درخت حوزه‌های تخصصی

این مقاله یکى از جالب‏ترین براهین مکتب ادینبورا براى نسبى‏گرایى را بازسازى و سپس مورد ارزیابى نقّادانه قرار داده است. این مکتب براى این منظور نظریه معقولیت طبیعى را طرح مى‏کند؛ نظریه‏اى که همه عقاید و دعاوى معرفتى را به طور طبیعى معقول مى‏شناسد. در صورت توفیق در این کار، تبیین درجه دوّم ما از چگونگى و چرایى اخذ و رفض آن عقاید و دعاوى معرفتى هیچ نیازى به مقولات معقول و نامعقول نخواهد داشت؛ زیرا مطابق این نظریه همه عقاید و نظریه‏ها به طور طبیعى معقول هستند. هدف اصلى مکتب ادینبورا از این نظریه‏پردازى این است که تمام دعاوى معرفتى را به لحاظ معرفت‏شناختى، از جهت منزلت معقولیت‏شان، معادل و همسنگ کند. همچنین به‏کارگیرى مفهوم منافع اجتماعى در نظریه به کارگیرى فعالانه اجتماعى طبیعت این مکتب، مورد طرح و نقّادى قرار گرفته است.

در طول‌ تاریخ‌ اندیشه‌ و تفکر بشری، همواره‌ در مقابل‌ دیدگاه‌های‌ واقع‌گرا و معتقد به‌ یقین‌ مطابق‌ با واقع، نظریات‌ مبتنی‌ بر شکاکیت‌ و تردید معرفت‌شناختی‌ در این‌ باب‌ وجود داشته‌ است. گرچه‌ در دوره‌های‌ مختلف، تقریرها و گونه‌های‌ نسبتاً‌ متفاوتی‌ از آن‌ ارائه‌ شده‌ است. یکی‌ از اینها، تقریر معرفت‌شناس‌ معاصر رابرت‌ نوزیک‌ است‌ که‌ با توجه‌ به‌ موضوع‌ رایانه‌ و هوش‌ مصنوعی، سامان‌ یافته‌ است‌ که‌ البته‌ خود او درصدد پاسخ‌ به‌ آن‌ برآمده‌ است. این‌ مقاله‌ ضمن‌ بیان‌ سابقة‌ تاریخی‌ بحث، به‌ طرح‌ سرچشمه‌هایی‌ که‌ نوزیک‌ در این‌ تقریر از آنها تأثیر پذیرفته‌ می‌پردازد، عدم‌ کفایت‌ پاسخ‌ او به‌ این‌ تقریر را تبیین‌ کرده‌ و سرانجام‌ ضمن‌ پرداختن‌ به‌ آرای‌ برخی‌ از دیگر معرفت‌شناسان‌ معاصر، رخنه‌ها و مشکلات‌ این‌ تقریر را روشن‌ ساخته‌ است

از جمله رهیافت‏هاى عمده در بیان رابطه عقل و دین، دیدگاهى است که به «عقلگرایىِ حداکثرى» مشهور گشته است. تجلّى عقلگرایى حداکثرى الهیات طبیعى و عقل محور بوده است، و مفروض الهیات طبیعى این است که معقولیت معتقداتِ وحیانى، شرط مقبولیت آنها را فراهم آورد. تفسیرى از معقولیت که همواره مدنظر الهى‏دانان طبیعى بوده، با عنوان مبناگرایى یا بنیادگرایى سنّتى قلمداد شده که مطابق با آن گزاره‏هاى عقلانى یا پایه هستند یا مستنتج از گزاره‏هاى پایه. در این تفسیر عقلانیت و صدق همواره توأمانند. در مقابل مبناگرایى سنّتى، معرفت‏شناسى اصلاح شده، تفسیرى دیگر از عقلانیت را معرفى مى‏کند. نویسنده در این مقاله مى‏کوشد تا با نظر به برخى از متفکران نهضت اصلاح دینى، معرفت‏شناسى اصلاح شده و تفسیر آنان از عقلانیت را معرفى کند و در ادامه با بیان برخى از انتقاداتى که به این نظریه وارد شده، نتیجه مى‏گیرد که معرفت‏شناسى اصلاح شده، به نوعى دچار نسبى‏گرایى و تا اندازه‏اى ایمان‏گرایى است. مقاله حاضر، توصیفى اجمالى از دیدگاههاى معرفت‏شناختىِ فیلسوف دین‏شناس امریکایى معاصر، آلوین پلنتینجا (1932م) است که با توجه به مقالات و آثار وى فراهم آمده است.

معرفت‏شناسى همواره یکى از مهمترین مباحث فلسفى به شمار رفته است. توجه فیلسوفان از آغاز تدوین فلسفه تاکنون به معرفت‏شناسى متفاوت بوده است، در این میان افلاطون یکى از برجسته‏ترین شخصیتهایى است که معرفت‏شناسى دغدغه اصلى و اساسى او بوده است. و اندیشه‏هاى بدیع و ژرفى را از طریق روش «دیالکتیک‏» پیرامون چیستى معرفت و ویژگیها و واقع نمایى آن ارائه نموده. اما با توجه به این که افلاطون مباحث گوناگونى را در معرفت‏شناسى مطرح نموده ابتدا باید عناصر و سازه‏هاى مختلف تفکر افلاطونى را در هر یک از مباحث فلسفى به دست آورد و سپس، با ترکیب آنها ساختمان فکرى او را در آن خصوص نشان داد. براساس این روش، سازه‏هاى معرفت‏شناسى افلاطون به ترتیب عبارتند از: 1- ادراک حسى و نقد آن 2- عقیده و پندار 3- ریاضیات 4- شناخت ایده‏ها و نیز آثار آنها و بیان روابط آنها با یکدیگر و با اشیاء محسوس 5- یادآورى 6- دیالکتیک. در این مقاله پیوند منطقى بین این مراحل در گذر از هر مرحله به مرحله بعدى آشکار گردیده است

معرفت شناسی,وجودذهنی,واقع نمایی علم,قضایای حقیقه,تطابق ماهوی,قول به اضافه,قول به اشباح

یکی‌ از بحثهای‌ مهمی‌ که‌ از زمان‌ امانوئل‌ کانت‌ به‌ بعد، نقش‌ بسیار جدی‌ و سرنوشت‌سازی‌ را در معرفت‌شناسی‌ بر عهده‌ گرفت‌ این‌ بود که‌ «آیا ذهن‌ بشر در دریافتها و ادراکات‌ خود نسبت‌ به‌ عالم‌ خارج‌ به‌ مثابه‌ آینه‌ای‌ است‌ که‌ منفعلانه‌ صورت‌ مقابل‌ خود را باز می‌تاباند بی‌آنکه‌ هیچگونه‌ دخل‌ و تصرفی‌ در آن‌ صورت‌ داشته‌ باشد یا اینکه‌ دریافتها و ادراکات، همواره‌ محصول‌ تعامل‌ و تفاعل‌ ذهن‌ و واقعیت‌ خارجی‌ است‌ و در این‌ صورت‌ دسترسی‌ به‌ واقعیت‌ ناب‌ و بی‌پیرایه‌ امری‌ محال‌ خواهد بود؟» مقالة‌ حاضر در صدد است‌ تا با طرح‌ و تحلیل‌ دیدگاه‌ قائلان‌ به‌ تفاعل‌ ذهن‌ و عین‌ به‌ پاسخی‌ درخور برای‌ این‌ مسئله‌ دست‌ یافته‌ و راه‌ دستیابی‌ به‌ واقعیت‌ و عین‌ را برای‌ ذهن‌ بشر هموار نماید. بر این‌ اساس‌ در این‌ نوشتار ابتدا به‌ دو تقریر کانت‌ و توماس‌ نیگل‌ و نیز تقریری‌ تشبیهی‌ در توجیه‌ تفاعل‌ ذهن‌ و عین‌ پرداخته‌ شده‌ و سپس‌ به‌ آنها پاسخ‌ داده‌ می‌شود. نویسنده‌ در دفاع‌ از امکان‌ ادراک‌ واقعیت‌ خارجی‌ بدون‌ تأثیرات‌ فعالانة‌ ذهن‌ بر آن، معتقد است‌ تفکیک‌ بحث‌ «ارزش‌ معرفتی‌ ادراک» از کیفیت‌ پیدایش‌ آن، کلید حل‌ این‌ معضل‌ معرفت‌شناختی‌ است، حال‌ آنکه‌ درهم‌ آمیختن‌ این‌ دو بحث، موجب‌ قوام‌ دیدگاه‌ تفاعل‌گرایانه‌ شده‌ است.

هستة‌ اصلی‌ مقاله، معطوف‌ به‌ بررسی‌ رابطة‌ «نسبی‌گرائی» با «خشونت‌ورزی» است‌ و در قبال‌ اد‌عای‌ سنتی‌ لیبرالها که‌ «یقین‌ و عقیده» را عامل‌ خشونت‌ اجتماعی‌ می‌دانند و دعوت‌ به‌ نسبیت‌ و شکاکیت‌ و سهل‌انگاری‌ در امر دین‌ می‌کنند، نویسنده، استدلال‌ می‌کند که‌ از قضأ، «نسبی‌گرائی» که‌ باب‌ احتجاج‌ و تفاهم‌ و استدلال‌ را می‌بندد، از حیث‌ تئوریک، موثرترین‌ تئوری‌ بنفع‌ «خشونت‌ اجتماعی» است‌ و در عمل‌ و تجربه‌ نیز فرهنگهای‌ نسبی‌گرا، حامل‌ خشونتهای‌ عینی‌ و اجتماعی‌ بیشتری‌ هستند.

چکیده ذهن‏شناسی و تحلیل مفاهیم ذهنی یکی از اساسی‏ترین مباحث فلسفه ذهن است و گیلبرت رایل فیلسوف قرن بیستم در این زمینه کار جدی و قابل‏توجهی انجام داده است. این نوشتار در پی تشریح دیدگاههای محوری رایل در زمینه مذکور است. نویسنده ابتدا این ادعای او را طرح می‏کند که ابهامها و سوء برداشتهای فلسفی و گسترش موهوم جهان واقعی، نتیجه همگون‏سازی یا اطلاق نادرست واژه‏هایی است که به لحاظ طبقه و مقوله متفاوتند؛ سپس به دیدگاه او در مورد نظریه ثنویت دکارتی پرداخته، در نهایت، تفسیر او را از افعال ذهنی به عنوان صرف قابلیتها و استعدادها بیان می‏کند.