درخت حوزه‌های تخصصی

چکیده در این مقاله سعى شده است تا دیدگاه‏هاى یکى از بزرگ‏ترین فیلسوفان مسلمان درباره تحلیل معنایى اوصاف الهى بیان شود . ملاصدرا، براساس مبانى خود در باب اصالت وجود، تشکیک وجود، اشتراک معنوى مفهوم وجود و . . . ، نتیجه گرفته است که همه اوصاف سلبى خداوند، در حقیقت‏سلب سلب بوده و همه آنها به سلب امکان از ذات خداوند بازگشت مى‏کنند . همه اوصاف ایجابى نیز گرچه به لحاظ مفهوم با یکدیگر متفاوت هستند، به حسب مصداق واحد بوده و همه آنها به وجود و شدت و کمال وجود قابل ارجاع هستند . صدرالمتالهین معتقد است که علاوه بر مفهوم وجود، سایر مفاهیم کمالى چون علم، قدرت، حیات و . . . نیز به معناى واحدى (به نحو اشتراک معنوى) بر خالق و مخلوقات صدق مى‏نمایند و از این جهت تفاوتى بین خالق و مخلوقات وجود ندارد . اختلاف و تمایز وجودى خالق و مخلوق امرى حقیقى بوده و به مقام مصداق بازمى‏گردد . صدرا سعى مى‏کند تا با ارائه نظریه «تشکیک‏» کثرت‏هاى مصداقى را با وحدت مفهومى سازگار کرده، توجیهى خردپسند از وحدت در معنا و کثرت تشکیکى در مصداق ارائه دهد . علاوه بر دیدگاه صدرالمتالهین، اشاره‏اى به دیدگاه حکیم سبزوارى و علامه طباطبائى نیز شده است .

موحدان، همواره بر این باورند که خداوند، واجب الوجود، علت هستى‏بخش، خالق همه موجودات و نیز کامل مطلق و از تمام جهات بى‏نیاز است . اثبات کامل مطلق از موضوعات بسیار مهم اعتقادى خداپرستان است . در مذهب تشیع بسیارى از اذکار، اوراد دعایى و عبادى و ستایش‏هایى که از پیشوایان معصوم علیهم السلام درباره اخلاق ولاحدى ذات حق وارد شده است‏بر کامل مطلق بودن آن ذات دلالت دارد . نویسنده در این نوشتار بر آن است تا «کامل مطلق‏» را نه از راه دلایل موجود در کتابهاى فلسفى بلکه از راه ادله‏اى (هفت دلیل) که خود بدان دست‏یافته است، اثبات کند .

چکیده آلن پى، اف . سل در کتاب مهم خویش، فلسفه دین (2) (1870- 1983) یک دوره تاریخ صد ساله اخیر فلسفه دین را با توجه به کلیه منابع منتشره در این مدت زمانى عرضه داشته است . سل در بخشى از این کتاب، مسئله مباحث وجود خدا را، که طى سال‏هاى 1965 تا 1980 دوباره از نو اهمیت‏خویش را در غرب پیدا کرد، و دیدگاه‏هاى عمده‏اى را که طى این مدت مطرح شدند، بررسى کرده است .

یکی از ادله ای که فلاسفه مسلمان در اثبات وجود خداوند اقامه کرده اند و عنوان آن ظاهرأ برای اولین بار توسط بوعلی به کاربرده شده ‘ برهان صدیقین است . استدلال بوعلی امروزه تحت عنوان برهان امکان و وجوب شناخته می شود. اما چند قرن پس از وی ‘ فیلسوف نامدار دیگر ‘ ملاصدرای شیرازی ‘ با تأسیس مبادی تازه فلسفی ‘ صورت دیگری از برهان صدیقین ارائه کرد . مرحوم علامه سید محمد حسین طباطبایی ‘ به تعبیر برخی از شاگردان ایشان ‘ کوشیده است برهان مزبور را به نحوی ارائه کند که اثبات وجود خداوند به عنوان اولین مسأله فلسفی قابل طرح باشد . مقاله حاضر ‘ گزارشی از رأی مرحوم طباطبایی ‘ و سپس بیان برخی نقدها برآن است که به نظر نگارنده مقاله رسیده است .

در این مقاله مسأله معناشناختى صفات، از دیدگاه ملاصدرا بررسى مى‏شود. فیلسوف بزرگ مسلمان با استفاده از بحث وجود شناسى و اصول مربوط به آن به سراغ صفات حق تعالى رفته و در مسأله وجود شناسى با پرداختن به اصول اشتراک معنوى و تشکیک وجود نشان مى‏دهد که قول به تشبیه و تنزیه مطلق باطل است و مستدل بیان مى‏کند که وجود در خالق و مخلوق بطور تشکیکى بکار مى‏رود. صفات جمالیه را نیز با ارجاع به حقیقت وجود و اثبات عینیت عوارض وجود با حقیقت وجود نشان مى‏دهد که، مانند وجود، امرى مشترک و مشککند و با عقل انسانى قابل فهم است.