محمدحسن صانعی پور

محمدحسن صانعی پور

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۷ مورد از کل ۱۷ مورد.
۱.

صورت بندی های حوزه معنایی «روابط زناشویی» در زبان عربی عصر نزول و تحلیل کاربری آن در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال دوم پاییز و زمستان ۱۳۹۲ شماره ۲ (پیاپی ۴)

کلید واژه ها: زبان قرآن روابط زناشویی حُسن تعبیر زبان عربی عصر نزول واژگان تابو

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی ادبیات عرب کلیات مفاهیم
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول اصول فقه کلیات فلسفه زبان
تعداد بازدید : 910 تعداد دانلود : 927
معتبرترین اطلاعات زبان شناختی نسبت به زبان عربی عصر نزول، از طریق قرآن کریم قابل دستیابی است. لذا در مرحله نخست این پژوهش، مفردات قرآنی متعلق به حوزه معنایی «روابط زناشویی» گردآوری و صورت بندی های حاکم بر آنها مورد بررسی قرار گرفت که در نهایت صورت بندیهای شش گانه؛ رابطه مجاورتی، رابطه تماس، رابطه فراگیری، مکان انگاری زن، سخن یا کنش ناپسند و [خون] آلودگی استخراج گردید. در مرحله دوم این پژوهش، با توجه به تابوشدگی و قبح معنایی حاکم بر این گونه واژگان، کاربری قرآنی مفردات متعلق به حوزه معنایی «روابط زناشویی» محور تحلیل قرار گرفت که طبق آن به استثنای برخی از آیات الاحکام که بستر تقنین و تشریع احکام فقهی بوده و به ناچار نیازمند ورود به جزئیات روابط زناشویی هستند، و نیز آیاتی که دلالت بر این حوزه معنایی در دوره پیش از قرآن دارند؛ اینگونه به دست آمد که در همه موارد، کاربری قرآنی همراه با حسن تعبیر و نزاهت بیانی است.
۲.

تحلیل ساختار کارگفت انذار در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های زبان شناختی قرآن (کاوشی نو در معارف قرآنی) سال سوم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلید واژه ها: بافت پیرامونی تحلیل کارگفتی کاربردشناسی قرآن کارگفت انذار شرایط تحقق کارگفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 875 تعداد دانلود : 226
در رویکرد کاربردشناسی به قرآن، بیش از آنکه به واژگان، معانی آنها و نوع ارتباطات نحوی بین آنها پرداخته شود، بر روی ویژگیهای متکلم و مخاطب، شرایط گفتگو و بافت حاکم بر آن تأکید می شود. در تبیین بافت پیرامون تحقق کارگفت انذار باید گفت که منذِر اصلی در قرآن خداوند است و پیامبران به عنوان رسول و فرستاده خداوند و فقیهان نیز با تفقه در دین به عنوان جانشینان پس از ایشان در راستای انذار الهی و در طول انذار خداوند ایفای نقش می کنند. در این مقاله بر آنیم تا علاوه بر ترسیم بافت پیرامونی کارگفت انذار، شرایط لازم برای تحقق کارگفت انذار را تبیین نماییم و نشان دهیم که چگونه گوینده متن، یعنی خداوند متعال، مخاطب و دیگر شنوندگان مخاطبه، همگی در فهم این شرایط متفق اند و در پس این مخاطبه نیّت گوینده که همان انذار است، چگونه تحقق مییابد و چگونه خوانندگان آیات قرآنی برداشت کارگفت دیگری همچون کارگفتهای تبشیر، تشویق، توبیخ، تهدید و غیر آن را ندارند.
۴.

مؤلفه های کاربردشناختی انذار در داستان حضرت شعیب علیه السّلام(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۱ (پیاپی ۵)

کلید واژه ها: کاربردشناسی بافت پیرامونی انذار الهی حضرت شعیب (ع)

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن وحی ونبوت در قرآن
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر قرآن، ادبیات و هنر
تعداد بازدید : 909 تعداد دانلود : 953
در کاربردشناسی علاوه بر ساختار زبانی،بافت پیرامونی و عناصر و اطلاعات غیر ملفوظ (غیر مکتوب)را نیز باید در نظر گرفت. بافت پیرامونی انذار در یک مخاطبه نیز دارای مؤلفه هایی است که باعث تمایز این کار گفت از دیگر کارگفت ها می شود. خداوند در آیات زیادی در قرآن به انسان ها وعید به عذاب می دهد و از طرف دیگر به منظور پیشگیری از دچار شدن به عذاب وعده داده شده، فعل انذار و هشدار را کاربری می کند. به دنبال انذار، گروهی از انسان ها خائف گشته و با انجام اوامر و دوری از نواهی خداوند خود را از ابتلا به عذاب دور می کنند. بر مبنای تحلیل کاربردشناختی، انذار الهی بیان شده توسط شعیب (علیه السّلام) دارای ساختار دقیق و منظمی است که با دقت و ظرافت خاصی از جانب منذِر کاربری می شود. براین اساس حضرت شعیب در ابلاغ و اعلان انذار با اشاره به امری مخوف و ترسناک همراه با دلسوزی و محبت قوم خود را به روشنی و وضوح، بیم می دهد و با تکیه بر عقلانیت و دانایی و بدور از هرگونه اجبار و تحمیل عقیده و با بهره گیری از مکانیزم بازدارندگی انذار و بدون ایجاد رعب و وحشت و رعایت مرز انزجار و نفرت مخاطبان خود را آگاهی می دهد.
۵.

زبان و تفکّر؛ رویکردی قرآنی، تحلیلی معناشناختی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱ (پیاپی ۹)

کلید واژه ها: قرآن زبان ذکر تفکر لهو

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی کلام دین پژوهی فلسفه دین
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی فقه و اصول اصول فقه کلیات فلسفه زبان
تعداد بازدید : 520 تعداد دانلود : 468
تقدّم یا تأخّر تفکّر و تحصیل معنا نسبت به زبان و گفتار و تأثیر هرکدام بر دیگری و کیفیت آن مهم ترین وجوه مسأله در رابطه زبان و تفکّر است. «تعیین کنندگی زبان برای تفکّر»، «تعیین کنندگی تفکّر برای زبان»، «استقلال زبان و تفکّر از هم» و «استقلال زبان و تفکّر در آغاز تکوین و وابستگی آنها به هم در تکامل» چهار نظریه مطرح در این باره اند. در این میان، معرفت قرآنی حاصل از تحقیق موضوعی و معناشناختی آیات مرتبط، علاوه بر غنابخشی به دستاوردهای بشری، به ویژه در تبیین کیفیّت تأثیر زبان بر ذهن، می تواند پشتوانه نظری تدوین برنامه های اجتماعی تربیتی گفتمان محور و مهم تر از همه در راستای اصلاح رویکرد به آموزش و ترویج قرآن کریم، در پاسخ به چرایی ماهیت زبانی آن، نقش آفرین باشد. آیاتی از قرآن کریم شناخت یا عدم شناخت به حقایقی را در تحقّق و چگونگی کنش هایی در «زبان بیانگر» تعیین کننده نشان می دهد؛ اما «زبان دریافتی»، با لحاظ همبستگی لفظ و معنا، «کارکردی توجیهی» بر ذهن انسان به دو نحو «ذکری» و «لهوی» دارد. ثمربخشی شناخت هایی نو، بسترسازی برای آیات غیرکلامی، محوریّت برای ارزیابی و تغییر تصوّرات و تصدیقات و سببیّت برای تثبیت شناخت ها و باورهای انسان پیامد کارکرد توجیهی زبان در بیان قرآن کریم است.
۶.

حدیث انگاری زمخشری در الکشاف و تأثیر تفسیر روایی ثعلبی بر آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۵ شماره ۱۵

کلید واژه ها: الکشاف زمخشری تفسیر بالمأثور ارسال الحدیث حدیث فضل السور ثعلبی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات تاریخ حدیث رواه و محدثان
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات فقه الحدیث حدیث شناسی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی حدیث و علوم حدیث حدیث کلیات موارد دیگر متون حدیث
تعداد بازدید : 977 تعداد دانلود : 250
تفسیر الکشاف زمخشری از مشاهیر تفسیر اجتهادی کلامی است که علی رغم حجم زیاد احادیث تفسیری آن، جلوه تفسیر روایی آن مغفول واقع شده است و این مقاله سعی دارد تا براساس پدیده اسناد و ارسال در حدیث و با تکیه بر آرا و نظریات علمای حدیث به ویژه در مبحث موضوعات، احادیث تفسیری الکشاف را نقد و بررسی و پدیده حدیث انگاری زمخشری را پیجویی کند. در این بین با پیگیری حدیث فضل السور منسوب به ابی بن کعب و گزارش تخریج نویسان بر الکشاف در خصوص بی اصل و سند بودن برخی روایات دیگر، نه تنها پدیده حدیث انگاری و ضعف حدیث پژوهی وی تأیید می شود، بلکه تأثیر الکشف و البیان ثعلبی بر زمخشری و نقش وی در شکل گیری این پدیده در الکشاف، مورد نقد و بررسی قرار می گیرد؛ پدیده ای که با تعبیر «لم أجده» ابن حجر و «غریبٌ» زیلعی در جای جای کتب تخریجشان بر الکشاف قابل پیجویی است. از طرف دیگر، بسیاری از احادیث سنددار ثعلبی و بعضاً واحدی، در الکشاف به صورت بی سند آورده می شود که نشان از رویه ارسال حدیثی مفسر است؛ رویه ای که در مفسران اندکی پیش از وی و در منابع مورد استفاده وی به صورت اسناد نمود دارد.
۷.

راز تحدّی های گوناگون قرآن بر اساس دیدگاه معناشناختی ایزوتسو(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال ششم پاییز ۱۳۹۴ شماره ۲۲

کلید واژه ها: مصباح یزدی آیات تحدی راز تحدی سِیر تحدی دیدگاه معناشناختی ایزوتسو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 278 تعداد دانلود : 61
یکی از مسائل دربارة آیات تحدّی، چند و چون سِیر تحدّی در آنهاست. یکی از دیدگاه ها آن را از باب اشد به اَخَف دانسته است. در زمینة این دیدگاه، تحلیل های گوناگونی بیان شده که جدیدترین آن بر اساس ترتیب تحدّی در آیات 88 سورة اسراء، 38 سورة یونس و 13 سورة هود است. از دیدگاه ما، این تحلیل بر مبنای تأویل نحوی پیچیده و معنای دیریاب از آیة 13 سورة هود ارائه شده است. ما این تحلیل را بر پایة دیدگاه معناشناختی ایزوتسو نقد و بررسی کرده ایم. ما نیز راز تحدّی های گوناگون قرآن را از اشد به اَخَف می دانیم، لیکن تحلیل ما از آن بر اساس تحدّی بر مبنای ترتیب آیات 38 سورة یونس، 13 سورة هود و 34 سورة طور است. ویژگی تحلیل ما در این است که اوّلاً تحلیل نحوی و معنای ارائه شده از آیة 13 سورة هود، بدون هیچ گونه تقدیر و پیچیدگی و زودیاب است. ثانیاً تحلیل ما تصویر روشن و بی تکلّفی از سِیر تحدّی از اشد به اَخَف به دست می دهد
۸.

ماهیت «لی لة الق در»، درآمدی بر فهم دوساحتی مفردات قرآنی

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن پاییز و زمستان ۱۳۹۱ شماره ۱

کلید واژه ها: نزول مفردات قرآنی لیلة القدر مبارک تحلیل معناشناختی تحلیل درون متنی فهم دوساحتی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن علوم قرآنی کلیات مفهوم شناسی
تعداد بازدید : 703
در این مقاله با گذر از مسئلة «ما أدری» بودن لیلة القدر و در مواجهه با مسئلة «پیچیدگی» حاکم بر این شب و با تکیه بر توان ادراکی محدود بشری، از بین ابعاد بیکران این لیلة بعد معنوی ارزشی آن با استفاده از تحلیل معناشناختی مفرده «مبارک» که در متن قرآن دارای «روابط جانشینی» با «القدر» است و تحلیل درون متنی مفرده «نزول» در قرآن و ترسیم فرآیند «نزول» ملائکه به عنوان مهمترین اتفاق در این شب و کلیدی ترین فعل از سوره قدر در شناخت ماهیت و چیستی ظرف زمانی «لیلة القدر» معناکاوی می شود تا فهم بهتری از ماهیت دوساحتی «لیلة القدر» که در بیان روایات به «بطنان العرش» تعبیر شده است، به دست آید. لذا فهم «لیلة القدر» نیازمند «جهش معرفت شناختی» بین دو ساحت معنایی غیبی و عرشی (القدر) و شهادتی و فرشی (لیلة) این واژه است که کاربرد فراوانی در فهم و تفسیر این گونه مفردات قرآنی دارد.
۹.

مفسر معیار در قرآن پژوهی ملاصدرا(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حکمت صدرایی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۴ شماره ۱ (پیاپی ۷)

کلید واژه ها: تفسیر قرآن ملاصدرا حکمت متعالیة حدس شدید قوه قدسیة

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات مکتب های فلسفی حکمت متعالیه
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی
  3. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات روش های تفسیر و تأویل
  4. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران
تعداد بازدید : 469 تعداد دانلود : 910
اندیشمندان اسلامی؛ از فقها و متکلمان گرفته تا حکما و عرفا، توجه ویژه به آیات قرآنی داشته و هر کدام به قدر توان خود و با تکیه بر معارف و مبانی علوم تخصصی خود به تفسیر کلام الهی پرداخته و متون تفسیری گرانقدر و مختلفی را نگاشته اند. اختلاف موجود ریشه در تعریف متفاوت آنان از تفسیر صحیح و معیار دارد. ملاصدرا به عنوان بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیة نیز با تکیه بر دو مشرب مشائی و اشراقی تفسیر قرآن کریم نگاشته است. این مقاله بر آن است تا تبیین ملاصدرا از تفسیر صحیح و مفسر معیار را استخراج نماید. وی در قرآن پژوهی خود بر این باور است که مفسر با تکیه بر استدلال و برهان عقلانی از یک طرف و بهره گیری از مجاهدات نفسانی و اشراقات قلبی می تواند به ملکوت و غیب الهی متصل شود و اشارات عرشی و فیوضات ربانی را در آیینه قلب خود مشاهده کند و به مرتبه مکاشفه و رسوخ در علم برسد و معانی آیات الهی را دریافت کند. این دو مقوله در متن تفسیر ملاصدرا با تعبیر «هدایة عقلیة» و «لمعة اشراقیة» بیان شده اند. وی معتقد است که نفس مفسر قرآن با گذر از قوه فکر و مجهز شدن به قوه حدس و سپس با شدت در قوه حدس می تواند به مدارج بالاتری از قوا دست یازد؛ قوه ای که در نوع کمالی آن قوة قدسیة نامیده می شود. ملاصدرا شدت در حدس و قوه قدسیه را علاوه بر نفس شریف انبیاء علیهم السلام برای مفسران غیر نبی -به شرط مواظبت از نفس و رفع موانع و حجابهای نفسانی و اشتعال کبریت نفس به انوار ملکوتی- نیز قائل است. وی تفسیر خود را محصول چنین فرآیندی و فیوضات ربانی بر قلب خودش می داند.
۱۰.

نقد محتوایی روایات عبدالله بن سلام در مجمع البیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال سیزدهم پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۲۶ 369 - 390

کلید واژه ها: عبدالله بن سلام مجمع البیان طبرسی روایات سبب نزول نقد محتوایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 895 تعداد دانلود : 381
شیوه طبرسی در نقل اسباب نزول به صورت گزارشی است، اما در مواردی با ارائه ملاک هایی از قبیل ضرورت فقهی، ظاهر آیه و تاریخ به تأیید یا ردّ پرداخته است. در عین حال نمی توان مسامحه وی در نقل برخی روایات و اسباب نزول را نادیده گرفت. وی نقل قول های ضعیفی همچون مدح عبدالله بن سلام، ذکر ماجرای ورقه بن نوفل را آورده است اما کمترین اظهارنظری دراین باره نکرده که قاعدتاً باید به ضعف آن ها اشاره می کرد. عبدالله بن سلام از کسانی بود که برای جلب نظر عامه مردم جعل حدیث می کرد و احادیثی هم در وصف او نقل شده که عمدتاً ضعیف الاسناد و بی اعتبار است. ردّ پای این شخص را در بخش های مختلف کتاب مجمع البیان می توان رصد کرد. در این مقاله، پس از بررسی روایات کتاب مجمع البیان، مراجعه به تفاسیر و منابع مرتبط به شیوه کتابخانه ای و تحلیل درون متنی، در نقد روایات مخدوش اسباب نزول در مجمع البیان که آیات را با عبدالله بن سلام مرتبط دانسته، به نکاتی چون نیاوردن برخی شأن نزول ها توسط مفسران قبل یا بعد از طبرسی، بیان دیدگاه طبرسی به جای شأن نزول، نقل مطالب به پیروی از مفسران عامه درحالی که دانشمندان شیعه بدان اعتنایی نداشته اند؛ عدم تطابق تاریخی اسباب نزول حاوی مدح عبدالله بن سلام با زمان اسلام آوردن وی اشاره شده است. شاید هدف وی از این نوع نقل قول ها آشنایی خواننده و مقایسه آن ها با سایر نظرات است. این روش عالمانه، خواننده را به تفکر و اندیشه فرامی خواند و بسیار ارزشمند است اما عدم نقد و اظهارنظر قطعی شیخ یکی از ضعف های مهم این تفسیر به شمار می آید.
۱۱.

جایگاه نظریه افعال گفتاری در تبیین سرشت وحی بر مبنای آرای ولترستورف(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: هستی و شناخت جلد ششم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱

کلید واژه ها: افعال گفتاری فعل ضمن گفتار گفتار دو عاملی تئوری هنجارین زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 776
نیکلاس ولترستورف در کتاب تأملاتی فلسفی بر ادعای تکلم خدا مدعی دیدگاهی در باب ماهیت وحی به مثابه «فعل گفتاری» خدا شده است. او با توسل به نظریه فعل گفتاری آستین، مدعی است خدا فراتر از وحی تکلم کرده است. مراد او از تکلم نیز معنای تحت اللفظی و حقیقی است، نه مجازی. لبّ ادعای او این است که خدا فعل گفتاری انجام داده، اما با واژه سخن نگفته و تکلم خدا با اصوات مادی صورت نپذیرفته است. بنابراین وقتی می گوییم «خدا سخن می گوید» معنای دقیق ترش این است که خدا فعل ضمن گفتاری انجام می دهد. وحی به مثابه فعل ضمن گفتاری خدا نیازمند پذیرش پیش فرض ها، مبانی و پیامدهای هستی شناسانه و معرفت شناسانه خاصی است. در این مقاله تلاش شده است ابتدا مبانی زبان شناسانه این نظریه و مؤلفه های آن مطرح شود، سپس چندوچون کاربست این نظریه در وحی شناسی ولترستورف بررسی شود.
۱۲.

اعجاز تأثیری جلوه ای از قدرت نرم قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۲ (پیاپی ۱۴) 31 - 44

کلید واژه ها: قرآن تأثیر اعجاز تأثیری قدرت نرم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 143 تعداد دانلود : 848
از جمله نظریه های جدید در حوزه اندیشه های معاصر نظریه «قدرت نرم» است. «قدرت نرم» که نخستین بار توسط «جوزف نای» مطرح شد به معنی «توانایی به دست آوردن خواسته ها از طریق مجذوب کردن به جای اجبار و امتیاز و توانایی به دست آوردن خواسته ها از طریق مجذوب کردن به جای اجبار و امتیاز و توانایی شکل دهی به ترجیحات دیگران» تعریف شده است که این توانایی از طریق جذابیت های فرهنگی و ایده های سیاسی صورت می گیرد. یکی از جلوه های قدرت نرم قرآن، «اعجاز تأثیری قرآن» است که در منابع مختلف با عناوین متفاوتی مثل اعجاز نفسانی، اعجاز وجدانی، جذبات روحی، روعه قرآنی، موسیقی باطنی و مانند آن مطرح شده است. اعجاز تأثیری قرآن، کششی وجدانی و فرازبانی بوده و ماهیتی فرا بشری دارد که در هیچ اثر بشری مانند آن یافت نمی شود و با ربایش های شناخته شده در جهان مادی متفاوت است. براساس منابع موجود، این اعجاز اولین بار توسط «خطّابی» مطرح شده است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی از نوع کتابخانه ای درصدد آن است که اعجاز تأثیری را جلوه ای از قدرت نرم قرآن معرفی نماید.
۱۳.

تناسب آیه سوم سوره مائده از دیدگاه اهل سنت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن سال دهم بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۲۰) 117 - 134

کلید واژه ها: علم المناسبات تناسب آیات انسجام مفسران اهل سنت جمله معترضه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 15 تعداد دانلود : 392
علم مناسبت یا تناسب، از قضایا و چالش های مهم در علوم قرآنی، به شمار می رود، چنانکه این دانش در کتاب های تفسیری و علوم قرآنی مورد اهتمام و توجه ویژه ی عالمان است. این پژوهش می کوشد تناسب آیه ی اکمال را، به روش توصیفی و تحلیلی دیدگاه مفسران اهل سنت، در گذشته و حال بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آنها را تحلیل و تطبیق می کند. اگرچه مفسران اهل سنت آرای متفاوتی را پیرامون ساختار این آیه ارائه داده اند، اما نظر به سیاق آیه اکمال (بخش سوم آیه سوم سوره مائده) و پیوندش با صدر (بخش اول) و ذیل (بخش سوم) آیه، آن را گزاره ای معترضه می دانند که در فاصله ی بین محرمات پیش از خود و رخصت پس از آن آمده است و توجیهات گوناگونی برای تبیین این اعتراض دارند. در نقد و بررسی این رأی علاوه بر بازخوانی مقوله اعتراض در علم بلاغت و با استناد به نظر مفسران درباره شأن نزول سوره مائده (در مدینه و پیش از حجه الوداع) و تفاوت زمانی و عدم پیوستگی نزولی آن با نزول آیه اکمال (در مکه و روز عرفه یا غدیر خم) قابل تأمل است. و پس از نزول آیه اکمال و بر اساس قاعده کلی توقیفی بودن چینش آیات شاهد پیوستگی قرائتی و استدلالت تفسیری دال بر پیوستگی آن آیه هستیم.
۱۴.

نقد دیدگاه مفسران پیرامون آیات دال برعدم نزاهت بیان خداوند در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هفدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۴۷) 119 - 146

کلید واژه ها: عدم نزاهت بیانی آرای مفسران قرده کلب حمار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 354 تعداد دانلود : 617
نزاهت بیان به معنای پیراسته بودن واژگان از بدزبانی و سخن ناهنجار است که شنیدن آن باعث آزردگی خاطر مخاطب می شود. آنچه در بین علما و مفسران رایج است این است که خداوند والاترین محتوا را با الفاظی زیبا و جذاب در قرآن بیان کرده تا جایی که حتی در بیان ناگوارترین مطالب، در عین صراحت ورسایی با رعایت تمام موازین ادبی و اخلاقی، پیام خود را ارائه داده و از نزاهت دور نمانده است. اما شاهد آیاتی در قرآن هستیم که در ظاهر امر و مطابق با ادبیات عرب و فهم کاربران، در آن ها نزاهت رعایت نشده و در گام اول چنین به نظر می رسد که این مفردات قرآنی حاوی نوعی توهین و تخریب است. مقاله حاضر با روش توصیفی و کتابخانه ابتدا نظر مخالفان عدم نزاهت بیانی و استدلالات آنها را بررسی و نقد می کند و سپس با گردآوری نظر مفسرانی که این الفاظ را دال بر تحقیر و توهین می دانند و نقد و بررسی دلایل آنها به این نتیجه می رسد که، با در نظر گرفتن تمام استدلالات و توجیهات مفسران و فارغ از پرداختن به ماهیت، صفات و ویژگیهای مخاطبان و استحقاق آنان برای چنین کاربری، و با توجه صرف به گوینده و کاربر این الفاظ یعنی خداوند متعال که مجمع اتم و اکمل صفات جلالیه و جمالیه است، چنین برداشت می شود که نفس چنین کاربری از جانب ذات اقدس الهی دلالت بر ترجیح و اولویت «صراحت بیان» در مقابل «نزاهت بیانی» است.
۱۵.

بررسی پیوستگی کارگفتی آیه 71 سوره هود بر اساس مدل کلان ساختار وان دایک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های ادبی - قرآنی سال دهم پاییز ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۳۹) 81 - 94
تعداد بازدید : 989 تعداد دانلود : 605
تبیین پیوستگی آیات قرآن کریم در سطح معناشناختی در برخی موارد، از جمله آیه 71 سوره هود، دشوار است. وان دایک معتقد است در تبیین پیوستگی متن باید به سطح کاربردشناختی نیز توجه داشت. او مدل نوینی در این باره ارائه کرده است. هدف این مقاله بررسی پیوستگی کارگفتی آیه 71 سوره هود بر اساس مدل کلان ساختار وان دایک به روش توصیفی-تحلیلی است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سوالات است که مدل کلان ساختار وان دایک چیست و پیوستگی کارگفتی عبارت «فضحکت فبشرناها» بر اساس این مدل چگونه قابل تبیین است. یافته های تحقیق نشان داد که کلان ساختارِ بخش آغازین سوره، کارگفتِ إعطای فضل به مؤمنان و عذاب منکران است. کلان کارگفتِ داستان، آماده سازی بافتِ ذهنی حضرت ابراهیم(ع) و همسرش برای فرزند دار شدن (به عنوان مصداق اعطای فضل) و آماده سازی ذهن ایشان برای عذاب قوم لوط (به عنوان مصداق عذاب منکران) است؛ در نتیجه، بر اساس پیوستگی کارگفتی در فضای کلان ساختار، کاربری حرف فاء در «فضحکت» مبنای معناشناختی و در «فبشرناها» مبنای کاربردشناختی دارد. بر این مبنا، «ضحکت» کنش باگفته «لا تخف» است و نتیجه بشارت نیست. از آنجا که بافت ذهنی حضرت ابراهیم(ع) متوجه امنیت همسرشان و نجات قوم لوط است، بشارت فرزند دار شدن به همسر ایشان رسید (فبشرناها).
۱۶.

تأویل پژوهی فریقین در آیات 22 و 23 سوره القیامه

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تأویلات قرآنی دوره ۴ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۸ 29 - 59
تعداد بازدید : 835 تعداد دانلود : 435
تبیین تأویل آیات قرآنی در مواجهه با دلالت انگاری آیات ، یکی از دغدغه های مفسران شیعه و سنی به شمار می آید . شناسایی دقیق وجود افتراق و اشتراک فریقین در دلالت ها و تأویلات یک آیه ، به فهم بهتر آیات و دست یابی به مقصود آن سوره می انجامد. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی ، اختلاف فریقین در تفسیر و مراد آیات " وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ نَاضِرَهٌ إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَهٌ " مورد بررسی قرار گرفته است . اختلاف اصلی مطرح در این آیات بدین صورت است که گروهی آیه را تأویل به رؤیت قلبی و حقیقت ایمانی و معرفت عقلی خداوند در قیامت و گروهی دیگر آن را به معنی مشاهده ی نعمات بهشتی و رحمت الهی تفسیر و تأویل می کنند. در روایات شیعی، ائمه ی اهل بیت، (علیهم السلام) به خصوص امام رضا (علیه السلام) مخاطب خود را با استدلال های عقلانی و نیز ارجاع به آیاتی نظیر « لَا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ وَهُوَ یُدْرِکُ الْأَبْصَارَ » دعوت می کند. از رهگذر تحلیل و بررسی این آیات چنین بدست می آید که اهل سنت به اتفاق تا قرن سه هجری به بحث تفسیر مادی از «نظر» در آیه مذکور نپرداختند. زیرا مکتب کلامی اشاعره تا قرن 2 و 3 وجود نداشته و از اواخر قرن سه هجری، مکتب معتزله موضوع بحث محافل بوده است.
۱۷.

کاربست معناشناسی تاریخی در تحلیل معنای حنیف در قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱ 91 - 106

کلید واژه ها: الهیات تطبیقی بهینه سازی معنایی حنیف قرآن معناشناسی تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 832 تعداد دانلود : 691
واژه «حنیف» از جمله مفردات قرآنی است که علی رغم اتفاق نظر مفسران و لغت شناسان قرآنی در معنای آن، اما در بعد معناشناسی آن اختلاف نظر جدی بین علما و اندیشمندان اسلامی از یک طرف و واژه پژوهان زبان های سامی و مستشرقان از طرف دیگر وجود دارد. با اندکی تأمل و دقت در آثار و مکتوبات لغت شناسان و علمای غیرمفسر و غیر قرآن پژوه نیز آراء و نظراتی متفاوت و ضد و نقیض نیز قابل پی جویی است که همگی نشان از پیچیدگی معنایی این مفرده دارد. در این مقاله بر آن هستیم تا همه آراء و نظرات متفاوت اندیشمندان فوق الذکر را گردآوریم و با بهره گیری از نظریه های معناشناسی تاریخی این اختلاف را ریشه یابی و تبیین علمی کنیم. بر این اساس معنای واژه «حنیف» در دستگاه تصوری علمای مسلمان متأثر از معناسازی جدید قرآنی این واژه، معنایی متفاوت از دستگاه تصوری جاهلی، یهودی و مسیحی دارد و واژه «حنیف» پس از بهینه سازی معنایی توسط «قرآن» در بین مسلمان مسیر معنایی کاملاً متفاوت از معنای متداول در بین جاهلیت، یهودیت و مسیحیت یافته است.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان