شهاب الدین ذوفقاری

اخلاق جهانی نیازی است که پدیده جهانی شدن، پژوهشگران مختلف را به سوی آن سوق داده است. در این میان برخی همچون لئونارد سوییدلر، الهی دان کاتولیک، درصدد ارائه اصول اخلاق جهانی بر پایه اشتراک ادیان برآمده اند. پژوهش حاضر با روش مطالعات کتابخانه ای و تحلیلی به منظور ارزیابی طرح اخلاق جهانی سوییدلر صورت گرفته است. به این منظور ابتدا رویکرد اشتراک ادیان معرفی و سپس مبانی نظری سوییدلر در طرح اخلاق جهانی و اصول ارائه شده توسط وی در بیانیه دوم ارائه شده است. درنهایت طرح وی با توجه به مبانی و اصول ارائه شده، در بوته نقد قرارگرفته و این نتایج به دست آمده است: طرح اخلاق جهانی سوییدلر از امتیازاتی چون توجه به مسئولیت ها در کنار حقوق و نیز اصول روابط انسان با محیط زیست برخوردار است. همچنین ایده وی در ابتنای این طرح بر گفت وگوی مؤثر میان ادیان و توجه به نقش دین در اخلاق جهانی از اهمیت بسیاری برخوردار است، اما تمرکز وی بر مواد اعلامیه حقوق بشر و عدم بیان ارتباط آن با اخلاق مشترک ادیان، باعث شده است که در نهایت آنچه در متن بیانیه دوم ارائه داده است، وی را از رویکرد اشتراک ادیان دور سازد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی بسته روان شناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه های مهدویت بر سبک های هویتی و اهمال کاری دانش آموزان دختر متوسطه دوم انجام گرفت. روش: پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری دو ماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل دانش آموزان دختر متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی 98-1397 بود. در این پژوهش تعداد 30 دانش آموز دختر متوسطه دوم با روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه های آزمایش و گواه گمارده شدند (15 دانش آموز در گروه آزمایش و 15 دانش آموز در گروه گواه). گروه آزمایش مداخلات بسته انتظارمحور (12 جلسه) را طی سه ماه دریافت نمود. پرسشنامه های مورد استفاده در این پژوهش شامل مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی (نویدی، 1376)، پرسشنامه سبک های هویت (برزونسکی، 1992) و پرسشنامه اهمال کاری (تاکمن، 1991) بود. داده های حاصل از پژوهش به شیوه تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر و آزمون تعقیبی بونفرنی توسط نرم افزار آماری SPSS 23 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که بسته روان شناختی انتظارمحور بر سبک های هویت اطلاعاتی، سردرگم، متعهد و اهمال کاری دانش آموزان تاثیر دارد (0001/0>p). نتیجه گیری: بر اساس جهت بهبود سبک های هویت  و کاهش اهمال کاری دانش آموزان می توان بسته روان شناختی انتظارمحور مبتنی بر آموزه های مهدویت را مورد استفاده قرار داد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی بسته درمانی مثبت نگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روان شناختی و پریشانی روان شناختی دانش آموزان دختر متوسطه دوم انجام گرفت. پژوهش حاضر نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری دو ماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل دانش آموزان دختر متوسطه دوم شهر اصفهان در سال تحصیلی 98-1397 بود. در این پژوهش تعداد 30 دانش آموز د دانش آموزان دختر متوسطه دوم با روش نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه های آزمایش و گواه گمارده شدند (15 دانش آموز در گروه آزمایش و 15 دانش آموز در گروه گواه). گروه آزمایش بسته درمانی مثبت نگر ایرانی- اسلامی را طی سه ماه در 11 جلسه 75 دقیقه ای دریافت نمودند. پرسشنامه های مورد استفاده در این پژوهش شامل مقیاس خودسنجی التزام عملی به اعتقادات اسلامی (نویدی، 1376)؛ پرسشنامه بهزیستی روان شناختی (ریف، 1989) و پرسشنامه پریشانی روان شناختی (کسلر و همکاران، 2003) بود. داده های حاصل از پژوهش به شیوه تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر توسط نرم افزار آماری SPSS23 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که بسته درمانی مثبت نگر ایرانی- اسلامی بر بهزیستی روان شناختی و پریشانی روان شناختی دانش آموزان دختر متوسطه دوم تأثیر معناداری داشته است(p <0/001). بدین صورت که این بسته روان شناختی توانسته منجر به بهبود بهزیستی روان شناختی و کاهش پریشانی روان شناختی دانش آموزان دختر متوسطه دوم شود.

برابری و نابرابری مفاهیمی است که هم زمان با جهانی شدن، بیش ازپیش موردتوجه متفکران قرارگرفته است. در این میان علامه طباطبایی و جان رالز، دو نظریه پرداز عدالت، به این مفاهیم توجه ویژه نموده اند. پژوهش حاضر از روش مطالعه تطبیقی با هدف دست یافتن به مواضع اختلاف و اشتراک این دو متفکر درباره مفاهیم برابری و نابرابری عادلانه، ریشه یابی این مواضع و سنجش کارایی معیارهای آنان در تبیین رابطه تفاوت ها با برابری یا نابرابری حقوق، صورت گرفته است. اهم نتایج به دست آمده: علامه طباطبایی بر مبنای حقیقت واحد انسانی و رالز با معیار حداقل ظرفیت شخصیت اخلاقی بر برابری افراد در برخورداری از حق تأکید نموده اند. در نظر هر دو برخی نابرابری ها عادلانه است؛ علامه طباطبایی، نقش فرد در برآوردن نیازهای جامعه و رالز، سود بیشتر کم برخوردارترین ها را ملاک قرارداده است. بر مبنای هر دو، برابری متأثر از تفاوت های اکتسابی و طبیعی نیست، البته در دیدگاه رالز اندک افرادی از حقوق پایه محروم اند.

از جمله نظریه های جدید در حوزه اندیشه های معاصر نظریه «قدرت نرم» است. «قدرت نرم» که نخستین بار توسط «جوزف نای» مطرح شد به معنی «توانایی به دست آوردن خواسته ها از طریق مجذوب کردن به جای اجبار و امتیاز و توانایی به دست آوردن خواسته ها از طریق مجذوب کردن به جای اجبار و امتیاز و توانایی شکل دهی به ترجیحات دیگران» تعریف شده است که این توانایی از طریق جذابیت های فرهنگی و ایده های سیاسی صورت می گیرد. یکی از جلوه های قدرت نرم قرآن، «اعجاز تأثیری قرآن» است که در منابع مختلف با عناوین متفاوتی مثل اعجاز نفسانی، اعجاز وجدانی، جذبات روحی، روعه قرآنی، موسیقی باطنی و مانند آن مطرح شده است. اعجاز تأثیری قرآن، کششی وجدانی و فرازبانی بوده و ماهیتی فرا بشری دارد که در هیچ اثر بشری مانند آن یافت نمی شود و با ربایش های شناخته شده در جهان مادی متفاوت است. براساس منابع موجود، این اعجاز اولین بار توسط «خطّابی» مطرح شده است. این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی- توصیفی از نوع کتابخانه ای درصدد آن است که اعجاز تأثیری را جلوه ای از قدرت نرم قرآن معرفی نماید.

از جمله ویژگی های بارز آیات قرآن دعوت مخاطبان به تعقّل، تدبّر و استنتاج است؛ اما در باب استقلال عقل در معارف مربوط به مبدأ و معاد، به آسانی نمی توان قرآن را موافق یا مخالف دانست؛ هرچند در هر سو گروه زیادی از اندیشمندان وجود داشته یا حتی نحله های علمی پدید آمده باشد. روایات شیعی نیز که در اصلِ ارزش و اعتبار عقل هم سو با قرآن است و بر رابطة تنگاتنگ عقل و وحی تأکید دارد، بی نیازی عقل از وحی در دستیابی به فروع آن معارف را برنمی تابد. این مقاله با پرهیز جدی از بحث های دامنه دار در بین نحله های فکری و با قصر نظر بر پاره ای از آیات و روایات کلیدی، به این نتیجه دست یافته است که در نگاه دین، عقل موهبتی است الهی برای دریافت معارف ربانی از سرچشمة وحی، و بیان می دارد که وحی بهترین منبع تغذیة عقل و عقل، مخاطب اصلی وحی است.

واژه تأویل در قرآن کاربردهای گوناگون دارد. از جمله در مورد برخی آیات و نیز نسبت به تمام قرآن، تأویل به کار رفته است. از این رو پی بردن به معنای تأویل از نگاه قرآن تنها آشنایی با یک مفهوم قرآنی نیست، بلکه گامی است در جهت فهم مراد خداوند. این مقاله با پی جویی معنای این واژه در واژگان عرب و مفهوم عام قرآنی آن، دیدگاههای سه تن از دانشمندان علوم قرآن و تفسیر را مورد بررسی قرار داده و در نهایت بدین نتیجه نزدیک شده است که تأویل آیات از سنخ معنای ظاهری و یا مدلول لفظی نیست، بلکه حقایقی است که در جاری زمان نمودار می گردد، چنانکه گوئی آیه عینیّت یافته است و از همین جهت علم پیشین به تأویل در انحصار غیب دانان است.

واژه «فتنه» عموماً تداعی گر سلسله تدابیر و اقداماتی است که به منظور ایجاد تفرقه و نفاق میان دو فرد و یا اجتماع انجام می­شود. بر این اساس می­توان، اقدامات داخلی و خارجی در جهت به هم زدن وحدت دینی و ملی افراد جامعه را که نهایتاً به آشوب­ و تخریب می انجامد، «فتنه» نامید. قرآن کریم به عنوان جامعترین کتاب آسمانی، بی­شک از این واژه بی­بهره نیست و از این رو «فتنه» و مشتقات آن در قرآن، قابل جستجو و بررسی است. در نوشتار پیش رو، محققان کوشیده اند ضمن تبیین مفهوم و معانی مختلف «فتنه» در قرآن، اوصافی را که کلام خدا پیرامون فتنه بیان داشته است، مطرح و راهکارها و ضرورت مقابله با آن را از دیدگاه قرآن بررسی نمایند. در ادامه، این نکته بررسی خواهد شد که قرآن کریم چگونه از طرح­ها و راه­هایی که به منظور ایجاد فتنه در جامعه مطرح می­شود، پرده­برداری نموده است.