان مورد توجه قرار نگرفته است. مقاله حاضر، این پرسش‏ها را با استناد به دلایل قرآنى و گاه روایى، پاسخ گفته و در حد خود، نقاب از عروس معناى تدبر باز مى‏گشاید

برخی آیات قرآن (127 بقره، 96 آلعمران، 37 ابراهیم، 26 حج) هر کدام به گونهای اشاره به تاریخ کعبه دارند. روایات بسیار زیادی نیز سخن از تاریخ بنای کعبه به میان آوردهاند. برخی از مفسّران با استفاده از این آیات و روایات، حضرت ابراهیم(علیه السلام) را بنیانگذار کعبه میدانند. اما بسیاری از مفسّران معتقدند که کعبه پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام) نیز وجود داشته است و آیات قرآن کریم اشاره به بازسازی و مرمّت کعبه به دست حضرت ابراهیم(علیه السلام) دارند. این مقاله، به بررسی و داوری میان این دو قول نشسته، و با بررسی آراء مفسّران با محوریت آیات قرآن و استمداد از روایات تلاش میکند تا قول دوم، یعنی وجود کعبه در زمانهای پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام) را اثبات نماید.