بهادر امینیان

آمریکا پس از 11 سپتامبر با کسب اجماع جهانی فرصت بی نظیری برای خود ایجاد کرد که علاوه بر حضور نظامی و مبارزه با طالبان و گروه های افراطی به فعالیت های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی مبادرت ورزد. هدف اصلی آمریکا در این رویکرد تغییر هویت مردم افغانستان در راستای منافع خود بوده است. آسیب پذیری نیروهای نظامی آمریکا و متحدانش و عدم کسب موفقیت در نابودی و محو طالبان و گروه های افراطی با گذشت زمان، انگیزه آمریکا را برای دولت سازی و ملت سازی افزایش داده است تا از این طریق و با کم رنگ کردن شکست های نظامی خود، شرایط تأمین اهدافش را فراهم آورد. در این مقاله تلاش می شود در پاسخ به این سؤال که سیاست آمریکا به منظور دولت- ملت سازی در افغانستان چه ابعادی دارد و چرا به شکست انجامیده است، فعالیت های آمریکا در زمینه تأثیر بر هویت مردم و شکل دهی فرآیند ملت سازی افغانستان بررسی گردد. فرضیه اصلی در تبیین چرایی شکست آمریکا عدم شناخت دقیق ویژگی ها و فرهنگ مردم افغانستان و ناکارآمد بودن سازوکارها و نهادهای آمریکایی است.

تغییری جدی در بازیگران، منابع و شیوه های کنترل در عرصه سیاست بین الملل در حال رخ دادن است. برای اتحادیه اروپا، محدودیت منابع انرژی و همچنین مشکلات دستیابی مطمئن و ارزان به منابع انرژی بویژه پس از روشن شدن این واقعیت که این ابزار می تواند به عنوان ابزار سیاسی به کار گرفته شود، باعث شده تا منابع انرژی و خطوط انتقال آنها به عامل بسیار مهم و حیاتی در عرصه سیاست بین الملل و امنیت بین الملل تبدیل گردد. تحولات اخیر در کشورهای صادر کننده نفت و گاز اهمیت این مسأله را افزایش داده است. هدف این پژوهش بررسی تعامل این عامل مهم ژئوپلیتیکی با سیاست بین الملل، راهکارهای اروپا برای کاهش آسیب پذیری در عرصه انرژی و وابستگی ضد امنیتی و ایجاد امنیت نسبی می باشد. برای نیل به این هدف با بهره گیری از روشهای تحلیلی و تکنیکهای آینده پژوهی به دنبال نشان دادن آینده ابعاد آسیب پذیری های اروپا در مسأله وابستگی شدید در مسأله انرژی و مشکلات آنها در دهه های فرارو هستیم و از این طریق به این نتیجه گیری می رسیم که فرصتهایی که ایران می تواند برای اتحادیه اروپا ایجاد کند بسیار حائز اهمیت و غیر قابل چشم پوشی است. این مسأله می تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی و سیاسی گسترده ای در سالهای پیش رو داشته باشد.

چکیده: ناتو پس از فروپاشی شوروی نه تنها دچار فروپاشی نگردید بلکه قدرتمندتر شده و از لحاظ ماموریتی و جغرافیایی گسترش یافت. این مقاله با بررسی تئوریها و دیدگاههایی که کوشیده اند این پدیده را تبیین کنند. فرضیه نقش هژمونی آمریکا در این فرایند را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. ناتو به عنوان نهادی ارزشمند برای آمریکا، نقش تعیین کننده ای در تثبیت هژمونی آمریکا و تداوم نفوذ این کشور در اروپا دارد و ابزار لازم برای تاثیرگذاری در تحولات منطقه ای و جهانی را در اختیار آمریکا قرار می دهد. با توجه به این کارویژه های منحصربه فرد ناتو، آمریکا کوشیده است این نهاد فراآتلانتیکی را تقویت کند و با توسل به آن از ظهور و قدرت گیری نهادهای مشابه مستقل اروپایی جلوگیری نماید. ناتو بر این اساس نقش بیشتری در محیط امنیتی اروپای غربی، اروپای شرقی و سایر مناطق همجوار پیدا کرده و در تثبیت هژمونی آمریکا موثر واقع شده است.

گروه داعش به عنوان نمایشی نو از بنیادگرایی اسلامی افراطی، جنایت های بی شماری را در عراق و سوریه و دیگر کشورها به بهانه احیای خلافت اسلامی مرتکب شده است و به عنوان یک بازیگر مؤثر در روابط بین الملل نقش فزاینده ای را در معادلات بین المللی کنونی ایفا می کند. از این رو، در این پژوهش این مسأله مطرح است که آیا نظریه های مختلف موجود روابط بین الملل که حوزه مطالعاتی معطوف به یافتن قانونمندی های رفتاری در عرصه روابط بین الملل است، از قدرت تبیین انگیزه ها، اهداف، رویه ها و رفتار این گروه برخوردارند؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد رفتارهای گروه های افراطی دینی یک فعالیت ابزاری مبتنی بر منطق خردگرایی هزینه – فایده نیست که بتوان به راحتی آنها را درک، کنترل یا مدیریت کرد. از طرف دیگر، قاعده رفتاری آنها با بسیاری از مفروضات اصلی تئوری های روابط بین الملل سازگاری ندارد. بنابراین، هیچ یک از انتخاب های خردگرایانه و جریان میانه امکان تحلیل جامع را ندارند. با این حال، مفاهیمی از چهارچوب تحلیلی سازه انگاری با نگاه به عوامل جامعه شناختی، هنجاری، هویت، فرهنگ و تاکید بر نقش گفتمان ها زمینه مناسب تری را برای تحلیل گروه های هویتی - ایدئولوژیک فراهم می آورد. از جمله این مفاهیم، توجه به مبانی مقوم «هویت جمعی» و توجه به «امنیت هستی شناختی» در کنار امنیت فیزیکی است که در تحلیل رفتار گروه داعش در عرصه روابط بین الملل از قدرت تبیینی بیشتری نسبت به نظریات جریان اصلی برخوردارند. این مقاله با بهره گیری از مبانی مقوم هویت جمعی نشان می دهد که چگونه تفسیر ایدئولوژیک از مذهب و قومیت، تاریخ تحقیر و سرخوردگی، روایت ها، انگاره ها و باورهای مشترک و همچنین، ترس از عدم تداوم هویت، اجتماع پیرامون و محیط مادی عمل به رفتارهای به شدت افراطی گروه داعش منجر شده است.

با آغاز قرن بیست و یکم ، آمریکا در سودای ایجاد نظم نوین جهانی و استقرار یک ساختار هژمونیک دست به یک سلسله افدامات پردامنه ای زد که تاثیرات مخرب و و حشتناکی در بسیاری از مناطق و بویژه در کشورهای اسلامی داشت. سرآغاز این برنامه ها حمله به افغانستان و اشغال این کشور بود. آمریکا همانند ابرقدرتهای پیش از خود که افغانستان را اشغال کرده بودند با سهل انگاری و عدم شناخت دقیق منطقه و مردم افغانستان و عدم فهم مناسبات پیچیده وسیال قدرت با بسیج متحدین خود از جمله در ناتو و برخی از کشورهای منطقه و با اتکا بر قدرت نظامی کوشید این منطقه ژیواستراتژیک را در کنترل خود بگیرد . امروزه وضعیت افغانستان بسیار اسف بار است و مردم آن کشور با دادن صدها هزار کشته و مجروح و میلیونها نفر آواره با وضعیت فلاکت بار اقتصادی و اجتماعی روبرو هستند و آمریکا با گروگان گرفتن مردم افغانستان و فشارهای اقتصادی و تحریم می کوشد منویات خود را در افغانستان حاکم نماید. این سیاست تاثیرات مخربی برای منطقه و بویژه جمهوری اسلامی ایران داشته است. آواره شده میلیونها نفر از اتباع فلاکت زده افغانستان و ورود قانونی و غیرقانونی بین 6 تا 8 میلیون از آنها به ایران بخشی از تاثیرات مخرب سیاستهای آمریکا در افغانستان است. این مقاله می کوشد با بررسی دلایل و ابعاد مسولیتهای آمریکا در ایجاد این وضعیت به تحلیل وضعیت کنونی و راهکارهای پیش رو بپردازد.

نیروی ایدئولوژیکی محرک گروه داعش از دو منبع کاملً متفاوت می آید: اولین منبع و وجه غالب کنونی اندیشه تکفیری است که در افکار ابن تیمیه )قرن 7ق( ریشه دارد و توسط عبدالوهاب )قرن 12 ( به ایدئولوژی تکفیری مدرن تبدیل شد. بر این مبنا، تکفیری های داعش هدف خود را احیای خلافت اعلام م یکنند. منبع دیگر داعش که در سازمان و اهداف سیاسی اش کاملً مشخص است، بعث یگرایی و شبکه های بعثی جدید است که بعثی های سکولار آمال خود را در احیای شکوه اعراب م یبینند. اگرچه گروه داعش ب هطور مؤثر از دکترین سلفی تکفیری به منظور بسیج افراط یها و ستیزه جویان خارجی استفاده می کند، در عین حال، برای هدایت و کنترل این خلافت، بر شبکه های پیچیده تحت رهبری افسران سابق حزب بعث تکیه دارد. آنچه این مقاله درصدد بررسی آن است «چگونگی پیوند این دو منبع ایدئولوژیکی متفاوت در سازمانی واحد به نام داعش » است. اسلام در ایدئولوژی بعث کمتر به عنوان پیامی جه ان شمول که همه انس ا نها در سراسر جهان را مورد خطاب قرار داده و رسالتش رستگاری کل بشریت است، در نظر گرفته م یشود و بیشتر به عنوان ابزاری مطرح است که سیادت عرب بر جهان را موجب شد. نظری هپردازهای بعثی از پیش روی اسلام به عنوان شاهدی بر عظمت فرهنگ عربی و قدرت فکری مردم عرب نام م یبرند. از طرف دیگر، مهارت های تشکیلاتی و نظامی بعث یها وسیله اصلی پیشبرد اهداف سلف یهای تکفیری داعش در میدا نهای نبرد است.

اتحادیه اروپا به دلایل مختلف داخلی و خارجی در عرصه های امنیتی و نظامیِ پیشرفت، نقش چندانی نداشته است. هرچند اتحادیه اروپا در امور نظامی و امنیتی سرمایه گذاری نکرد، در بره ههایی از زمان موفق شد با سیاست گسترش و دربرگیری، چالش های امنیتی درون و بین کشورهای عضو را مدیریت کند. تحولات بی نالمللی به ویژه در مناطق همسایه اروپا و تغییر در رویکرد روسیه و نیازمندی های امنیتی نظام بی نالملل امکان تداوم سیاست وابستگی امنیتی به آمریکا، سیاست سواری مجانی و سرمایه گذاری نکردن در امور نظامی و امنیتی را از بین برده است. اگر اتحادیه اروپا بخواهد نقش مؤثری در نظام بی نا لملل داشته باشد و در عین حال انسجام خود را حفظ کند، مجبور است به طور جدی وارد عرصه های امنیتی شود. مقاله حاضر مجموعه چالش های فراروی اتحادیه اروپا در امور امنیتی را تجزیه و تحلیل م یکند.

در مقاله پیشرو با طرح این پرسش که «رژیم کنترل تکنولوژی موشکی چگونهبر امنیت جمهوری اسلامی ایران تأثیر می گذارد؟» به معرفی و بررسی رژیم کنترل تکنولوژی موشکیاز ابتدای شکل گیری آن می پردازیم و در ارتباط با آن الزامات امنیتی ایران را بررسی می کنیم. هدف از نوشتار فرارو آن است که چگونگی تأثیررژیم کنترل تکنولوژی موشکی را بر امنیت ملی ایران و نیز چالش های ایران در ارتباط با رژیم یاد شده آشکار نماییم.  در سال 1987 در پی اوج گیری نگرانی های بین المللی درباره اﺷﺎﻋه تسلیحات ﻣﻮﺷکی به دعوت ایالات متحده امریکا، هفت کشور صنعتی جهان رژیم کنترل تکنولوژی موشکی (امتی سی آر) را ایجاد می کنند. این رژیم از ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ تشکیل شده اﺳﺖ ﮐ ﻪ در اﺷ ﺎعه نیافتن ﻣﻮﺷ ک،ﻣﻨﺎﻓﻊ و درک سیاسی مشترک دارﻧﺪ. روش این نگاشته توصیفی– تحلیلی می باشد و نتایج پژوهش حاکی از آن است که رژیم کنترل تکنولوژی موشکی با ماهیتیسیاسی در پی تأثیرگذاری جهانی است. این رژیم امنیتی بر امنیت جمهوری اسلامی ایران تأثیرگذاشته و بازدارندگی موشکی ایران را، که تکیه گاه اصلی امنیت ملی کشور است، می تواند با مشکل مواجه سازد.

محیط امنیتی ایران بسیار متنوع و پیچیده است. در سال های اخیر، تحولات مثبت این محیط فرصت های استثنایی برای ایران فراهم کرده است. از سوی دیگر، تهدیدات پر سر و صدایی نیز علیه ایران ایجاد شده و اغلب قدرت های منطقه ای و جهانی یکی از اولویت های اصلی خود را مقابله با ایران قرار داده اند. موج بیداری اسلامی در یک سال گذشته، ابعاد فرصت های بالقوه را بالفعل کرده است. مقابله با این تهدیدات بی نظیر و هم چنین بهره مندی از این فرصت های استثنایی، به انباشت قدرت ملی و هم چنین مدیریت و برنامه ریزی دقیق نیاز دارد و استراتژیست ها و دیپلمات ها نقشی تعیین کننده در این چارچوب برعهده دارند.

پدیده جهانی شدن در تمامی عرصه ها ازجمله در عرصه امنیتی نیز وارد شده است و نهادهای مجری قانون در کشور قادر نخواهند بود به تنهایی از عهده تهدیدهایی نظیر مواد مخدر، تروریسم، پول شویی، قاچاق انسان و ... که جنبه جهانی یافته اند، برآیند و همکاری نیروهای امنیتی و پلیسی کشورهای مختلف در حل این معضلات، ضرورتی گریزناپذیر است؛ در این میان، شناخت و احصای دقیق و فنی ظرفیت های سازمان اینترپل، موضوع بسیار تعیین کننده ای در چگونگی همکاری با این سازمان بین المللی با توجه به قوانین و مقررات موجود در امر مبارزه با جرایم و مجرمان است. این پژوهش که با هدف دستیابی، احصا و رتبه بندی ظرفیت ها و تهیه الگو انجام پذیرفته است، از نظر هدف، کاربردی و توسعه ای و از لحاظ روش گردآوری اطلاعات، توصیفی پیمایشی است و با نگاهی به سند چشم انداز 1404 برای جمهوری اسلامی ایران با رویکرد آمیخته انجام پذیرفته است. در آغاز، پرسش نامه محقق ساخته که حاوی 121 گویه است، بین خبرگان توزیع شد و از این میان، 60 پرسش نامه قابل تجزیه وتحلیل حاصل گردید. اطلاعات جمع آوری شده پس از اعتبارسنجی تجزیه وتحلیل گردید و ظرفیت های استخراج شده با آزمون تی تک نمونه ای در سطح اطمینان 95% تأیید و با آزمون فریدمن رتبه بندی شد. 121 شاخص به همراه 20 مولفه ظرفیت های سازمان اینترپل در 6 بعد سامانه ای و فناوری، راهبردی، اطلاعاتی و عملیاتی، دیپلماسی و همکاری، حقوقی پلیسی و آموزش مورد تأیید قرار گرفت و مهم ترین ظرفیت، مطابق رتبه بندی ظرفیت های سازمان اینترپل در مبارزه با جرایم و مجرمان، متعلق به "ظرفیت سامانه ای و فناورانه" و "راهبردی" است و این بدان معناست که سازمان اینترپل بر اساس یک رویکرد اطلاعات محور درصدد مقابله و مدیریت راهبردی جرایم و مجرمان در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی است.