عباس اسماعیلی زاده

عباس اسماعیلی زاده

مدرک تحصیلی: دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۹ مورد.
۱.

بازخوانی قرآنی مسئله «قوّامیت مردان بر زنان» در آیه ۳۴ سوره نساء(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۶ بهار و تابستان ۱۴۰۳ شماره ۱۱۲ 201 - 228

کلید واژه ها: قوامیت مردان بر زنان برتری مردان بر زنان نقش حمایتی مردان تفاوت های تکوینی تفاوت های تشریعی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶ تعداد دانلود : ۶
مسئلهٔ قوامیت مردان بر زنان در آیهٔ ۳۴ سوره نساء ازجمله مباحث قرآنی است که شبهات و سؤالات بسیاری درباره کارآمدی آن مطرح شده است؛ به طوری که برخلاف فراعصری و فراتاریخی بودن همهٔ آیات قرآن کریم، برخی آن را تاریخمند و مربوط به عصر نزول یا قابل تغییر در زمان حال دانسته اند. پر واضح است که چنین نگاهی به آیه و لغو و تعطیلی حکم آن در تغایر کامل با ابدی و ازلی بودن همهٔ آموزه های قرآن کریم است. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی تحلیلی نشان داده شده است که برداشت های نادرست قرآن پژوهان از این آیه و تفسیر آن به برتری مردان بر زنان درنتیجهٔ حاکم کردن روایات سبب نزول بر فهم آیه حاصل شده است. همچنین با استفاده از دیگر آیات، یعنی با معیار قراردادن خود قرآن کریم، این برداشت حاصل شده است که خداوند در این آیه موکداً به مردان دستور می دهد به علت تفاوت های تکوینی و همچنین بیشتربودن اموالشان، که از تفاوت تشریع سهم الارث در مردان و زنان حاصل شده، تکیه گاه و حامی زنان باشند. به این ترتیب علل مذکور در آیه، تغییرناپذیر و دائمی و درنتیجه، حکم قوامیت نیز تغییرناپذیر، دائمی و کارآمد برای همیشه خواهد بود.
۲.

نسبت و رابطه بین دنیا و آخرت از منظر صحیفه سجادیه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۸۱ «ویژه باورشناخت» 86 - 104

کلید واژه ها: دنیا آخرت صحیفه سجادیه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵ تعداد دانلود : ۴۴
رابطه دنیا و آخرت، رابطه ای است که بین اوّل و آخر انسان در یک مسیر وجود دارد. در حقیقت، دنیا و آخرت، دو چهره یک واقعیت هستند. با نگرش منظومه ای به معارف صحیفه سجادیه، در می یابیم که گاهی نشئه دنیا در راستای آخرت ترسیم شده و نظام اعتباری دنیا به نظام حقیقی آخرت منتهی گشته است؛ گاهی دنیا در تقابل با آخرت قرار گرفته به طوری که گرایش به یکی، مایه دوری از دیگری خواهد بود؛ گاهی نیز با این نگاه که اساساً جهان بینی قرآن، جمع بین حسنات دنیا و حسنات آخرت است، جمع میان دنیا و آخرت مطرح شده است؛ به گونه ای که باید از هر دوی آنها بهره برد تا به مجموع سعادت دنیا و آخرت رسید. روش: این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی، به مطالعه روشمند صحیفه سجادیه، با بهره گیری از آیات و روایات، و نیز بررسی تفاسیر و شروح معتبر صحیفه، در موضوع دنیا و آخرت، پرداخته و نسبت و رابطه نظام مند دنیا و آخرت را از دیدگاه مبارک حضرت امام سجاد؟ع؟ نشان داده است. یافته ها: نگرش امام سجاد؟ع؟ در صحیفه سجادیه به نسبت و رابطه دنیا و آخرت، در یک محور «دنیا در راستای آخرت» است که با این نگاه، حیات طیبه و پارسایی در دنیا، مقدمه ورود به بهشت است، و اساساً دنیا تجارتخانه ای برای آخرت و راه رسیدن به بالاترین مراتب آن می تواند باشد. در محور دیگری «دنیا در تقابل با آخرت» قرار می گیرد و محبت دنیا مانع رسیدن به «ما عندالله» و قرب الهی تلقی می شود؛ چنان که رغبت به دنیا مانع آمادگی برای آخرت، کمالات اعتباری دنیا مانع رسیدن به اندوخته های جاوید آخرت، و انس با اهل دنیا مانع انس با خدا و اولیای او، یاد دنیا عامل فراموشی یاد آخرت قلمداد می گردد. آن حضرت در محور سوم یعنی «جمع میان دنیا و آخرت و امکان»، مطلوب انسان را حسنه دنیا و آخرت، حیات و ممات طیب آن، اصلاح دنیا و آخرت، و عافیت دنیا و آخرت به نحو توأمان می داند؛ آن گونه که نه امور مادی و دنیوی، انسان را از امور اخروی و معنوی غافل کند نه بالعکس.  
۳.

تفسیر آیه 29 سوره دخان با رویکرد حقیقت انگاری زبان آیه(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۸ بهار ۱۴۰۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۰۶) 49 - 68

کلید واژه ها: بکاء گریه آسمان و زمین ذوشعور بودن جمادات سوره دخان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۸ تعداد دانلود : ۱۱۷
آیه 29 سوره دخان از نفی گریه آسمان و زمین بر مرگ فرعون و یارانش سخن می راند. مفسران در تفسیر این آیه غالباً معنایی مجازی ارائه کرده اند. در این نوشتار آرای تفسیری مفسران به روش توصیفی-تحلیلی مورد نقد و بررسی قرار می گیرد و این نتیجه حاصل می شود که برای فهم صحیح از آیه، بایستی معنای حقیقی بکاء سماوات و ارض مبتنی بر ذوشعور بودن آنها مورد توجه قرار گیرد. در نهایت می توان مراد از نفی گریه آسمان و زمین را به معنای ادراک عدم ایمان فرعون و یارانش و ادراک بی اهمیت بودن مرگ ایشان توسط سماوات و ارض در نظر گرفت که موجب هیچ گونه تأثیر و تأثر درونی در آسمان و زمین نمی شود.
۴.

ارزیابی ارتباط آیه پانزدهم سوره احقاف با تولد امام حسین (ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۰ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۸۱ «ویژه باورشناخت» 9 - 31

کلید واژه ها: آیه 15 احقاف تولد امام حسین (ع) اقل مدت حمل سی ماه بودن دوران حمل و شیردهی کراهت از حمل و وضع دوران حمل و شیردهی طرح

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴ تعداد دانلود : ۳۴
آیه پانزدهم سوره احقاف از جمله آیاتی است که در جهت اثبات شش ماه بودن اقلّ مدت حمل، غالبا مورد استناد عالمان اسلامی بوده است. اما چالش های مختلفی همچون سی ماه نبودن دوران حمل و شیردهی همه انسانها، عدم کراهت مادران از حمل و وضع فرزندان، و... پذیرش این دیدگاه را با مشکل مواجه کرده است. ازهمین رو برخی مفسران، با عهد دانستن «ال» در «الانسان» مراد آیه را انسانی خاص دانسته اند. پژوهش حاضر که به روشی توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای سامان یافته است ضمن موافقت با خاص بودن مراد این آیه، پس از رد دلایل کسانی که «پیامبراکرم»؟صل؟ «ابوبکر» یا «سعدبن ابی وقاص» را مصداق آیه معرفی کرده اند، به استناد روایات صحیح و کثیرالنقل موجود معتقد است که نزول آیه در مورد امام حسین؟ع؟ قابل قبول تر می نماید. براین اساس نه تنها ظواهر الفاظ موجود در آیه مطابق با وقایع عمر ایشان می باشد، بلکه این دیدگاه با سیاق آیه، آیات و سوره نیز تایید می گردد.  
۵.

تأثیر روایات سبب نزول بر فهم های مفسران در سه سده اول هجری

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه نقد آراء تفسیری سال سوم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۵) 187 - 206
تعداد بازدید : ۱۵۷ تعداد دانلود : ۱۰۴
روی آوردن به روایات اسباب نزول نمونه بارز تلاش مفسر برای قرار گرفتن در شرایط نزول آیه یا آیات قرآن کریم است تا بتواند به درک صحیح و جامعی از مفاهیم آیات دست پیدا کند. افراط در اعتماد به اسباب نزول و بی توجهی به آسیب های آن هم می تواند سبب بروز لغزش هایی در آراء مفسران بشود. در این مطالعه بنا داریم شواهدی از فهم نادرست آیات قرآن را در سه سده نخست هجری مرور، و مواردی از لغزش های ناشی از اعتماد به روایات سبب نزول را از نگاهی درون دینی یادآور شویم. در گام نخست به تعریف اسباب نزول و بیان فوائد و آسیب های آن خواهیم پرداخت. آن گاه آراء مفسرانِ سه سده نخست هجری در به کارگیری روایات اسباب نزول، و نمونه هایی از کاربردهای ناصحیح را مرور خواهیم کرد. می توان سه دسته لغزش در فهم اسباب نزول بازشناخت: تعیین نادرست مستثنیات، طرح ناموجه ادعاء نسخ در قرآن، و درآمیختگی معیار تشخیص سوره های مکی و مدنی.
۶.

روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال ۲۷ تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۳) 127 - 146

کلید واژه ها: تفسیر موضوعی وحدت موضوعی مصطفی مسلم سوره بقره تناسب معنایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸ تعداد دانلود : ۵
در سال های اخیر نگرش موضوعی به تفسیر قرآن سرعت بیشتری پیدا کرده و مفسران با هدف دستیابی به معارف نوین، رویکرد کل نگری به قرآن و سوره ها را اتخاذ کرده اند. نظریه وحدت موضوعی نیز با پیش فرض موضوع واحد برای هر سوره، به دنبال ارائه تفسیری جامع از آیات قرآن است. در این میان، مصطفی مسلم با نگارش «التفسیر الموضوعی لسور القرآن الکریم»، اولین تفسیر کامل سوره های قرآن بر پایه وحدت موضوعی را ارائه داد. میزان موفقیت یا عدم موفقیت وی در عملی ساختن این شیوه تفسیری و ارزیابی کارآمدی نظریه وی، منوط به مطالعه و بررسی اثر تفسیری ایشان خواهد بود. ازاین رو ایده اصلی نوشتار حاضر، نقد و بررسی روش تفسیری مصطفی مسلم در سوره بقره با تأکید بر نظریه وحدت موضوعی است؛ چه آنکه رهگیری و اثبات وحدت موضوعی در طولانی ترین سوره قرآن می تواند مؤیدی بر نظریه مذکور باشد و از حجم مخالفت ها با آن بکاهد؛ هرچند یافته های پژوهش نشان می دهد تفسیر موضوعی مصطفی مسلم از کاستی هایی مانند تکلف در تعیین محور و مقاطع سوره، عدم حضور نظریه وحدت موضوعی در فرایند تفسیر، ابهام و اضطراب در روش و ... رنج می برد و در مجموع وی نتوانسته نظریه وحدت موضوعی مورد نظر خویش را در تفسیر عملی سازد.
۷.

واکاوی مدارک قاعده جَبّ با تأکید بر تفسیر تسنیم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۳۶ 241 - 265

کلید واژه ها: قاعده جبّ آیات الاحکام تفسیر تسنیم مدارک قاعده جب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۴ تعداد دانلود : ۱۰۸
خداوند نسبت به کسانی که مسلمان می شوند، وعده بخشش داده است. با وجود این، افراد غیر مسلمانی که دعوت خداوند به اسلام را مورد توجه قرار می دهند، با مسائل گسترده ای از جمله دیدگاه اسلام نسبت به اعمال گذشته خویش روبه رو هستند. دین اسلام در این زمینه، قاعده معینی دارد که اندیشمندان مسلمان به تبیین آن پرداخته و آن را تحت عنوان «قاعده جَبّ» نام گذاری کرده اند. اما اشکالاتی که نسبت به مدارک این قاعده مطرح شده است، باعث شده که شماری از اندیشمندان اسلامی از استناد به آن خودداری کنند؛ چرا که احادیث مربوط به آن از لحاظ سندی ضعیف بوده و مستندات قرآنی و سایر ادله آن نیز از حیث دلالت مورد مناقشه واقع شده اند. در این نوشته سعی شده با رویکرد توصیفی تحلیلی، مدارک مختلف این قاعده با تأکید بر دیدگاه های تفسیر تسنیم استخراج شده و در موارد لزوم مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بر اساس یافته های پژوهش، ضعف سندی حدیث جَبّ با سایر ادله این قاعده جبران می شود. مستندات قرآنی این قاعده نیز به ویژه آیه 38 سوره انفال دربردارنده مفاد این قاعده می باشد. سیره نبوی، عمل اصحاب و بنای عقلا نیز هر یک دلیلی مستقل و معتبر در اثبات حجیت این قاعده می باشند.
۸.

تبیین ادله و مستندات «نظام واره معنایی» قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۳۵ 159 - 192

کلید واژه ها: مثانی نظم ساختاری نظام واره سیستم شبکه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۱۸۶
از ابعاد زبان شناختیِ متن قرآنی که مُهر تأییدی بر جنبه اعجاز و وحیانی بودن این کلام الهی نهاده، نظام معناسازی و روابط بینامتنی در سطوح گوناگونِ «مفاهیم، آیه ها و سوره ها» است. اتخاذ این شیوه نظم پذیری که می توان از آن، تحت عنوان «نظم شبکه ای متن قرآنی» یاد نمود، کارکردهای فراوانی را در فراورده های تفسیری به ارمغان می آورد. از جانبی دیگر، لزوم تمسک به نگرش جامع نگرانه و تشکیل نظام واره های قرآن بنیان، مستلزم مبنایابی درون دینی است. این مقاله با اتخاذ رویکردی پسینی، از رهگذر استنطاق در کاربست های قرآنی، علاوه بر بازکاوی دو تعبیر همسوی قرآنی، یعنی ایضاح شعاع دلالت «مثانی» (زمر/ 23) بر روابط درون متنی قرآن، و هماهنگی آیات آن در ساحت کلان متن (نساء/ 82)، از رهگذر تمسک به پاره ای از احادیث معصومانŒ ، به تبیین ادله درون دینی «نظام واره معنایی قرآن کریم» پرداخته است. لذا این پیوندهای شبکه ای نه تنها در ابعاد «مفهومی» و «موضوعی»، بلکه در گستره روابط شبکه ایِ «بیناآیه ای» و «بیناسوره ای» در متن قرآنی قابل ارائه است.
۹.

بررسی سندی روایت «حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ و...»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال پنجاه و چهارم پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۰۹ 33 - 54
تعداد بازدید : ۴۰۳ تعداد دانلود : ۱۳۵
تاریخمندی یا فراتاریخی بودنِ قرآن و احکام ازجمله مسائلی است که به آن در دوران معاصر به طور ویژه توجه شده است. ازجمله احادیث مستند طرفداران ابدیت شریعت، حدیث «حَلَالُ مُحَمَّدٍ حَلَالٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ أَبَداً إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ» است که در منابع مختلف شیعه و سنی به صورت های گوناگونی نقل شده است. در کتاب کافی نیز این عبارت در ضمن دو روایت مختلف به کار رفته است که در یکی علاوه بر اشاره به ابدی بودن آموزه های پیامبر، به نفی بدعت های باطل پرداخته و در دیگری نیز به عدم نسخ دین اسلام برخلافِ ادیان پیشین اشاره شده است. اما اخیراً یکی از نواندیشان دینی، آیت الله سیدکمال حیدری ادعا کرده است که این دو حدیث، سند صحیحی ندارد و سخنی مشهور است که بر سر زبان ها افتاده و حکم به صحت این حدیث توسط برخی علما نه بر مبنای بررسی سندی، بلکه صرفاً به دلیل اعتماد آن ها به علمای متقدم است. باتوجه به نقش بسزای این روایت در مسئلهٔ ابدیت شریعت و اهمیت بررسی سندی در اطمینان یافتن از صدور حدیث از معصوم، این نوشتار صرفاً به تتبع در اسناد این دو روایت می پردازد و بررسی دلالی و ارتباط آن ها با مسائل ثانویه و فقهی را به پژوهش دیگری واگذار می کند. با وجود بحث و اختلاف دربارهٔ بیشتر راویان این دو سند، به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از منابع کتابخانه ای با استفاده از ادلهٔ مختلف نشان داده است که هریک از راویان آن ها موثق و امامی است و این دو روایت، سندی صحیح دارند.
۱۰.

واکاوی مورد اختلاف اصحاب سبت و مرجع ضمیر در آیه 124 سوره نحل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و ششم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۹۹) 127 - 150

کلید واژه ها: اصحاب سبت آیه 124نحل تحریم صید سَبّت روز شنبه روز مقدس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۹ تعداد دانلود : ۱۳۹
یکی از دشواری هایی که دانشمندان اسلامی در فهم آیات قرآن کریم با آن مواجه هستند، تعیین مرجع ضمایری است که در آیات مختلف به کار رفته است. آیه 124 سوره نحل ازجمله آیاتی است که مربوط به «اصحاب سبت» بوده و ضمیر «هاء» در عبارت «اختلفوا فیه» به مورد اختلاف آنها اشاره می کند. با این وجود اختلاف نظر درباره مرجع این ضمیر منجر به اختلاف در تفاسیر گردیده است. مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی و تحلیل نظرات مشهور و غیرمشهور در این زمینه پرداخته است. نگارندگان ضمن رد دیدگاه مشهور، بر این عقیده اند که اگرچه همچون دیدگاه غیر مشهور مرجع این ضمیر «مله ابراهیم» در آیه ماقبل است، ولی بر خلاف استدلال قائل این دیدگاه، آیه مورد بحث تکمیل کننده دیگر آیات مربوط به داستان اصحاب سبت بوده و از آن فهمیده می شود که علت تشریع حکم تشدیدی تحریم صید در روز شنبه، اختلاف آنان در دین توحیدی و ابراهیمی موسی (ع) بوده است.  
۱۱.

بازخوانی تفسیر راز افشا شده در آیه 3 تحریم با تأکید بر سیاق و روایات تفسیری اهل بیت (علیهم السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال هجدهم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۷۳ «ویژه پژوهش های قرآنی» ۱۶۸-۱۵۰

کلید واژه ها: راز پیامبر (ص) همسران پیامبر صالح المومنین امیرالمؤمنین (ع) آیه سوم سوره تحریم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۴ تعداد دانلود : ۲۳۹
این مقاله در باره راز رسول خدا6 و افشای آن توسط یکی از همسران ایشان در آیه سوم سوره تحریم است که معرکه آراء مفسران شده است. افشای این راز در همین سوره، سبب شده است که خداوند به نحو بی نظیری از رسولش دفاع کند. روایات شأن نزول مورد استناد مفسران اهل سنت و مفسران شیعه متأثر از منابع اهل سنت، نه تنها از پیچیدگی این راز نکاسته، بلکه موجب انتساب نسبت های ناروایی به مقام رسالت گردیده است. نگارنده با معیار قرار دادن سیاق حاکم بر آیات آغازین سوره تحریم و بررسی روایات وارده در شأن نزول، به شأن نزولی دست یافته که تا قرن پنجم مورد توجه عالمان شیعه بوده و پس از آن مورد غفلت واقع شده است. در این شأن نزول، منظور از راز رسول خدا 6خلافت بلافصل امیرالمؤمنین7 از جانب خداوند، و اقدامات دیگران در کنار زدن ایشان از خلافت معرفی شده است. در این روایات، علاوه بر حفظ شأن و عصمت رسول خدا6، ارتباط بین راز مذکور با عبارت ﴿صالح المومنین﴾ و همچنین علت واکنش شدید پروردگار در مقابل افشای آن بیان شده است.
۱۲.

پیوند اسماء الهی در فواصل آیات، با مضامین و غرض سوره احزاب(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و پنجم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۹۵) 127 - 149

کلید واژه ها: اسماء الهی فواصل آیات مضامین آیات غرض سوره مناسبت سوره احزاب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۰ تعداد دانلود : ۳۸۶
تحلیل اسماء به کار رفته در فواصل آیات از جمله مباحث مهم تفسیری است. قرآن پژوهان، با اعتقاد به توقیفی بودن چینش کلمات وآیات، اسماء مذکور در پایان آیات را بررسی نموده، تا ضمن فهم دقیق آنها؛ به ارتباطشان با محتوای آیات و غرض سوره دست یابند. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی، با تکیه برمتون تفسیری و کتب لغت، به دنبال تبیین نحوه ارتباط اسماء الحسنای پایان آیات با مضامین و غرض سوره احزاب می باشد. یافته ها نشان می دهد که این ارتباطِ نظام مند، علاوه بر خود آیه، با آیات قبل و بعد مرتبط بوده، به گونه ای که با حذف آنها، یا جانشین کردن اسامی دیگر، در معنا و غرض آیه اضطراب ایجاد شده و از رونق بلاغت آیات کاسته می شود. پربسامدترین دلایل آن نیز تعلیل، تکمیل، تهدید، تأکید و تمهید برای احکام جدید بوده است. همچنین بررسی این اسماء، قرینه قابل اطمینانی برای کشف و تثبیت غرض سوره خواهد بود.
۱۳.

بررسی فاعل بودن مضاف الیه در عبارت ﴿ذکر الله﴾ در آیه 28 سوره رعد و واکاوی نظرات مفسران و مترجمان پیرامون آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات ترجمه قرآن و حدیث دوره هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۱۴ 191-218

کلید واژه ها: آیه 28 سوره رعد ذکر الله اضافه مصدر به مفعول اضافه مصدر به فاعل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹۵ تعداد دانلود : ۴۶۲
یکی از ساختارهای نحوی که نقشی مهم در فهم صحیح مقصود آیات دارد، اضافه مصدر است. از جمله نقش هایی که مصدر به آن ها اضافه می شود، فاعل و مفعول به است و گاهی در تشخیص این که مصدر به فاعل اضافه شده یا به مفعول به اختلاف نظر وجود دارد. در این مقاله، اضافه مصدر «ذکر» به «الله» در آیه 28 سوره رعد بررسی شده و اثبات شده که در کنار نظر رایج، مضاف الیه در «ذکر الله» می تواند فاعل نیز باشد. برای دستیابی به نتیجه، ابتدا بررسی لغوی واژه «ذکر» انجام شده، سپس نظرات مفسران، دسته بندی و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و پس از آن به بررسی 20 ترجمه از ترجمه های مهم قرآن کریم ذیل آیه 28 سوره رعد پرداخته شده است. اکثر قریب به اتفاق مفسران و مترجمان، قائل به مفعول به بودن «الله» در عبارت «ذکر الله» بوده اند. در ادامه مقاله، ادله ای در اثبات فاعل بودن «الله» ارائه شده و سپس «معنای این که خداوند بنده را ذکر کند» تبیین شده است. از جمله دستاورد این جستار این است که در عبارت «ذکر الله» می توان مضاف الیه را فاعل نیز دانست و به مفاهیم شایان توجهی دست یافت. البته فاعل دانستن مضاف الیه به معنای نفی مفعول به بودن آن نیست؛ بلکه می توان آن را هم زمان، هم در معنای فاعل و هم در معنای مفعول به فهمید.
۱۴.

تحلیل حقیقت عرش و مراد از حاملان آن با تاکید بر آیه 71 سوره حاقه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و چهارم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۹۱) 29 - 54

کلید واژه ها: عرش حاملان عرش سوره حاقه فرشتگان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۲۲ تعداد دانلود : ۷۷۹
موضوع عرش و مباحث متعلق به آن، یکی از مباحث پیچیده در حوزه شبکه معارف بلند قرآن کریم است که در آیات متعدد به آنها اشاره شده و در این میان، آیه 17 سوره حاقه به حاملان هشت گانه عرش الهی اشاره دارد، ولی مشخص نمی سازد که این حاملان ثمانیه چه کسانی هستند. تنوع معانی ای که برای مفهوم عرش وجود دارد، زمینه ایجاد دیدگاه های گوناگونی از سوی مفسران پیرامون مراد از حاملان عرش الهی شده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی، به تحلیل و نقد دیدگاه های مفسران در زمینه حقیقت عرش و مراد از حاملان عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه پرداخته و به این نتیجه دست یافته است که عرش حقیقتی عینی و خارجی، مصدر تدابیر الهی و مقام علم فعلی و اجرایی الهی در عرصه هستی است و حاملان عرش الهی در شبکه مفاهیم قرآن و روایات، حقایقی ذومراتب اند که بر خدای متعال، اولیا و فرشتگان الهی اطلاق گردیده است، ولی با توجه به دلایل متعدد، دیدگاه غیر فرشته بودن حاملان هشت گانه عرش الهی در آیه 17 سوره حاقه، تناسب بیشتری با ظاهر آیات و تصریح روایات دارد.
۱۵.

ابهام زدایی ازآیه 37 سوره احزاب باتکیه بر نقد سندی و محتوایی روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال شانزدهم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۴۴)

کلید واژه ها: آیه 37 سوره احزاب تبنی ازدواج پیامبر (ص) با زینب بنت جحش نقد سندی و متنی روایات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۰۸ تعداد دانلود : ۵۹۰
چکیده: از جمله آیاتی که از دیرباز بین مفسران مورد گفتگوست، آیه 37 سوره احزاب است که به ماجرای جدایی زید از زینب بنت جحش و سپس ازدواج پیامبر(ص) با زینب اشاره دارد. رهیافت های نادرست برخی از مفسران درتأثیرپذیری از روایات مجعول، سبب شد تا عشق و علاقه قلبی پیامبر(ص) به زینب، علت اصلی جدایی زید و زینب قلمداد شود. اینگونه برداشتهای نادرست زمینه را فراهم نمود تا دشمنان اسلام نیز ازآن یک داستان عاشقانه ساخته، ساحت قدس پیامبر(ص) را با آن آلوده، و عصمت و طهارت انبیاء را زیر سوال ببرند. این پژوهش، با رویکردی تحلیلی و انتقادی، با بررسی سندی و محتوایی روایات، به ارزیابی دیدگاه های مفسران فریقین دراین زمینه پرداخته است. یافته ها نشان می دهدکه؛به دلیل مخالفت با آیات، ضعف درسند، اضطراب در متن روایات، اسرائیلی بودن روایات، مخالفت با عصمت و ... رهیافت برخی ازمفسران نادرست می باشد، از سوی دیگر، قرائن موجود در سیاق آیه، شأن نزول آیه، مباحث تاریخی، و روایات صحیح، رهیافت صحیح را مشخص و روشن می سازدکه؛ ازدواج پیامبر(ص) با زینب به دستور خدا و با هدف شکستن یک سنت جاهلی درارتباط با حرمت ازدواج با همسرمطلقه فرزند خوانده بوده است. لذا منظور ازعبارت « وَتُخْفی فی نَفْسِکَ مَا اللَّهُ مُبْدیهِ» این است که؛ پیامبر(ص) حکم ازدواج با زینب، را که ازطریق وحی به ایشان ابلاغ شده بود، ازمردم مخفی می کرد.
۱۶.

نوشتاری بودن زبان قرآن در مقایسه با شاخصه های دیسکورس های گفتاری و نوشتاری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲۸

کلید واژه ها: زبان قرآن گفتاری بودن زبان قرآن نوشتاری بودن زبان قرآن دیسکورس های گفتاری و نوشتاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۱ تعداد دانلود : ۵۲۲
در این مقاله، ویژگی های زبان قرآن با شاخصه های دیسکورس های گفتاری و نوشتاری مقایسه و انگاره گفتاری بودن زبان قرآن بررسی و ارزیابی شده است. نگارندگان مقاله، بر خلاف دیدگاه معتقدان به گفتاری بودن زبان قرآن که با انطباق بسیاری از ویژگی های سبکی و اسلوبی متعلق به زبان گفتار، مانند تکرار، التفات، عدم تناسب، تنوع موضوعی و غیره بر زبان قرآن، زبان این کتاب آسمانی را گفتاری می دانند، معتقدند برای داوری درباره گفتاری یا نوشتاری بودن زبان قرآن، باید فرایند شکل گیری و تولید متن قرآن را بررسی کرد. نگارندگان در این مقاله، با بررسی شاخصه های دیسکورس های گفتاری و نوشتاری و مقایسه آن ها با ویژگی های زبان قرآن، روشن ساخته اند که ویژگی های زبان قرآن با شاخصه های دیسکورس های گفتاری انطباقی ندارد و قرآن کریم در دیسکورسی نوشتاری شکل گرفته است، بنابراین زبان آن نیز نوشتاری است.
۱۷.

واکاوی مراد از «الذکْر» در آیه 44 سوره نحل(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و سوم زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴ (پیاپی ۸۹) 120 - 139
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۵۵ تعداد دانلود : ۵۳۰
بسیاری از مفسران و مترجمان، مراد از«الذکر» در آیه 44 سوره نحل را قرآن می دانند. معتقدان این دیدگاه به دو دسته تقسیم می شوند: گروه اول که طیف وسیعی از مفسران را تشکیل می دهند، قاطعانه این نظر را بیان می کنند. گروه دوم ضمن پذیرش مفهوم قرآن برای «الذکر»، به دنبال حل مشکل ظاهری ناشی از این دیدگاه هستند. از سوی دیگر برخی مفسران مقصود از «الذکر» را سنت پیامبر6 دانسته اند. بررسی دلایل این دیدگاه ها بیانگر کاستی دقت آنان در سیاق و ظاهر الفاظ آیه است. ازاین رو نوشتار حاضر پس از اعتبارسنجی دلایل دیدگاه های ارائه شده مفسران، با تدبر در ظاهر و سیاق آیه و نیز واکاوی واژه «الذکر»، ثابت کرده که قائلان دیدگاه اول با ایجاد تغییر در ساختار آیه و خروج از معنای ظاهری، و قائلان دیدگاه دوم به دلیل عدم ارائه مستندات کافی، نتوانسته اند فهم صحیحی از «الذکر» ارائه کنند. در نهایت نگارندگان این پژوهش، به جهت سازگاری با ظاهر آیه، «وحی تفسیری» را مراد از «الذکر» در این آیه دانسته که به نظر می رسد در آیات دیگر با «حکمت» از آن نام برده شده است. با پذیرش دیدگاه «وحی تفسیری» برای «الذکر»، این مطلب اثبات می شود که در این آیه، «الذکر» غیر از «ما نُزّل الیهم» است و مشکل ظاهری آیه حل می شود.
۱۸.

تأملی در معنای واژه «موازین» در کاربردهای قرآنی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و سوم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳ (پیاپی ۸۸) 102 - 127
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۳ تعداد دانلود : ۳۹۲
واژه میزان با سایر مشتقات آن، بالغ بر بیست وسه بار در قرآن کریم به کار رفته است. کاربست این واژه در سیاق های گوناگون، بیانگر ذوابعاد بودن آن در دو ساحت دنیوی و اخروی است. بیشتر مفسران با خلط مفهوم و مصداق «میزان» از یک سو، و عدم تفکیک میان وضع موازین و چگونگی توزین آن از سوی دیگر، به سخنان پراکنده ای تمسک جسته اند. بااین همه، این مقاله با رویکردی ریشه شناختی و استنطاقی در موارد به کارگیری واژه موازین، علاوه بر روشن ساختن تفاوت کاربست آن با سایر استعمالات قرآنی، در فرایندی همسو با روایات امامیه، نه تنها معصومان را معیار و حقیقت موازین در گستره قیامت معرفی نموده، بلکه سنگینی و سبک بودن موزون افراد را ره آورد موافقت ابعاد انسانی اعم از بینشی، ارزشی و کنشی با معیارهای توزین دانسته است. ازاین رو با طرح نظریه توسّع معنایی نسبت به مفهوم «میزان»، اطلاق آن را در مورد معصومین (ع)، عامل اتخاذ رویکردی واقع گرایانه می داند.  
۱۹.

تناسب آیه امامت حضرت ابراهیم (علیه السلام) در سوره بقره با فضای نزول سوره(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و دوم پاییز ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۸۴)

کلید واژه ها: فضای نزول سورة بقره تاریخ گذاری تناسب امامت حضرت ابراهیم (ع)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۹۴ تعداد دانلود : ۴۷۴
قرآن کریم موضوع امامت حضرت ابراهیم (ع) را در آیة 123 سورة بقره مطرح کرده است، که به علت اهمیت این موضوع، مناسبت آن با سورة بقره بررسی شده است. مقاله پیش رو ضمن تاریخ گذاری سورة بقره، با بهره گیری از گزاره های درون متنی شامل سیاق، غرض آیات و محورها، موضوعات مشابه با سورة قبلی، و گزاره های برون متنی شامل گزارش های سیره، روایات ترتیب نزول و اسباب نزول، مقطع زمانی نزول آن را در ابتدای ورود پیامبر به مدینه (قبل از جنگ بدر) که دوران تشکیل حکومت اسلامی و استقبال مردم از دین اسلام بود، به دست آورده است. و در ادامه با بررسی امامت حضرت ابراهیم (ع) و تشریح مناسبت آن با شرایط و مقتضیات تاریخی زمان نزول سورة بقره، در نهایت به این نتیجه رسیده است که جهت این آیات، پایه گذاری اسلام به دست حضرت ابراهیم (ع) می باشد که به جاودانه شدن دین اسلام منتهی می شود.
۲۰.

نقد مستندات قرآنی و روایی «چلّه نشینی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال چهارم بهار و تابستان ۱۳۹۶ شماره ۶ 93 - 116

کلید واژه ها: چلّه نشینی خلوت چهل سالک اخلاص میقات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۴ تعداد دانلود : ۱۳۳
«چله نشینی» لفظی مرکب است که بخش نخست آن(چله) بیانگر عدد چهل است. این عدد در بیشتر فرهنگها، از قداست و ارزش والایی برخوردار است و می توان گفت که دارای اسرار و رموز خاصی است. چله نشینی عملی است که سالک صوفی در مدت چهل روز، عبادات و ریاضت های خاصی را تحمل می کند تا خود را از رذایلی که در برخورد با جامعه و مردم به او رسیده، پاک کند. این عمل دارای آدابی چون کم خوابی، کم خوری و مانند آن است. این رسم در طول تاریخ خود موافقان و مخالفانی داشته است. مستندات باورمندان به چله نشینی، چهل شب میقات حضرت موسی}، خلوت گزینی حضرت محمد, و حدیثی از ایشان در باب اخلاص چهل روز است که در این جستار به واکاوی این مستندات پرداخته شده و بیان شده است نه تنها هیچ یک از این مستندات نمی تواند حجیتی بر این عمل صوفیان باشد، بلکه آیات، روایات و سیره معصومان] بر نهی از اعمال و رفتار صوفیان دلالت دارد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان