درخت حوزه‌های تخصصی

واژه ربّانیون در قرآن کریم ازجمله واژگانی است که تحلیل های متنوع و گوناگونی درباره معنا و ساختار لفظی آن صورت گرفته است. نظر مشهور مفسران و لغت پژوهان، این واژه را از ریشه «ربّ» به معنای مالک یا اسمی اشاره به خداوند متعال می داند. واژه ربّانی سه مرتبه در قرآن کریم استفاده شده که در دو کاربرد آن، همراه با کلمه احبار بوده است که گروهی از علمای یهود بوده اند. در این مقاله، پس از نقل برخی از اقوال درباره معنای این واژه و ساختار لفظی آن در کتب لغت و تفسیر، بازاندیشی دوباره ای درباره معنای این لفظ و ساختار لغوی آن انجام شد؛ از این رهگذر نشان داده شد این کلمه در مواردی که در کنار لفظ احبار قرار دارد، برخلاف تصور رایج از ریشه «ربّ» به عنوان اسمی اشاره به خداوند متعال، اشتقاق نیافته و ریشه اصلی این کلمه، واژه «رب» سامی و آفروآسیایی به معنای بزرگ است و ربّانیون به گروهی از بزرگان یهود اشاره دارد و این واژه، کلمه ای دخیل و معرّب است.

یهود قومی است که در قرآن کریم در مقایسه با اقوام دیگر بیش از همه کانون بحث قرار گرفته و بارها به مخالفت و دشمنی آنها با اسلام اشاره شده است. با توجه به فراوانی ذکر این قوم و نقل مکرر داستان بنی اسرائیل در قرآن کریم، شناخت دقیق آنها برای جامعة اسلامی ضروری می نماید. بدیهی است منبع اصلی در اسلام برای کسب این شناخت، قرآن کریم است. یکی از شیوه های نوظهور در کشف مقصود و معنای قرآن در موضوعات مختلف، معنا شناسی واژه ها و عبارات قرآنی است. بر این مبنا، معنا شناسی «یهود» در قرآن، می تواند شناخت دقیقی از این قوم ارائه دهد. در این مقاله، با کشف همنشین های هریک از واژه های دالّ بر «یهود» در قرآن و بیان فراوانی آنها، مؤلفه های معنایی «یهود» در قرآن اعم از مؤلفه های اعتقادی، اخلاقی و عملی به دست آمده است. این مؤلفه ها عبارت اند از: انکار خدا، تجاوزگری، پوشاندن حقایق، نافرمانی در برابر خدا و پیامبران، گرایش به مادیات، تکبر، پیمان شکنی، عداوت و دشمنی، استهزا، ضلالت و اضلال، اختلاف، جهالت، ترس، حسادت و نفاق.

بر اساس آیات و روایات، اوّلاً انسان با دیگر موجودات در سه موضوعِ ادراک، کشف جهان، جاذبه هایی که بر او احاطه دارد و کیفیّتِ قرار گرفتن تحت تأثیر جاذبه ها تفاوت های ماهوی دارد. ثانیاً انسان موجودی است که با حفظ ظاهر انسانی، هم می تواند به رفیع ترین قلّه های وجودی صعود نماید و هم می تواند از محدوده انسانیّت خارج شود و به پست ترین مراتب وجودی تنزّل کند. ثالثاً عوامل خروج انسان از انسانیّت، هم به زمینه های ادراکی و شناختی او مرتبط است و هم رابطه ای تنگاتنگ با ملکات نفسانی او دارد. عقل عنوان جامعی است که شامل تمام چیزهایی می شود، انسان را از سایر موجودات متمایز می سازد.

قرآن در یک دوره تاریخی و طی 23 سال، در پی مقتضیات مربوط به عصر رسالت پیامبر صلی الله علیها و آله نازل شده است. ازاین رو، یکی از شیوه های کارآمد در تفسیر قرآن، مطالعه آن با رویکرد تاریخی است. در این نوشتار که از شیوه تفسیر موضوعی و رویکرد تاریخی بهره برده، موضوع انفاق بررسی گردیده است. ابتدا با بررسی کتب تاریخی و اشعار جاهلی، وضعیت معیشتی و اقتصادی مردم عصر نزول و فرهنگ حاکم بر آن جامعه در زمینه انفاق شناسایی شده؛ سپس با دقت در آیات مربوط به انفاق، بر اساس ترتیب نزول و زمان نزول، و سیر تدریجی و گام به گام قرآن برای فرهنگ سازی و قانون گذاری در این زمینه بررسی گردیده است. قرآن در طی23 سال نزول تدریجی، توانست ضمن بهره گیری از خصلت سخاوت و کرم اعراب، به تدریج رذایلی همچون فخرفروشی، تعصب، اسراف و... را از آن جامعه بزداید و به آن رنگ توحیدی و دگردوستی ببخشد.

کلام با دو نوعش نفسی و لفظی از منظر مکاتب و مذاهب مختلف دارای تعاریف و تعابیر گوناگونی می باشد، و می توان ارایه ی این تعاریف را بیانگر اهمیت موضوع دانست، که بر هیچ اهل خبره ای پوشیده نمی باشد. وجود اختلاف در بیان تعاریف آنها امری بدیهی بوده؛ زیرا اختلاف طبایع در بین آدمی از حکمت های الهی می باشد. دانشمندان علوم عقلى، از جهتی به دلیلِ اعتقادِ پیروانِ ادیانِ آسمانی به ذاتِ کامل، و بی عیب خداوند؛ و از جهتی دیگر به خاطر راجع شدن مستقیم یا غیر مستقیم تمام احکام و شرایع نَبَوی، به صفتِ کلام خداوند؛ این صفت را به عنوان یکی از صفات کمال خداوندی، ازحیثیت وجود داشتن، و وجود نداشتن، و به دنبال آن، از جهت هویت و چگونگی، به چالش کشیده اند، و به نتایج متفاوت، و حتی متناقضی نائل شده اند؛ به نحوی که عده ای از آنان، وجود همه صفات خداوند و از جمله: صفتِ کلام را در ریشه نفی کرده، و معتقد به خداوندی مجرد از صفاتِ أزلى می باشند، و عده ی کثیری دیگر ، قائل به وجود صفات  و از جمله: صفت کلام، برای خداوند بوده، و آنان را، از معانی قدیم و قائم به ذات خداوند می دانند. و برخی دیگر نیز هر چند مانند گروه دوم، قائل به وجود صفات و قیام آنها به ذات خداوند می باشند، اما قِدَمْ و أزلى بودن برخى از صفات، و از جمله: صفت کلام را، نفی کرده، و آنها را حادث می دانند. و علمای هر فرقه ای، با طرح مسائل علمی نظری در این باب، از دیدگاه و عقیده ی خود دفاع کرده، و دلایل خود را تبیین کرده اند. در این جستار، به بررسی کلام نفسی و لفظی، از دیدگاه متکلمین اسلامی، و بالأخص دو گروه اصلی(معتزله و اشاعره) پرداخته می شود، که در ادامه بحث، پس از تفکیک معانی لغوی، و اصطلاحیِ کلام، و ارایه ی مصادیق آن، دلایل، و مستندات عقلی، و نقلی هر گروه، به شیوه تفصیل بیان می گردد.

خداوند متعال در سه آیه از <em>قرآن</em> و با سیاق تهدید، از فرورفتن آب های زمین به گونه ای که امکان بازیافت آن میسّر نباشد، سخن گفته است. تحقیقات دانشمندان علوم زمین در سال های اخیر نشان می دهد که این تهدید پروردگار پدیده ای است که به لحاظ علمی کاملاً محتمل است و این آیات اشاره ای دقیق به پدیده ای علمی دارند که نه تنها در روزگار نزول <em>قرآن</em>، بلکه تا سالیان پیش، بشر از این پدیده آگاهی نداشت، در حالی که مفسران این آیات را تنها به عنوان «تهدیدی» تفسیر می کردند که به امر الهی یا اعجازگونه رخ خواهد داد. در نظریه علمی مورد بحث، سه نکته شایسته توجه هست: 1 فرورفتن آب به عمق بسیار زیاد در زمین. 2 امکان نفوذ حجمی از آب به اعماق زمین که فراتر از کلّ آب های زمین است. 3 غیرقابل بازیافت بودن آب هایی که به اعماق زمین نفوذ کرده اند. تحلیل تفسیری واژگان و جملات سه سیاق، تطبیق مفهوم آیه با پدیده علمی پیش بینی شده از هر سه نظر به دست می دهد. این اکتشاف علمی، آیت و نشانه بودن آیات سه گانه مذکور را بر علم مطلق فروفرستنده <em>قرآن</em> آشکار و به اصطلاح کلامیان، اعجاز این آیات را ثابت می کند.

تنتیجه ی پذیرش سحر النبی می تواند اصل نبوت پیامبر ص را موردحمله قرار دهد. از طرفی مواجهه غربیان با اسلام از طریق دانشمندان آنها صورت می پذیرد و به هنر،سیاست و سایر ابعاد انعکاس می یابد.از این روتحلیل علمی دیدگاه های خاورپژوهان درباره پیامبر(ص) ضرورتی انکارناپذیر است. گابریل مندل خان از اساتید پیشکسوتی است که در عمر طولانی خود مطالعات اسلام شناسانه داشته است.سوال اصلی پژوهش حاضر این است که چه انتقاداتی بر آراء گابریل مندل خان درباره مسحور شدن پیامبر ص وارد است ؟ اهم دیدگاه های اودر این باره عبارت است از: تأیید سحر شدن یا بیماری جسمی پیامبر(ص) در اثر سحر، طلسم نامیدن سوره های خاصی از قرآن، دوگانگی در معرفی مکی یا مدنی بودن معوذتین . از یافته های این پژوهش می توان به این موارد اشاره نمود :توجه نکردن به منابع شیعی بی توجهی به لوازم و تالی فاسد های سحر شدن پیامبر(ص) ، دخالت ندادن دلالت ها و زمینه های دیگر نزول آیه و استفاده نکردن از کلام معصومان موجب شده تا مندل خان دیدگاه سحر شدن پیامبر(ص) را تأیید کند. اگر سوره فلق مدنی باشد با شأن نزول سحر شدن پیامبر (ص) توسط یهود مدینه سازگار است در حالی که برخی آن را مکی دانسته اند. سوره های فلق و ناس با نام معوذتین مشهورشده اندو به آن ها نام طلسم اطلاق نشده است . رویکرد تفاسیر به عنوان منابع مندل خان در این باره متفاوت است برخی سحر شدن حضرت را قبول کرده و برخی معنای آیه را به امور غیر از سحر نسبت داده اند. هرچند آن جناب را در امور تبلیغی و شریعت مصون از سحر می دانند.

مقاله «محمّد پیامبر اسلام» از مقالات مهم و محوری در دائره المعارف اسلام لیدن است. در این مقاله به دلیل یک سونگری و آشنا نبودن با معارف اسلامی و گاه تعمد و جانبداری مغرضانه، پیامبر اکرمJ را در معرض اتهامات و نسبتهای ناروایی قرار دادهاند. لذا در این مقاله با روش تحلیلی و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، سه شبهه پیرامون برخورد پیامبرJ با اهل کتاب، مورد بررسی و نقد قرار گرفتهاست. مستشرقان قائلند پس از آنکه یهودیان مدینه ادعای پیامبری محمّدJ را نپذیرفتند، نظر مثبت پیامبر درباره مسیحیان نیز تغییر یافت! در حالیکه بر اساس شواهد و قرائن علت تغییر برخورد پیامبر با اهل کتاب پیمان شکنی و توطئه آنان علیه مسلمانان بودهاست؛ همچنین مستشرقان بیان داشتهاند که محمّدJ در مدینه با هوشمندی برای جذب یهودیان، برخی عبادات و رسوم آنان را پذیرفت! این مدعا علاوه بر اینکه بدون دلیل است، منشأ احکام اسلام را هوش سیاسی پیامبر دانستهاست؛ با آنکه منشأ آن حکم الهی است. همچنین مستشرقان مدعیاند پیامبر با سه قبیله «بنیقینقاع»، «بنینضیر» و «بنیقریظه» برخورد بسیار خشن داشتهاست! بنا بر اسناد معتبر، یهودیان این قبایل سرکشی پیشه کردند، پیمان شکستند و با همدستی مشرکان قریش توطئه علیه مسلمانان و قتل پیامبرJ را کشیدند؛ این امور علت اصلی تنبیه آنان بود.