اخلاق و تربیت در قرآن

از آنجا که قرآن کریم بهترین پناه است در این پژوهش، فلسفه وجودی محرومیت و تأثیر آن در رشد و تربیت انسان از دیدگاه این کتاب آسمانی بررسی می شود؛ بدین منظور ابتدا با استفاده از روش تحلیل محتوا آیات مرتبط با محرومیت به عنوان واحدهای تحلیل مشخص می شود؛ سپس واحدهای تحلیل در سه مقوله اصلی و نه مقوله فرعی مورد بحث قرار می گیرد و در نهایت تأثیر محرومیت در رشد و تربیت انسان بیان می شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد از دیدگاه قرآن کریم، یگانه مسیر بالفعل کردن استعدادهای بالقوه آدمی تلاشی آمیخته با رنج و سختی است که لزوما بر بستری از محرومیت شکل می گیرد. چنین تلاشی هویت انسان را شکل می دهد و چگونگی شخصیت او را مشخص می کند. همان گونه که ورزیدگی تن تنها در نتیجه ورزش و سختی دادن به جسم به دست می آید، رشد معنوی و تربیت انسان هم لزوما در رویارویی با سختی ها پدید می آید.

۳۲۵.

قرآن، چالش های زیست محیطی و مبانی نظام محیط زیست در اسلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سعید فراهانی فرد یوسف محمدی

منبع: پژوهش های اخلاقی سال دوم زمستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۶)

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۷۲ تعداد دانلود : ۲۰۲۹

۳۲۶.

سنت های تربیت ساز در المیزان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: عبدالرضا ضرابی

منبع: معرفت سال بیست و سوم مهر ۱۳۹۳ شماره ۲۰۲ «ویژه سبک زندگی اسلامی»

کلید واژه ها: سنت تربیت سنت های تربیت ساز

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۷۰ تعداد دانلود : ۵۲۰

در «المیزان» مفاهیم متعددی وجود دارد که می توانند نزدیک با مبانی، اصول، اهداف، روش ها و مراحل تعلیم و تربیت باشند. این مقاله به دنبال استنباط مفاهیمی از تفسیر المیزان است که با مبانی تعلیم و تربیت در ارتباط است؛ به ویژه آن دسته از مبانی که به عنوان مبانی هستی شناختی تربیت و به طور خاص، «سنت های تربیت ساز» شناخته می شوند. به طورکلی، سنت های الهی را می توان به دو قسم منقسم کرد: سنت های اخروی و سنت های دنیوی؛ دسته اول، سنت هایی هستند که به زندگانی آن جهانی و مسئله پاداش و کیفر اخروی مربوط است و دسته دوم، به رفتارهای اجتماعی انسان و نتایج این جهانی آن می پردازد. منظور از سنت های تربیت ساز در اینجا، دسته دوم از این سنت ها، یعنی سنت هایی است که به رفتارهای اجتماعی انسان و نتایج این جهانی آن مربوط می شود. از مهم ترین سنت های تربیت ساز، می توان به سنت امتحان و ابتلاء، سنت ارسال رسل، سنت هدایت، سنت استدراج، سنت املاء و امهال، سنت قطعی پیروزی حق بر باطل (که هدف خداوند متعال در قرآن کریم از طرح آنها به مناسبت های مختلف، تربیت انسان ها و ارائه طریق سلوک به سوی سعادت و کمال بوده)، اشاره کرد.

۳۲۷.

غم و شادى در قرآن

نویسنده: محمدتقى مصباح یزدى

منبع: نشریه پاسدار اسلام ۱۳۷۶ شماره۱۸۳ و ۱۸۴

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۷۲

۳۲۸.

درآمدی بر شناخت مفاهیم اخلاق اجتماعی در قرآن؛ کاوشی در ضرورت شناخت حدود امر به معروف و نهی از منکر با تکیه بر آیه ی 105 سوره ی مائده(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: سید محمدصادق حسینی سرشت

منبع: اخلاق دوره جدید سال دوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۵ (پیاپی ۲۷)

کلید واژه ها: امر به معروف و نهی از منکر خودسازی اخلاق اجتماعی دعوت هدایت و گمراهی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۶۱ تعداد دانلود : ۷۷۷

امر به معروف و نهی از منکر از مهم ترین مباحث دینی مطرح در حوزه ی اخلاق اجتماعی است. حتی می توان آن را سرسلسله ی مباحث این حوزه دانست. امر به معروف و نهی از منکر از فروع دین و فریضه ای الهی و بنا به عقیده ی عموم اندیشمندان شیعه واجب کفایی است. در زمان برپایی حکومت اسلامی، احیای این فریضه بر جامعه ی اسلامی لازم است. در برخی از آیات قرآن کریم به اقامه ی این فریضه امر شده است و از دیگر سو، پاره ای از آیات قرآن فرد را مسؤول اعمال خود می داند و می گوید گمراهی و هدایت دیگران به فرد ضرری نمی رساند. آیه ی 105 سوره ی مائده از این نمونه است. نگارنده بر آن است در این مقاله به دفع این شبهه بپردازد و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر را روشن نماید. هدف نوشتار حاضر اثبات این نکته است که امر به معروف و نهی از منکر و دعوت به دین هیچ گونه منافاتی با خودسازی و پرداختن به خود ندارد و هر یک از مفاهیم در جایگاه خاص خود تعریف شده است

۳۲۹.

جایگاه ریاضت در تربیت اخلاقی از منظر قرآن و حدیث(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید ابوالفضل موسوی محمد فنایی اشکوری

منبع: پژوهشنامه اخلاق سال هشتم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۳۰

کلید واژه ها: ریاضت تربیت فلسفه خلقت مجاهده با نفس امتحان و ابتلاء

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۵۱ تعداد دانلود : ۶۲۰

این نوشتار سعی در بازنگری و تقویت جایگاه «ریاضت نفس» در نظام تربیتی و اخلاقی اسلام دارد؛ ریاضت، روح انسان را «قوت» و «خضوع» می بخشد و این دو خصلت، ضامن موفقیت در همه عرصه ها اعم از فردی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی، دنیوی و اخروی هستند؛ ریاضت به دو قسم اختیاری و غیر اختیاری قابل تقسیم است که تمام تکالیف شرعی در قسم اختیاری جای گرفته و مقصود از ریاضت غیر اختیاری، ابتلائات و امتحانات الهی است؛ این دو قسم، مکمل یکدیگر در فرآیند تربیت انسانند و با فلسفه خلقت انسان گره خورده اند؛ فلسفه تبعید انسان به محنت کده دنیا، اشرفیت نفس او در میان سایر مخلوقات بود که او را در معرض خطرناک ترین رذیلت اخلاقی یعنی غرور و تکبر قرار داد؛ از آنجا که علاج هر رذیلتی با ضد آن است، ریاضت تنها مسیری بود که نه تنها انسان را از رذیلت تکبر پیراست بلکه او را به زیباترین فضیلت اخلاقی یعنی محبت و عشق الهی نیز بیاراست.

۳۳۰.

تحلیل لایه های معنایی- اخلاقی محبت در قرآن کریم با توجه به سیاق(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سمیه عمادی اعظم پرچم

منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲ (پیاپی ۱۰)

کلید واژه ها: قرآن معناشناسی هم نشینی محبت سیاق قراین

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۴۷ تعداد دانلود : ۵۷۶

واژه «محبت» یکی از کلیدی ترین واژه های اخلاقی قرآن کریم است. در این مقاله کوشش شده است لایه های معنایی محبت با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس کارکرد انواع سیاق مشخص شود و به این پرسش پاسخ داده شود که حوزه مفهوم محبت در قرآن چیست و شناخت لایه های معنایی چگونه در تبیین مفهوم محبت کمک می کند. این پژوهش با روش تحلیل محتوای آیات قرآن و قرینه های لفظی و حالی موجود در آیه (سیاق و روابط هم نشینی)، لایه های مختلف محبّت را تحلیل کرده است. بر اساس قراین لفظی و حالی آیات مرتبط با محبت و توجه به مراتب معنایی آن، روشن می شود که از دیدگاه قرآن اساس آفرینش بر پایه محبت است و محبت رابطه ای دو طرفه بین خدا و بنده است که آغازگر آن خداوند است و انسان ها نیز به فراخور ظرفیت مختلفشان از محبت الهی به صورت های گوناگون بهره مند می شوند. پیامبران بهره بالاتری از این محبت برده اند و مؤمنان زمانی می توانند محبت الهی را در خود افزایش دهند که دریابند غیر از خداوند معبود دیگری وجود ندارد و روح اخلاص در تمامی اعمال آنان حکم فرما شود و از فرستادگانش تبعیت کنند؛ چون ایشان مظهر اسمای الهی بر زمین اند، در مقابل، خداوند نیز لغزش های احتمالی آنها را می بخشد و آنها را غریق رحمت و مغفرت خویش می کند؛ اما کافرین به علت تعلق خاطر به دنیا و اختصاص ندادن محبت خود به خدا، خویشتن را از هدایت و رحمت الهی دور کرده اند و در دنیا و آخرت خسران زده هستند.

۳۳۱.

روشهای تربیتی در قرآن (2)

نویسنده: غلامرضا ویسی

منبع: مربیان بهار ۱۳۸۷ شماره ۲۷

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن اخلاق و تربیت در قرآن

تعداد بازدید : ۱۵۴۱ تعداد دانلود : ۶۸۴

۳۳۲.

موانع اصلاح الگوی مصرف از منظر قرآن و حدیث

نویسنده: سهراب مروتی فرحناز وحیدنیا

منبع: پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم تابستان ۱۳۸۸ شماره ۳

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۴ تعداد دانلود : ۶۶۰

۳۳۳.

تجلی قرآنی بایسته های اخلاق اجتماعی در صحیفه سجادیه(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده: الهه هادیان رسنانی کوثر بصام

منبع: حدیث و اندیشه بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۲۱

کلید واژه ها: اخلاق اخلاق اجتماعی صحیفه سجادیه تجلی قرآنی دعاهای اخلاقی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۳ تعداد دانلود : ۱۳۶۲

اندیشه های قرآنی امام سجاد علیه السلام در صحیفه سجادیه در تمام زمینه های معرفتی ازجمله در حوزه اخلاق اجتماعی تحت تاثیر قرآن و در این مجموعه به شکل دعا تجلی یافته است.در این آموزه معرفتی و دینی (اخلاق اجتماعی)، حضرت با بهره گیری از معارف قرآنی در این زمینه و تأثیر پذیرفتن از کلام وحیانی با توجه به شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی زمانه خود به صورت مستقیم و غیرمستقیم به بیان این معارف و آیات قرآنی اهتمام ورزیده اند. ازاین رو محور اصلی این پژوهش ذکر انواعِ اثرپذیری کلام امام از قرآن در بیان بایسته های اخلاق اجتماعی است که امام سجّادعلیه السلام برای بیان این آموزه های اخلاقی در کلام خود از آن ها بهره گرفته و اندیشه حضرت در القای این معارف الهی از آن ها تأثیر پذیرفته است. برای نیل به این مهم با استفاده از روش کتابخانه ای از تفاسیر قرآن و شروح موجود از صحیفه و دیگر منابع تاریخی و اخلاقی بهره گرفته شده است.

۳۳۴.

بررسی تفسیری حبط عمل درآیه 65 زمر با تاکید بر تفسیر مجمع البیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: حسن مهدی فر

منبع: مطالعات تفسیری سال ششم زمستان ۱۳۹۴ شماره ۲۴

کلید واژه ها: احباط آیه 65 زمر اعمال پیامبران اعمال کافران پیامدهای شرک

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۱ تعداد دانلود : ۶۲۸

حبط اعمال یکی از موضوعات مهم کلامی است که در آیات قرآن از جمله آیه شریفه «لَئِنْ أ َشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ» به کار رفته است. در این آیه که خطاب به پیامبر اکرم’ و پیامبران پیشین است، شرک به عنوان عامل حبط عمل معرفی شده است. امکان شرک و حبط شدن عمل پیامبران و ناسازگاری آن با عصمت یکی از چالش های پیش روی متکلمان و مفسران بوده است. در رویکرد امامیه احباط مورد نظر معتزله باطل است، از این رو حبط به کار رفته در آیات قرآن معنای متفاوتی با معنای کلامی آن خواهد داشت. عدم تفکیک کاربرد قرآنی آن با آنچه که در میان متکلمان رایج است، چالش های زیادی را در جهت معناشناسی حبط، متعلق حبط و علل حبط ایجاد می کند. این مقاله در تلاش است تا با تحقیق در مفاد آیه فوق و بهره گیری از آراء مفسران به ویژه امین الاسلام طبرسی، دو رویکرد عمده در باره امکان شرک و حبط عمل پیامبران و مومنان بررسی گردد، معنای قرآنی حبط و مغایرت آن با معنای کلامی تبیین گردد و علل حبط، متعلق و چگونگی تعلق آن به اعمال کافران و مشرکان مورد بررسی قرار گیرد.

۳۳۵.

طبیعت شناسی؛ مبانی و لوازم تربیتی آن در قرآن کریم و نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: سید حمیدرضا علوی

منبع: معرفت سال بیست و یکم خرداد ۱۳۹۱ شماره ۱۷۶ «ویژهعلوم تربیتی»

کلید واژه ها: قرآن نهج البلاغه مبانی تعلیم و تربیت طبیعت شناسی لوازم تربیتی

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۳۰ تعداد دانلود : ۵۹۵

«طبیعت» در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی، از اساسی ترین منابع شناخت محسوب می شود که می توان به وسیله ابزار شناخت همچون حواس، عقل و قلب، عالی ترین مراتب شناخت یا معرفت را به دست آورد. بر این اساس، «طبیعت شناسی» یکی از مهم ترین مباحث، در کنار مباحثی همچون خداشناسی، انسان شناسی، دنیاشناسی و مرگ شناسی است که می توان از آن در موضوعات تربیتی بهره فراوان برد. هدف این مقاله استخراج و تبیین برخی از مهم ترین ویژگی های «طبیعت» از متن قرآن کریم و نهج البلاغه، به عنوان «مبانی تعلیم و تربیت» است. بدین منظور از روش توصیفی تحلیلی در قالب پژوهشی نظری با مبانی کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که می توان ویژگی هایی نظیر نظام بودن طبیعت، هدفدار، برنامه ریزی شده و منظم بودن طبیعت، زیبا بودن و آیت الهی بودن طبیعت، را به عنوان مبانی تعلیم و تربیت از قرآن و نهج البلاغه استخراج نمود.

۳۳۶.

قرآن کریم و حقوق فرزندان در نهاد خانواده: فرزندخواندگی در آینه ی قرآن

نویسنده: مرتضی رحیمی

منبع: کوثر پاییز و زمستان ۱۳۸۸ شماره ۳۳

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن اخلاق و تربیت در قرآن

تعداد بازدید : ۱۵۲۷ تعداد دانلود : ۱۱۴۸

۳۳۷.

بررسى ویژگى ها و ابعاد فطرت از نگاه قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: احمد شهامت سید احمد رهنمایى

منبع: معرفت سال بیست و چهارم آبان ۱۳۹۴ شماره ۲۱۵ ویژه تعلیم و تربیت ارزش ها

کلید واژه ها: فطرت فطرت الهى ویژگى هاى فطرت شناخت هاى فطرى گرایش هاى فطرى

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۲۴ تعداد دانلود : ۴۸۸

ازآنجاکه فطرت از مبانى مهم انسان شناختى در دانش تعلیم و تربیت است، این پرسش مطرح است که این مفهوم از نگاه قرآن به چه معناست و چه ابعاد و ویژگى هایى دارد؟ آیات مرتبط با فطرت را مى توان در چهارده گروه دسته بندى نمود. پس از بررسى این آیات به روش تحلیلى استنباطى مى توان نکات ذیل را در سه بخش ارائه نمود. اول، نکات عمومى درباره فطرت: فطرت ذاتى و خدادادى است و نه اکتسابى که در همه افراد بشر همسان مى باشد. فطرت اگرچه تغییرناپذیر است و از بین نمى رود، اما ممکن است ضعیف و فراموش گردد. گرایش ها و بینش هاى فطرى نیازمند یادآورى هستند. عواملى نظیر تزکیه نفس باعث رشد داشته هاى فطرى انسان مى گردد. دوم، نکات درباره بعد شناختى فطرت: علاوه بر «خودشناسى فطرى» انسان، بخشى از شناخت هاى فطرى انسان مربوط به ربوبیت الهى و صفات وحدانیت، الوهیت، خالقیت و رازقیت الهى مى باشد که از آن به عنوان «خداشناسى فطرى» یاد مى شود. سوم، نکاتى در بعد گرایشى و انگیزشى انسان است: انسان داراى گرایش هاى فطرى «خداپرستى فطرى»، «کمال طلبى»، «فضیلت گرایى»، «میل به جاودانگى» و «حق گرایى» است. خداوند و دین او محبوب فطرى انسان، و کفر، فسق، سرکشى و گناه، منفور فطرى انسان است.

۳۳۸.

ارتباط مفهومی محبت با سایر مفاهیم همسان و غیرهمسان قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: صدیقه سالار

منبع: معرفت سال بیست و دوم تیر ۱۳۹۲ شماره ۱۸۷ «ویژه علوم قرآنی»

کلید واژه ها: ولایت فطرت اطاعت محبت تقوا مودت کراهت

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن اخلاق و تربیت در قرآن

تعداد بازدید : ۱۵۲۳ تعداد دانلود : ۴۹۹

واژه «محبت» و مفهوم آن، در فرهنگ قرآن کریم جایگاه ویژه دارد. این نوشتار درصدد است تا از طریق بررسی تعامل معنایی واژه محبت با برخی از واژگان نظیر مودت، ولایت، عبادت، رحمت، حنان، رأفت و شفقت و تقابل معنایی آن با برخی دیگر، نظیر کراهت، بغض و عداوت، و همچنین از طریق بررسی برخی دیگر از عناصر زبانی قرآن مانند اراده و اختیار، فطرت، معرفت، تقوا، که به گونه ای با مفهوم محبت در کاربردهای قرآنی ارتباط پیدا می کند، چگونگی روابط مفهومی محبت را با دیگر واژگان همسان و غیرهمسان در حوزه زبان قرآن تبیین و آشکار نماید. محبت، به معنای میل طبع همراه با حکمت و نزدیکی بین دو چیز است که اطاعت و وابستگی به محبوب را نتیجه دهد؛ بعد معنوی یک پیوند و برطرف کننده نیاز نفسانی انسان و همچنین کشش ذاتی برای رسیدن به نوعی کمال است. از سوی دیگر، محبت نقطه اتصال مفاهیم شاخص قرآنی همچون ایمان، اختیار و اطاعت و دوری از گناه است. این نوشتار نشان می دهد که نقش محبت در فرهنگ قرآنی نقشی اساسی است؛ زیرا نقطه اتصال بسیاری مفاهیم قرآنی محبت، حب و محبوب است.

۳۳۹.

پاسدارى و مراقبت از خویشتن‏

نویسنده: عبدالله جوادی آملی

منبع: نشریه پاسدار اسلام ۱۳۸۷ شماره ۳۲۰

حوزه های تخصصی:

حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن اخلاق و تربیت در قرآن

تعداد بازدید : ۱۵۲۶

۳۴۰.

مؤلفه های گفتگوی صحیح، مبتنی بر گفتگوهای قرآنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده: نیکو دیالمه زهرا صالحی متعهد

منبع: تربیت اسلامی سال نهم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱۹

کلید واژه ها: تعلیم و تربیت گفتگوی قرآنی مؤلفه های گفتگوی صحیح

حوزه های تخصصی:

تعداد بازدید : ۱۵۲۰ تعداد دانلود : ۵۲۶

در سوره ها و داستان های قرآن، گفتگوهایی بین شخصیت ها و افراد مختلف صورت گرفته که می توان براساس آن ها، به مؤلفه های گفتگوی تربیتی صحیح دست یافت. برای این منظور، گفتگوهای قرآنی - شامل 132 مورد- تحلیل و بررسی تربیتی شد. هدف این پژوهش که با روش تحلیلی- تفسیری انجام شده، دستیابی به پاسخی برای این پرسش است که «از گفتگوهای قرآنی چه مؤلفه هایی جهت بکارگیری در گفتگو - به عنوان یک روش تربیتی- به دست می آید؟» مؤلفه های به دست آمده برای کاربرد در ساختار گفتگوی تربیتی بدین شرح است: استفاده از ادبیات پرسشی به جای ادبیات خطابی، رعایت ادب جایگاهی، سخن گفتن درسطح فهم مخاطب، اعتمادسازی برای مخاطب در گفتگو، ژرف کاوی در جریان گفتگو، توجه به درخواست های معقول مخاطب، طلب شواهد برای مدعا، حاکمیت منطق در گفتگو، ساماندهی گفتگو در شرایط واقعی، تعمیق بخشی به باور مخاطب، اعطای فرصت طرح پرسش، آموزش غیرمستقیم، نیازسنجی مخاطب در گفتگو، استفاده از فن تشویق و تنبیه و به کارگیری قضاوت های پسینی.

درخت حوزه‌های تخصصی