مسعود صفایی پور

با توجه به کاهش سوخت های فسیلی و افزایش دی اکسید کربن ناشی از این سوخت ها انتقال به انرژی های تجدید پذیر و کم کربن امری اجتناب ناپذیر است. درهمیم راستا ظرفیت بالای شهر اهواز در راستای توسعه انواع انرژی های تجدید پذیر می توان دستیابی به این نوع انرژی های را محقق کرد که نه تنها باعث کاهش مصرف انرژی و هزینه ها ، بلکه منجر به محیطی پاک تر و پایدارتر می گردد. ازاین رو هدف مقاله حاضر سناریونویسی توسعه انرژی های تجدید پذیر در کلان شهر اهواز است. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ روش، پیمایشی و توصیفی – تحلیلی هست.اطلاعات لازم به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی(پرسشنامه و مصاحبه) جمع آوری شد. جامعه آماری پژوهش حاضر را خبرگان حوزه های شهر و انرژی تشکیل می دهد شیوه نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم می باشد. همچنین روش آنالیز هم کمی بوده که از سناریونویسی می زارد استفاده شد. نتایج نشان می دهد مجموع امتیاز سناریوهای سازگار یا به عبارتی تأثیر کل سناریوها 126 است که نتایج اهمیت آن ها نشان می دهد سناریوهای توسعه مزارع انرژی خورشیدی جهت تأمین انرژی، توسعه انرژی خورشیدی در محدوده صنایع، توسعه پنل های خورشیدی در سطح ادارات و سازمانها، توسعه پنل های خورشیدی در سطح مناطق مسکونی بیشترین سازگاری و سناریوی ادامه استفاده از سوخت های فسیلی جهت تولید انرژی و توسعه و تأسیس نیروگاه های هسته ای در منطقه کمترین سازگاری را برای توسعه در سطح شهر اهواز دارند.

روستا کهن ترین شکل سکونتگاه های بشری و روستانشینی یکی از قدیمی ترین شیوه های زندگی اجتماعی بشر است. کیفیت توسعه و زیرساخت های آن در اثر برنامه ریزی های نامطلوب و متمرکز گذشته مسایل عمده ای را در روند توسعه روستاهای کشور ایجاد کرده است. ابعاد گوناگون و پیچیدگی ساختاری این موضوع یکی از تنگناهای اساسی درعرضه مدل مناسب برای توزیع اعتبارات به شمارمی آید. به منظور حل مسائل ناشی از عدم تعادل های منطقه ای، گام نخست شناخت و سطح بندی روستاها از نظر برخورداری در زمینه های مختلف است. هدف از انجام این پژوهش بررسی درجه پیشرفت نواحی روستایی (دهستان ها) شهرستان دزفول می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی است. روش گرد آوری اطلاعات بر اساس مطالعات کتابخانه ای که بر گرفته از سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 می باشد. جامعه آماری دهستان های شهرستان دزفول می باشد. شاخص های مورد استفاده در سه بخش بهداشتی- درمانی، رفاهی زیر بنایی و فرهنگی- مذهبی در نظر گرفته شده  و با استفاده از سه مدل SAW ،  TOPSIS و VIKOR  مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که عامل توپوگرافی و عامل دسترسی به مرکز شهرستان در میزان پیشرفت دهستان ها تاثیر دارد به گونه ای که دهستان هایی که اکثر آبادی های آن در مناطق دشتی واقع شده اند و همچنین به مرکز شهرستان دسترسی بیشتری دارند از میزان پیشرفت بیشتری برخوردار هستند.

در این پژوهش، به تحلیل روند تحولات سلسله مراتب شهری استان خوزستان طی دوره 60 ساله (90-1335) و به شناسایی علت و معلولی و تعیین میزان تغییرات در شهرنشینی و اختلاف فضایی احتمالی موجود بین شهرهای استان خوزستان می پردازد. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و به کار گیری مدل ها مختلفی نظیر شاخص نخست شهری، مدل های همسایگی،آنتروپی و حد اختلاف طبقه ای به تحلیل موردی عوامل تأثیرگذار بر نظام شبکه شهری استان خوزستان می پردازد. از نتایج به دست آمده چنین بر می آید که شبکه شهری استان خوزستان در دوره های مختلف به لحاظ شاخص نخست شهری دچار تحولات شدیدی گردیده است در مجموع سلسه مراتب شهری استان خوزستان دارای ساختاری نامتعادل است و شهر اهواز به عنوان نخستین شهر در شبکه شهری استان خودنمایی می کند همچنین سلسه مراتب شهری استان خوزستان از لحاظ شاخص نزدیکترین همسایگی به تعادل 1.66 تمایل دارد. ضریب آنتروپی در اکثر دوره های مورد بررسی کمتر از یک می باشد لذا حکایت از تمرکز بیشتر و یا افزایش تمرکز یا عدم تعادل در توزیع جمعیت بین شهرها دارد. با توجه به مدل حل اختلاف طبقه ای توزیع جمعیتی نقاط شهری استان خوزستان از یک کسیختگی و عدم تعادل در طی دوره زمانی مورد مطالعه برخوردار بوده است. این امر ناشی از آن است که شهر اهواز با مرکزیت سیاسی، اداری و اقتصادی و شهر دزفول با سابقه تاریخی و موقعیت طبیعی و ... بیشترین جمعیت را به خود جذب کرده اند و با شهرهای میانی و کوچک دارای اختلاف فاحش جمعیتی هستند.

در این پژوهش، با هدف شناسی کاربردی-توسعه ای و با روش شناسی توصیفی- تحلیلی تلاش شده است تا به تحلیل چالش ها و نارسایی های موجود در ساختار طرح ریزی توسعه شهری از نگاه رویکرد برنامه ریزی راهبردی در کلان شهر اهواز پرداخته شود. بنابراین دو سؤال اصلی پژوهش به صورت ارزیابی چگونگی اولویت چالش های مراحل ساختاری طرح ریزی راهبردی در کلان شهر اهواز و چگونگی تأثیر این مراحل بر تحقق پذیری رویکرد راهبردی در طرح ریزی توسعه شهری در کلان شهر اهواز می باشد. جامعه نمونه پژوهش 60 نفر از کارشناسان و متخصصان مرتبط با موضوع پژوهش می باشد. برای جمع آوری داده ها به روش دلفی هدف مند و پیمایشی به صورت ابزار پرسش نامه اقدام شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که اولاً بر اساس نتایج مدل فازی مرحله ساختاری تهیه طرح ها با توجه به چالش های شناسایی شده دارای بیشترین اولویت برای بهبود شرایط در بین مراحل ساختاری هشت گانه رویکرد راهبردی در کلان شهر اهواز می باشد و ثانیاً با توجه به نتایج مدل معادلات ساختاری AMOS مرحله سیاست گذاری دارای تأثیر معناداری در راستای تحقق رویکرد برنامه ریزی راهبردی در فرایند طرح ریزی توسعه شهری در کلان شهر اهواز می باشند.

الگوی توسعه برونزا در ایران نظام سنتی روابط میان شهرها را تضعیف  نمود. رشد بالای شهری به ظهور پدیده نخست شهری منجر شد و به مرکز کشور تهران برتری ویژه ای داد. یکی از تبعات مهم آن از هم پاشی نظام شبکه شهری بوده است. شواهد نشان می دهند که استان مازندران تحولات جمعیتی معناداری را تجربه کرده است و مراکز شهری بزرگتر با خوشه شدن در بخش میانی استان تسلط منطقه ای خود را بر نظام شبکه شهری استان اعمال نموده اند. روش تحقیق حاضر بر مدل های توصیفی- تحلیلی استوار بوده و از قانون رتبه- اندازه، کریستالر و شاخص نخست شهری جهت تعیین الگوی سلسله مراتبی شهری بکار گرفته است. نتایج نشان داد که شبکه منظم شهری استان در حال تبدیل شدن شبکه نامنظم است. هرچند تعادل شبکه شهری استان از تعادل بیشتری در مقایسه با نواحی خشک و نیمه خشک برخوردار است، اما شهرهای کوچک و متوسط منطقه اهمیت خود را به سود مراکز شهری بزرگتر از دست می دهند. می توان گفت که با توجه به نقش تعادلی شهرهای کوچک این کاملاً منطقی است که نقش های جدیدی برای سکونتگاه های کوچکتر شهری تعریف شود تا فرصت های برابر اقتصادی اجتماعی جهت توزیع مناسب تر نظام شبکه شهری استان فراهم شود.

اصولاً توسعه جریانیست چند بعدی، که مستلزم تغییرات اساسی در ساختار اجتماعی و فرهنگی از یک سو و رشد اقتصادی و کاهش فقر و نابرابری اجتماعی از سوی دیگر است. سطح توسعه در کشور ایران یکسان نیست و تفاوت هایی در این زمینه دیده می شود. بنابراین ابعاد گوناگون و پیچیدگی  موضوع ضرورت شناخت میزان توسعه و محرومیت را بیان می کند. پژوهش حاضر دارای ماهیت کاربردی– توسعه ای و ترکیبی از روشهای تحقیق کتابخانه ای و تحلیلی، و با هدف کلی، شناسایی استان های توانمند و یا دارای محدودیت توسعه یافتگی در شاخص های اجتماعی- اقتصادی می باشد که برای این هدف 78 متغیر در طی سالهای 1390-1387 مورد استفاده قرار گرفته است. در راستای هدف تحقیق شاخص های منتخب برای هریک از استان ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و  Excelدر قالب مدل های HDI و TOPSIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته که نتایج حاصل از شاخص ترکیبی توسعه انسانی تکنیک TOPSIS نشان می دهد میانگین میزان HDI برابر 230/0 و TOPSIS برابر 150/0 درصد که HDI  استان تهران با 706/0 درصد و سمنان با 081/0 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین میزان و با استفاده از نتایج مدل TOPSIS  با استان های با میانگین TOPSIS، 355/0، 165/0، 090/0 و 030/0 درصد پهنه بندی مناطق محروم و توسعه یافته صورت گرفته که راهگشایی جهت رسیدن به توسعه متوازن و همه جانبه باشد.

در قرن 21 میلادی مهم ترین سیاست های جهانی برای کاهش آلاینده های محیطی شامل اقتصاد کم کربن و توسعه انرژی های تجدید پذیر است که این سیاست ها منجر به کاهش گازهای گلخانه ای و صرفه جویی در انرژی می شود؛ اما در راستای رسیدن به این امر چالش های متعدّدی وجود دارد؛ از این رو هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل چالش های توسعه انرژی در شهر اهواز با رویکرد پدافند غیر عامل است. پژوهش حاضر ازلحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش، پیمایشی و توصیفی–تحلیلی است. اطلاعات لازم در این پژوهش به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه و مصاحبه) جمع آوری شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر خبرگان حوزه های شهر و انرژی است. شیوه نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم نمونه است. همچنین، روش آنالیز نیز کمّی بوده که در آن از تکنیک های ARAS, VIKOR استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مجموعه چالش های موجود به ترتیب در توسعه انرژی زمین گرمایی، انرژی زیست توده، انرژی آبی، بادی و خورشیدی بیشترین اثر ها را دارد. نتایج تکنیک VIKOR حکایت از آن دارد که از میان شاخص های پدافند غیر عامل در کاهش چالش های انرژی تجدید پذیر انرژی خورشیدی با امتیاز 1رتبه اول، انرژی بادی با امتیاز 758/0 در رتبه دوم، انرژی آبی با امتیاز 2220/0 در رتبه سوم قرار گرفته است. همچنین، انرژی زمین گرمایی و زیست توده به ترتیب در پایین ترین رتبه قرار دارد. نتایج ادغام سازی نیز نشان داد که بین شاخص های پدافند غیر عامل و چالش های توسعه انرژی نوعی وابستگی وجود دارد که این وابستگی بسته به هر نوع انرژی تجدید پذیر با یکدیگر متفاوت است. در نهایت، مشخص شد که امکان توسعه انرژی حاصل از خورشید در اهواز زیاد است؛ اما توسعه انرژی حاصل از گرمایش زمین امکان کمی دارد.

با توجه به پیچیدگی ها و عدم قطعیت هایی که شهر قرن بیست و یکمی امروزه با آن رو به روست، تحلیل ساختاری بافت های شهری و در این مقاله بافت های حاشیه ای ناکارآمد شهر اهواز به عنوان نمودهای فقر شهری می تواند در بهبود وضعیت کل سیستم و ارتقای کیفی آن، هم برای برنامه ریزان و مدیران شهری و هم برای ساکنان در آینده سودمند باشد؛ بنابرابن هدف مقاله حاضر تحلیل ساختاری و شناخت عوامل کلیدی و استراتژیک سیستم فقر شهری بافت های حاشیه ای ناکارآمد کلان شهر اهواز است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش، با رویکرد آینده نگاری، اکتشافی توصیفی- تحلیلی است. برای مشخص کردن متغیرهای کلیدی (پیشران های استراتژیک) سیستم فقر شهری، آثار متقابل متغیرها توسط 35 کارشناس خبره در قالب ماتریس 49*49 برآورد و از طریق نرم افزار میک مک تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان می دهند که به علت کمبود متغیرهای تأثیرگذار، وضعیت سیستم فقر در محلات هدف، ناپایدار است. همچنین 9 پیشران استراتژیک قابل شناسایی هستند: 1- پایین بودن نرخ اجاره بها، 2- نرخ بیکاری، 3- بارتکفل واقعی، 4- بُعد خانوار، 5- نسبت کاربری تجاری به کل کاربری ها در محله، 6- نرخ برخورداری از خدمات و امکانات عمومی،7- نرخ برخورداری از تأسیسات بهداشتی درمانی، 8- تحصیلات سرپرست خانوار، 9- مساحت منزل مسکونی (ریزدانگی). همچنین برای تسهیل و تسریع در اجرای بیشترین حجم از مهم ترین اقدامات آتی، کلی و عمومی، اصلاح ساختارهای فقر شهری، ارتقا و بهبود وضعیت سیستم عمومی فقر در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- محیطی مذکور و همچنین هماهنگی بیشتر در مناسبات میان نهادی مدیریت شهری در محلات هدف، راهبرد ایجاد مرکز/نهاد توسعه محله با محوریت شبکه سازی برای بازآفرینی پایدار شهری اجتماع محور برای کارآفرینی و توانمندسازی؛ ایجاد تراکم های متعادل در سطح محله ها، کاهش آسیب های اجتماعی، احیای منزلت اجتماعی محله ها و نوسازی و بهسازی بافت پیشنهاد می شود.

بافت های فرسوده شهری در کشور ما به عنوان نقطه آغاز رشد و تحوّلات شهری نشانگر تاریخ شهرهای و فرهنگ و بینش مردمان ما در طول دوره حیات شهر می باشند. این بافت-ها به علّت رواج رویکرد نوگرایی از اوایل قرن حاضر و عدم همخوانی با وضعیّت نوگرایی حاکم بر ساخت و ساز شهرها در اکثر شاخص های کالبدی به عنوان بافت های ناکارآمد و مسأله زا تلّقی گشته و مورد مداخلات کالبدی قرار گرفته اند. یکی از راهکارهای اصلی شناخت مداخلات صحیح در راستای نگرش پایدار در بافت های فرسوده شناخت نقاط ضعف و قوّت این بافت ها به خصوص در زمینه شاخص های کالبدی است. پژوهش حاضر«توصیفی تحلیلی» است. اهداف پژوهش، آگاهی از وضعیّت محلّات پنجگانه بافت فرسوده مرکزی اهواز بر اساس تقسیم بندی طرح تفصیلی بافت مربوط در شاخص های چها-رگانه ی کالبدی تراکم ساختمانی، نوع مصالح به کار رفته در بنا، کیفیّت ابنیّه و عمر بنا با 24 شاخص فرعی و میزان تأثیر این شاخص ها در پایداری شرایط کالبدی بافت می باشد. جهت تحقّق اهداف یاد شده، داده های به دست آمده برای شاخص های منتخب کالبدی از طرح تفصیلی بافت فرسوده مرکزی اهواز بوده که با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی FAHP و مدل برازش رگرسیونی در محیط نرم افزار اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد: بر اساس انجام تجزیه و تحلیل فازی روی محلّات پنجگانه بافت به صورت جداگانه برای هر کدام از شاخص های منتخب، محلّه CBD نسبت به سایر محلّات در زمینه شاخص های پژوهش شرایط مناسب تری را به خود اختصاص داده است. هم چنین تحلیل این شاخص ها در مدل برازش رگرسیونی در قالب نرم افزار اس پی اس اس جهت مشخص ساختن میزان تأثیر آن ها در پایداری کالبدی بافت تأثیرگذاری آن ها را در روند پایداری شرایط کالبدی بافت فرسوده اهواز نشان می دهد.

در دهه های اخیر، شهرهای ایرانی اسلامی به شدت تحت تأثیر جهانی شدن قرار گرفته اند، که این تأثیرات منجر به دگردیسی و ایجاد ابهامات در تجلی کالبدی آنها گشته است. این دگردیسی به واسطه انتشار فرهنگ بیگانه، از هدایت های اساسی تعالیم وحیانی در ساخت شهر ایرانی اسلامی دور شده و تغییرات قابل ملاحظه ای را در ساختار شهری به وجود آورده است. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر مقایسه تطبیقی محله های جدید و قدیم شهر اصفهان بر اساس رویکرد شهر ایرانی- اسلامی می باشد. لذا دو محله (محله قدیمی شهشهان و محله جدید بهارستان)  در شهر اصفهان انتخاب شد. در این زمینه 39 شاخص در قالب چهار اصل: مسجد محوری (ارتباط انسان با خدا)، درون گرایی (ارتباط انسان با خود)، محله محوری (ارتباط انسان با جامعه) و طبیعت گرایی (ارتباط انسان با جهان هستی) انتخاب شد. در گام بعدی، با بهره گیری از تکنیک پرسشنامه و مطالعات میدانی، داده های پژوهش گردآوری شد. در مرحله بعد، اطلاعات جمع آوری شده وارد نرم افزار spss شد. نهایتا وضعیت دو محله مورد مطالعه از حیث شاخص های شهر ایرانی اسلامی با استفاده از آزمون تی مستقل مقایسه شد. نتایج تحلیل های آماری نشان داد که میانگین دو گروه در دو محله مورد مطالعه در 23 شاخص تفاوت معنی داری دارند و همچنین میانگین اکثریت شاخص ها در محله شهشهان بسیار بالاتر از محله بهارستان است. بیشترین اختلاف بین دو محله مورد مطالعه به ترتیب در بخش های مسجد محوری، درون گرایی، محله محوری و در مرتبه آخر طبیعت گرایی است. نکته حائز اهمیت آنکه این دو محله در بخش طبیعت گرایی به غیر از دو شاخص وجود حیاط در منزل و وجود باغچه در حیاط واحد مسکونی، اختلاف بسیار ناچیزی دارند.

نمود پذیرش تغییر در رفتار سازمانی در سطح هدایت گرایانه ی آن، گذار از مدیریت به سمت رهبری می باشد. دراین بین، رهبری استراتژیک توانمندی هدایت گران را در چشم اندازسازی توسعه ی استراتژیک و ارتباطات دوسویه و چندسویه با محوریت دانش با محیط درون و بیرون سازمان مدنظر قرار می دهد. در مطالعه ی حاضر با رویکرد کاربردی در هدف شناسی و رویکرد «توصیفی-تحلیلی» در بخش روش شناسی؛ به تحلیل و شناسایی پیشران های رهبری استراتژیک در فرآیند مدیریت شهری کلان شهر اصفهان پرداخته شده است. سؤال های پژوهش این است که اولاً پیشران های تبیین کننده ی رهبری استراتژیک در مدیریت شهری کلان شهر اصفهان کدام اند؟ دوماً آیا پیشران های شناسایی شده دارای ارتباط ساختاری معناداری برای تبیین رهبری استراتژیک در مدیریت شهری کلان شهر اصفهان می باشند؟ در این راستا از روش اسنادی - مصاحبه ای برای تدوین و شناسایی پیشران های عملیاتی پژوهش و از روش پیمایشی به صورت ابزار پرسش نامه ای برای جمع آوری داده های تحلیلی پژوهش استفاده شده است. جامعه ی نمونه 60 نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان و مسئولان اجرایی شهرداری و سازمان راه و شهرسازی کلان شهر اصفهان است. ابزار تحلیلی پژوهش، نرم افزار مدل سازی معادلات ساختاری (AMOS) می باشد. نتایج مطالعه  در وهله ی اول منجر به شناسایی سه پیشران اصلی تبیین کننده ی رهبری استراتژیک؛ یعنی تحولات دانش مبنا با روایی ترکیبی (CA) 87/0، تحولات ارتباط مبنا با 89/0 و تحولات توانمندگرا با 88/0 در عرصه ی مدیریت شهری کلان شهر اصفهان شد. در وهله ی دوم نتایج به دست آمده نشان داد که پیشران های شناسایی شده دارای ارتباط ساختاری معناداری بر اساس رگرسیون وزن دار (WR) در قالب مدل معادلات ساختاری می باشند.