درخت حوزه‌های تخصصی

انگیزه مؤلف در تدوین این مقاله‘ مبتنی بر شناسایی جنبه هایی از جغرافیای انسانی کشور نواستقلال و مسلمان نشین ترکمنستان است که در همسایگی مرزهای شمالشرقی جمهوری اسلامی ایران قرار دارد. در این راستا نیروی انسانی یعنی جمعیت ترکمنستان از لحاظ خصوصیات کمی و کیفی آن مشتمل بر موضوعات و مسائل جمعیتی‘ اجتماعی‘ فرهنگی و اقتصادی مربوطه مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند. دوبلی و مولر به نقش پرقدرت مذهبی – سیاسی جمهوری اسلامی ایران در جهت توسعه یک گستره‘ بزرگتر مذهبی در حد برون مرزی اشاره می نمایند و اظهار می دارند که کشورهای آسیای میانه (مرکزی) و ماورای قفقاز از این موضوع تاثیر می پذیرند‘ بنابراین گسترش اسلام در آینده از مراکش تا اندونزی و از شمال آفریقا تا افغانستان خواهد بود که نمایانگر تغییرات مهم در نواحی و قمروهای جهان می باشد. با توجه به اهمیت جغرافایی کشورهای نواستقلال آسای میانه و خصوصاً ترکمنستان که می توانند از موقعیت جغرافیایی – ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران برای دسترسی به آبهای آزاد جهان در چهارچوب قرار داده و موافقت نامه های فیمابین استفاده کنند‘ لذا می دانست که این تحقیق و یافته های آن در توجیه و بررسی برخی از جنبه های مهم و غالب جغرافیای انسانی منطقه موفق باشد.

ادامه روند روبه رشد شهر نشینی در دهه های اخیر در کشورمان همراه مهاجرتهای شدید و مساله برانگیز روستاییان به نقاط شهری کشور خصوصاً شهرهای بزرگ از جمله عواملی بوده که الگوی سیستم شهرهای ایران را با توزیع فضایی نامتعادل مطرح ساخته‘ و در این میان اندازه جمعیتی شهر پایتختی تهران همواره در حد بسیار بالایی نسبت به دومین شهر کشور و همچنین نسبت به سایر شهرهای مورد مطالعه در سالهای 1345‘ 1355‘ 1365 قرار داشته است. با توجه به مرکزیت امور متنوع سیاسی اداری و اجتماعی – اقتصادی در شهر تهران و جاذبه های پایتختی آن‘ در عمل مشکلات عدم تعادل در توزیع فضایی جمعیت در شهرهای ایران احساس گردیده و همین مسأله دولت و دستگاههای اجرایی را واداشته است تا توجهات خاصی به تحقیقات نموده و برنامه ریزیهایی جهت اجرای سیاست عدم تمرکز در کشورمان خصوصاً در طی سال گذشته داشته باشند. لذا نگارنده با یک بررسی جغرافیایی در این مقاله‘ سعی نموده است که مناسبترین راه حل ممکن برای متعادل سازی توزیع فضایی جمعیتی در سیستم شهرهای ایران را پیشنهاد نماید. در این بررسی‘ نگارنده از نظریه ها و تجربیات مربوط استفاده نموده و علاوه بر آن برای شناخت الگوهای سیستم شهری در ایران از اطلاعات سالنامه ها و منابع آماری مرکز آمار ایران در سالهای مورد مطالعه استفاده کرده است. شهرهای مورد مطالعه شهرهایی هستند که بیشتر از سی هزار نفر جمعیت دارند. این میزان بدان دلیل بوده که بتوان با محدودتر نمودن دامنه تحقیق‘ امکانات این بررسی را سهل تر کرد. در این بررسی موضوعاتی نظیر تجربه های تغییر پایتخت در برخی از کشورهای در حال توسعه در قرن حاضر‘ معرفی و توجیه الگوهای نخست شهری با ذکر موارد نظریه ای در مورد بعضی از کشورهای جهان‘ توزیع فضایی جمعیت در شهرهای ایران و در رابطه با فرآیندهای شهرنشینی و مهاجرتی‘ الگوهای نخست شهری در سیستم شهرهای ایران‘ روند تکاملی منحنیهای نخست شهری در ایران‘ قانون "مرتبه – اندازه" برای کاربرد آن در سیستمهای نخست شهری‘ متعادل سازی اندازه جمعیتی شهرهای ایران برای سالهای آینده و یافته های تحقیق و خط مشی آینده مورد توجه و تحلیل قرار گرفته اند. بدین ترتیب محدود نمودن ادامه قطب گرایی تهران و حمایت از اجرای سیاست عدم تمرکز در سیستم شهرهای ایران و بالاخره چگونگی متعادل سازی توزیع فضایی جمعیت در شهرهای ایران برای سالهای آینده‘ از یافته های اصلی این بررسی بوده اند.