درخت حوزه‌های تخصصی

در این مقاله، بعد از مقدمه‌ای کوتاه نخست به چند معیار کارآیی برای تعریف دستورزبانها و تئوری‌های زبانی مربوط به آنها پرداخته‌ایم، و در ضمن روشن ساخته‌ایم که دستورزبانها چرا باید نه تنها کارآیی مشاهده‌ای، بلکه سطح بالاتر کارآیی توصیفی را نیز دارا باشند. در ضمن تأکید کرده‌ایم که اصولا تئوری‌های جامع زبانی باید به سطح بالاتر کارآیی توجیهی نیز برسند تا از نظر جهانی معتبر، از نظر بنیاد روانشناختی واقعی و در عین حال به حداکثر محدود باشند. در بخش دوم سعی کرده‌ایم روشن سازیم که همین محدودیت فوق العاده تئوری زبانی است که می‌تواند منجر به تئوری کار‌آ در مورد فراگیری زبان در کودکان باشد. در این زمینه سعی کرده‌ایم روشن نماییم که دستور جهانی در واقع تئوری “حالت آغازین” استعداد زبانی فطری و مقدم بر هر نوع تجربة زبانی بوده و بر پایه بررسی دقیق دستور زبان‌های ویژه، زبان شناس مجموعه جهانیهای زبانی را فرض می‌کند که بنیاد تئوری پیشنهادی او را از زبان تشکیل می‌دهد. در بخش سوم، تئوری نشانداری و دستور مرکزی مورد بحث قرار گرفته و اشاره شده که دستور جهانی در واقع با بنیادهای زیست شناختی موروثی پردازش زبان در کودکان مطابقت دارد. در این بخش متذکر شده‌ایم که مفهوم دستور جهانی مبتنی بر فرض دستور مرکزی بی نشان می‌باشد. مجموعه قواعد مرکزی و بی‌نشان عام در نهاد کودکان به ودیعه گذاشته شده و کمک بسیار ارزشمند ژنتیکی دریادگیری سریع نظام پیچیده و انتزاعی زبان به کودکان می‌باشد. در واقع نقش کودکان در رسیدن به مجموعه قواعد مرکزی، انتخاب مجموعه خاص زبان ویژه از مجموعه قواعد ممکن مرکزی است که به وسیله تئوری دستور مرکزی تعریف شده‌اند.

بینامتنیّت مبتنی بر پیوند یک متن با متن های دیگر است. این متن ها می تواند از دو شاخة متفاوت، امّا وابسته به یک فرهنگ باشد، چنان که شاهنامهو متن های تاریخی سلسله ای این گونه است. به این صورت که پیوند و ارتباط بسیاری میان پیش متن شاهنامهو تاریخ نوشته های سلسله ای در طول ادوار متمادی ایجاد شده است. از این رو، مسأله پژوهش این است که ارتباط بینامتنی میان شاهنامهو تاریخ نوشته های سلسله ای از سدة ششم تا میانة سدة هشتم هجری چگونه است؟ بدین منظور از نظریّة ترامتنیّت ژرار ژنت که یک نظریّة کامل در این باره است، بهره می بریم. هدف اصلی در این جستار، دست یابی به انواع هم حضوری ها و روابط بینامتنی متن های تاریخی سلسله ای در بازة زمانی موردِ نظر و شاهنامهاست. روش پژوهش، تطبیقی و مبتنی بر توصیف و تحلیل داده ها است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که تاریخ نویسان سلسله ای مبتنی بر نگرش های تاریخی و شیوة تاریخ نویسی خود، با آگاهی کامل، شاهنامهرا در جهت پاسخ گویی به انتظارات خود و مخاطبان خود برگزیده اند و در این راستا به ترتیب بیش ترین تا کم ترین از چهار گونة بینامتنی نقل قول، تلمیح، سرقت ادبی و ارجاع بهره برده اند.

در میان فحول ادب فارسی که آثار آنها بزرگ ترین سرمایه افتخار ما ایرانیان است، سخن سعدی بیش از همه زبان حال دل و اندیشه ماست. کلام او در هر نوع زبان جان و دل و مفّسر شوقی است که تنها او می تواند از عهدة آن برآید. بسیاری از مضامین و موضوعات قصیده سعدی را دیگران نیز گفته اند، اما لطف بیان و همدلی واقعی او در هیچ یک از آثار دیگر یافته نمی شود. این اشعار دنیایی است شناختنی و معرّف ابعاد وسیع تری از جهان بینی عمیق و انسانی او. صراحت و شهامت وی در گفتن حرف حق از بی نیازی سعدی به صاحبان زر و زور حکایت می کند. در این مقاله کوشیده شده تا به بررسی ویژگی های شعر وی نسبت به این خصیصه پرداخته شود.

طبقه بندی آثاری که در مجموعه ی بزرگ نوشتارهای تاریخ ادبیاتی قرار می گیرند، کار آسانی نیست. چون از یک طرف میان نخستین تجربه ها که فقط برخوردار از «خصلت تاریخ-ادبیاتی» هستند تا آثاری که به معنای مصطلح، «تاریخ ادبیات» نامیده می شوند، بیشتر از هزار سال فاصله است و از طرف دیگر، تعداد، رویکردها و متدهای به کار رفته در آن ها نیز بسیار متعدد و متنوع است. بر خلاف آن چه عموماً تصور می شود، ریشه ی تاریخ ادبیات های امروزی را نه در نوشتارهای «تذکره ای» بلکه در نوشتارهای «پیشاتذکره ای» سراغ گرفت. بررسی سیر تکوین و تکامل «سنت نگارش تاریخ ادبی» ایران موضوع اصلی این مقاله است؛ این که خاست گاه «سنت» کجا بوده و چه مراحلی را طی کرده تا در قرن بیستم میلادی به فرم نهایی خویش رسیده است؟ ما بدین منظور مجموعه ی آثاری را که در خانواده ی بزرگ تاریخ ادبیات ها قرار می گیرند، در سه نسل طبقه بندی کرده ایم: نوشتارهای پیشاتذکره ای، نوشتارهای تذکره ای و تاریخ ادبیات ها. سپس سعی کرده ایم در هر مرحله نشان دهیم که چه آثاری و چگونه در تکوین و تکامل «سنت» نقش داشته اند. نسبت این سه نسل با یک دیگر، چونان نسبت «جد» به «پدر» و به «فرزند» است.