کانال های گیسویی انشعاباتی از جراینهای رودخانه ای هستند که بر سطح مخروط افکنه ها گسترش می یابند و مکانیسم تشکیل و تحول آنها به دینامیک جریان و ویژگیهای حوضه آبخیز وابسته است. بدیهی است بررسی این ویژگیها و مکانیسم ها می تواند ما را در شناخت تحول و پیش بینی خطرات ناشی از آنها آگاه نماید. مخروط افکنه رودخانه تنگوئیه یکی از بزرگترین مخروط افکنه های موجود در حاشیه کویر سیرجان است. با توجه به مطالعات میدانی انجام گرفته و نیز مشاهدات غیرمستقیم، شبکه متراکمی از کانال های گیسویی رد سطح این مخروط افکنه دیده می شود. هدف این مقاله، بررسی علل تغییراتی زمانی کانال های گیسویی بر سطح این مخروط افکنه ها است. برای دستیابی به این هدف از عکسهای هوایی منطقه با فاصله زمانی 37 ساله (1332 و 1372) به عنوان ((ابزار)) اصلی استفاده شده است. تکنیک کار، مقایسه تغییرات شبکه کانال ها بر سطح مخروط افکنه از طریق انطباق شبکه زهکشی در عکسهای هوایی دو دوره با استفاده از نرم افزارهای کامپیوتری بوده است. علاوه بر این، از داده های میدانی، اطلاعات آماری هواشناسی و هیدرولوژی استفاده شده و این اطلاعات در قالب روشهای آماری، تجزیه و تحلیل گردیده و در نهایت، نتیجه گیری بعمل آمده است. این نتایج نشان می دهد که کانال های گیسویی طی دوره تحت بررسی، ناپایدار بوده و موقعیت و مسیر آنها بطور نامنظم تحت تاثیر نحوه عملکرد سیلابها تغییر نموده است. استفاده از ((روش تحلیلی)) در مقایسه نسبت تغییرات، بیانگر این نکته است که جابجایی و تحول شبکه، هم از نظر زمانی و هم از نظر مکانی یکسان نبوده و عملکرد متفاوتی داشته است. شواهد نشان می دهد، جراینهایی که در دراز مدت تغییر کرده و متحول شده اند، تحت تاثیر فعالیت تکنونیکی منطقه بوده اند. عملکرد تکتونیک عموماٌ در راستای تثبیت حوضه و متقابلا سوبسیدانس چاله سیرجان به عنوان مصب این رودخانه بوده است. از سوی دیگر، جراینهایی که در کوتاه مدت تغییر کرده و جابجا شده اند، تحت تاثیر سیلابهای فصلی و ناگهانی با دبی و بار رسوبی زیاد و نیز تغییرات زمانی بارش قرار داشته اند.
مخروط های افکنه به علت حاصلخیزی و امکان دسترسی به منابع سطحی و زیر زمینی در محدوده آنها – از نظر زراعی و سکونتگاهی مورد توجه ژئومرفولوژیست ها هستند . به همین جهت بررسی فرایند پیدایش و روند تغییرات آنها اهمیت بسیار دارد . در این پژوهش سعی شده است تا داده های مرفومتریک و ژئومتریک که از طریق اندازه گیریهای میدانی – عکس های هوایی و تصاویر ماهوارهای – نقشه برداریهای زمینی و اندازه گیریهای طریق اندازه گیریهای میدانی – عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای – نقشه برداری های زمینی و اندازه گیری های کارتوگرافیک در محدوده مورد مطالعه ( حوضه گاماسیاب در غرب کشور ) حاصل شده اند . مورد بررسی آماری و ریاضی قرار گرفته و استنباط های ژئومرفولوژیکی از آنها انجام گیرد . نتایج این بررسی نشان می دهد که اولا روابط ارائه شده از سوی پژوهشگران بین المللی نظیر بول درباره وجود همبستگی بین مساحت حوضه آبگیر مخروط های افکنه با مساحت مخروطه ها در منطقه مورد مطالعه نیز صادق است . ثانیا بررسیهای آماری – تغییرات طولی و گستردگی مخروط های افکنه را بر اثر فعالیت های زمین ساختی آشکار ساخت و ثالثا تاثیر جنس مواد در حوضه های آبگیر مخروط ها ( مواد آهکی ) را بر ابعاد و شکل مخروط های افکنه نشان داد .
توده کوهستانی میشوداغ در شمال غرب ایران و در شمال دریاچه ارومیه در جهت شرقی ـ غربی کشیده شده است. مورفولوژی این کوهستان بیش از هر چیز، متأثر از فعالیت های تکتونیکی گسل مورب لغز شمالی میشو و گسلهای فرعی آن است. چین خوردگی نهشته های کواترنر در میشو شرقی، میزان تضاریس جبهه کوهستانی (براساس محاسبه ضریب تضاریس جبهه کوهستانی برای میشو شرقی 1/2 و برای میشو غربی 1/9 )، انحراف آبراهه ها از مسیر اصلی خود و نیم رخ طولی آبراهه اصلی حوضه های منطقه تماماً حاکی از ادامه فعالیت های تکتونیکی کواترنر در منطقه، به ویژه در میشو شرقی میباشد. موقعیت مخروطه افکنه های منطقه مورد مطالعه نیز ارتباط مستقیمی با فعالیت های تکتونیکی نئوژن و ویژگیهای منابع رسوبی تغذیه کننده آنها دارد، به طوری که آثار این ویژگیها در نیمرخ مخروطه افکنه و توالی رسوبی آنها به خوبی مشهود است. مخروطه افکنه های منطقه مورد مطالعه در واقع بخشی از سیستمهای رودخانه ای میشو هستند. این سیستمها زمینه ورود عناصر حاصل از فرسایش دامنه های پرشیب شمال این کوهستان را در آبراهه های تغذیه کننده مخروطه افکنه های منطقه فراهم میآورند. لذا موقعیت و ویژگیهای مخروطه افکنه های بیارتباط با خصوصیات سایر بخشهای سیستم نیست و مخروطه افکنه ها به تغییرات محیطی از قبیل تغییرات رواناب و تغییرات رسوبی واکنش نشان میدهند. اطلاعات مورد نیاز در مورد ویژگیهای عمومی مخروطه افکنه های منطقه از عکسهای هوایی، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و به ویژه مشاهدات میدانی به دست آمده است.
روستاهای ابوزیدآباد در میان تپه های ماسه ای – تابع موفقیت جغرافیایی ویزه و وحدت جغرافیایی است . وجود ماسه زارها در ایران و بویژه در ابوزید آباد می تواند موجب خود کفایی گردد . در این مقاله نظریه خوشبینان و بدبینان نسبت به تاغ کاری در ابوزید آباد مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . گرچه تاغ کاری در ابوزید آباد در آغاز موجب عدم مهاجرت روستاییان به شهرها شده است ولی در حال حاضر با افزایش جمعیت نیاز به زمین بیشتری برای کشاورزی در تاغ زارها احساس می شود . مطالعه ناغ زارها از حیث کاهش انبوهی و هرس آنها در این طرح پژوهش از درجه بالایی برخوردار است . از19 گونه تاغ در دنیا – هشت گونه آن در ایران وجود دارد که در این بین سفید تاغ از نظر خوش خوراکی از بقیه گونه ها به طور نسبتی بهتر است و سیاه تاغ نیز نسبت به شوری از خود مقاومت بیشتری نشان می دهد . تاغ قهرمان بیابانی است ( دکتر علی شریعتی )
سیلاب به عنوان مهمترین فرایند تغییر دهنده چهره زمین، از پدیده های مختلف ژئومورفولوژیک متاثر است. بررسی علل ژئومورفولوژیکی وقوع و تشدید سیل از دیدگاه کمی، نمونه ای از کارکردهای ژئومورفولوژی کاربردی است. در راستای شناسایی عوامل مختلف هیدروژئومورفولوژیکی موثر در بروز سیل در حوضه رودخانه گاماسیاب، 12 متغیر ژئومورفولوژیکی و فیزیوگرافی با استفاده از روش آماری رگرسیون چند متغیره مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. در نهایت، مدل پیش بینی سیلاب حوضه بر اساس 7 متغیر ضریب جریان، ضریب گراولیوس، ارتفاع متوسط حوضه، شیب ناخالص رودخانه، شیب حوضه، طول حوضه و مساحت حوضه ساخته شده است. واسنجی مدل نهایی نشان داد که حدود 99% با واقعیت (داده های مشاهده شده) هماهنگی دارد.
پدیده ژئومورفولوژیکی مهمی که در دامنههای منطقه مورد پژوهش مشاهده میشود و از اشکال مهم ناپایداری محسوب میگردد، وقوع جریانهای واریزهای است.حاکمیت اقلیم خشن در ارتفاعات، وجود رطوبت کافی و افت دمای شبانه، سنگهای رسوبی و آتشفشانی دوران سوم را شدیداً تخریب کرده است. به طوری که در پای دامنههای سنگی منطقه میتوان به وفور مخروطهای واریزهای را دید.عمق فرسایش در جریانهای واریزهای، شاخص بسیار مهمی در شناسایی خصوصیتهای این جریانها و ممیزی واریزههای قدیمی از واریزههای جوان میباشد. واریزههای قدیمی در ارتفاعات پایین قرار گرفتهاند در حالیکه جریانهای واریزهای تیپیک در شرایط کنونی در ارتفاعات بالا تشکیل میشوند.ابعاد جریانهای واریزهای در دامنههای جنوبی قیهداغ و دامنههای شمالی چرکینداغ بسیار متفاوت بوده و با توجه به شرایط خاص مکانی، از نظر ساختار زمینشناسی، ارتفاع و شیب زمینشناسی و توپوگرافی و سایر فرآیندهای حاکم متنوع میباشد.بهدلیل گسترش مکانی جریانهای واریزهای در منطقه و همچنین حضور آنها در کلیه دامنهها به عنوان شاخصی مهم از ناپایداری این نواحی، جریانهای واریزهای نقش مؤثری در تحول مورفولوژی منطقه دارند.این پدیده نسبت به سایر فرآیندهای مورفوژنز دامنه پتانسیل بالایی دارد. جریانهای واریزهای با استفاده از نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی و اندازهگیریهای مستقیم میدانی، با هدف شناسایی علل وقوع آنها و عوامل ایجادکننده واریزهها مورد بررسی قرار گرفتهاند.