کریم حسین زاده دلیر

با توجه به رشد جمعیت و افزایش مهاجرت به شهرهای بزرگتر، توسعه غیر قابل کنترل نواحی شهری، خلق سکونتگاه های جدید، کاهش سطح رفاه انسانی و بروز مشکلات فراوان شهری بویژه در کشورهای در حال توسعه، ضرورت توجه به تدوین الگوی بهینه طرح های توسعه شهری و تغییر آن از رویکرد ایستا و سنتی به رویکردی منعطف، مشارکتی و استراتژیکی و راهبردی احساس می شود. از این رو در این تحقیق به دنبال امکان سنجی طرح های راهبردی ساختاری در هدایت توسعه شهر میانه اندام مرند احساس می شود. داده های نظری با روش اسنادی و داده های تجربی با روش میدانی و پرسشگری از 383 نفر شهروندان با نمونه گیری کوکران تهیه شده است. در پردازش داده ها و سنجش شدت متغیر ها از نرم افزارهای اس پی اس اس و لیزرل و آزمون تی تک نمونه ای بهره گیری شده است. نتایج کلی تحقیق نشانگر وضعیت نامطلوب شهر مرند در چهار شاخص استراتژی توسعه شهری است. بانکی بودن و رقابت پذیری شهر به ترتیب با میانگین های 2.43 و 2.17 در وضعیت مطلوب تر و شاخص های حکمروایی خوب شهری و قابلیت زندگی داشتن با میانگین 1.84 و 1.86 در وضعیت بسیار نامطلوبی است. واضح است توزیع متعادل کانون شهری و نظام متوازن سلسه مراتب شهری رفت و همچنین قبل از توسعه شهر میانه اندام مرند باید موانع و محدودیت های حل نشده شهری را چاره کرد تا شهر بعد توسعه به مشکل بر نخورد و همچنین باید از امکانات موجود در محدوده جغرافیایی مناسب طرح های معقولی از فضاهای سکونتی بدست آورد.

امروزه گردشگری به عنوان یک پدیده اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی مورد توجه کشورهاست و در دهه های اخیر، رشد مداوم و روز افزونی داشته است. گردشگری مدرن با فرایند توسعه مرتبط است و اهداف گوناگونی را دنبال می کند. دراین فرایند، گردشگری به یکی از اهداف و جنبه های اصلی پیشرفت اجتماعی و اقتصادی تبدیل شده است. گردشگری در فرایند توسعه پایدار،نقش اساسی دارد و این مسیری است که ایران درآن از مزیت های مناسبی برخوردار است.پژوهش حاضر که از نوع پژوهش کاربردی توصیفی است با استفاده از روش های کتابخانه ای و مطالعات میدانی ، به بررسی و ارزیابی وضعیت موجود و توانمندی ها و محدودیت های توسعه گردشگری شهر تبریز می پردازد.و با استفاده از نرم افزار spssنتایج به دست آمده به شناخت و بررسی چالشهای توسعه توریسم شهری می پردازد که می تواند نقش موثری در ساماندهی و برنامه ریزی فضاهای توریستی متناسب با شرایط اجتماعی،طبیعی و فرهنگی و استفاده از ظرفیت های موجود داشته باشد.توسعه توریسم همبستگی مستقیم با ارتقاء سطح استانداردهای زندگی و درآمد مردم جهان خصوصا کشورهای درحال توسعه دارد.

یکی از مهمترین موضوعاتی که در عصر جهانی شدن دارای اولویت است، نحوه تعامل منطقه ای کشورهای در سطح بین الملل محسوب می شود به طوری که در بسیاری از کشورهای جهان تلاش می نمایند تا از طریق ایجاد بسترهای مناسب همکاری با دیگر کشورها اقتصاد خود را رونق داده و به پایداری آن اقدام کنند. از این نظر در هزاره سوم نه تنها موضوع جهانی شدن اقتصاد در قالب یک شبکه جهانی از اهم مفاهیم محسوب می گردد بلکه از قبل آن تعاملات فی مابین و حتی تاثیرات متقابل فرهنگها نیز نمود بارزی از شاخصه های جهانی شدن است. استان آذربایجان غربی و استانهای واقع در شرق ترکیه که در همسایگی ایران قرار دارند با داشتن توانمندیهای بالای گردشگری، تاریخی، محیطی و... حائز بالاترین اهمیت بوده و با توجه به ویژگیهای تشابهات دینی، اجتماعی، فرهنگی، تاریخی و برخورداری از توانمندیهای اقتصادی می توانند در قالب تعامل فی مابین در اقتصاد پایدار منطقه نقش مهمی ایفا نمایند. در این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مدل های ترکیبی SWOT وAHP ، اهمیت و اولویت عوامل موثر در پهنه استان های آذربایجان غربی و استانهای شرق کشور ترکیه شناسایی و با بررسی روابط آنها عوامل رتبه بندی و در قالب مدلها ارائه شده است. براساس نتایج پژوهش، پهنه مربوطه دارای توانمندیهای بالقوه بوده اما ضعف تسهیلات، امکانات و خدمات و زیربنایی، باعث شده است که این منطقه در پویایی اقتصاد و توسعه منطقه ای نتوانند عملکرد چندان موفقی داشته باشند.

هدف این مقاله، بررسی دقیق عوامل موثر بر گردشگری پایدار شهر تبریز به خصوص از جنبه سیستم های منطقه ای نوآوری می باشد. با توجه به مولفه های منطقه ای تاثیرگذار در امر گردشگری، روش این تحقیق بر اساس تکنیک دلفی می باشد که در سه مرحله از نظرات و پیشنهادهای خبرگان استفاده شده است. برای این کار از 25 نفر از متخصصان حوزه های تاثیرگذار گردشگری تبریز بهره گرفته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد، تبریز با توجه به دارا بودن پتانسیل های متعدد از جمله مراکز تاریخی، جاذبه های طبیعت، وجود شخصیت های علمی، ادبی و مذهبی، و ثبت برخی از اماکن و صنایع آن در فرم جهانی، از معیارهای لازم برای گردشگری پایدار در آینده برخوردار است. اقدامات صورت گرفته برای پایدارسازی گردشگری در تبریز در حد مناسب می باشد و تبریز 1404 به عنوان یک سرآغاز برای توسعه گردشگری پایدار و مدرن سازی تبریز برای افق های دور مطرح می گردد. آمادگی همه جانبه شهر با توجه به معیارهای زیستی، محیطی، ارزشی، و انسانی پایدارسازی گردشگری، و فرهنگ سازی و ارتقاء دانش و بینش شهروندی برای باورسازی توریسم از مهم ترین راهکارهای توسعه گردشگری می باشد.

بافت قدیم شهرها اغلب در برگیرنده آثار و نواحی تاریخی است. امروزه مدیران موفق در پی احیای مناطق تاریخی با رجوع به شهرسازی بومی، استفاده از کاربری های مختلط، اولویت دادن به حمل ونقل عمومی و تردد پیاده، فراهم آوردن شرایط زیست محیطی سالم، ایجاد رونق اقتصادی پایدار، اشتغال بومی، جذب مشارکت محلی و توجه به میراث فرهنگی و گردشگری هستند. بافت تاریخی شهرها باسابقه قدیمی، به دلیل مرکزیت جغرافیایی، سهولت دسترسی، مرکزیت ثقل اقتصادی و ویژگی های تاریخی- فرهنگی دارای پتانسیل بالقوه بالایی می باشند؛ علیرغم  ویژگی های مثبت قسمت مرکزی شهرها، بافت آن ها از لحاظ مشکلات کالبدی (فرسودگی)، زیست محیطی، درهم پیچیدگی بافت و ضعف زیرساخت ها رنج می برند. اصلی ترین هدف و راهبرد اساسی اقدامات مداخله ای برای بهسازی و نوسازی بافت تاریخی و طراحی آن ها بازگرداندن این مجموعه به چرخه زندگی است. زنده ماندن بافت درگرو فعالیت و مشارکت آن در زندگی جاری در شهر است، و تنها ازاین رو می توان به امور نوسازی و احیا بافت های تاریخی شهر و طراحی در محورهای تاریخی را اجرا و موفقیت این امر را تضمین کرد و می تواند در جذب و فعال سازی گردشگری شهر تاریخی چون تبریز بسیار مؤثر واقع گردد.

بافت تاریخی شهر خوی از نظر میراث فرهنگی و جاذبه های توریستی از ارزش های بسیار بالایی برخوردار است از این رو در این مقاله هدف شناسایی وضعیت بافت تاریخی شهر خوی و ارائه راهبردهای باززنده سازی بافت تاریخی خوی میباشد. تحقیق حاضر به لحاظ هدف در زمره پژوهش های کاربردی، به لحاظ روش تحقیق پیمایشی، جامعه آماری اهالی بافت تاریخی شهر خوی و کارشناسان میباشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 379 نفر برای سرپرستان و 20 نفر کارشناسان بافت تاریخی شهر خوی به عنوان نمونه ی آماری برآورد گردید. شیوه نمونه گیری، نمونه گیری تصادفی است و به تعداد 379 پرسشنامه در بین افراد محدوده توزیع گردید. چهار معیار زیرساختی، اقتصادی، اجتماعی و نهادی به عنوان معیارهایی برای بررسی وضعیت بافت تاریخی شهر خوی با رویکرد گردشگری انتخاب گردید. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS استفاده شده است و با جمع بندی مسائل و مشکلات با استفاده از مدل وضع موجودSWOT به تحلیل نقاط ضعف و قوت فرصت ها و تهدیدها پرداخته شده است و به منظور تحلیل داده ها، از آزمون آزمون t- test استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون T تک نمونه ای گویای این است که وضعیت بافت تاریخی شهر خوی از حیث شاخص اجتماعی و اقتصادی جهت باززنده سازی مطلوب و از نظر شاخص زیرساختی و نهادی نامطلوب میباشد همچنین نتایج تحقیق نشان داد که محدوده مورد مطالعه دارای فرسودگی میباشد و در کنار این نقطه ضعف، محدوده بدلیل قرار گیری عناصر شاخص فرهنگی و تاریخی دارای پتانسیل بالای جذب گردشگری است که میتواند اهرمی برای باززنده سازی بافت تاریخی شهر خوی باشد.

گرایش روزافزون مردم به خودروهای شخصی در شهرها، سبب افزایش حجم ترافیک و آلودگی های زیست محیطی شده است. از اینرو، در دیدگاه های معاصر شهرسازی، رویکرد « توسعه حمل و نقل هوشمند» با گرایش به گسترش حمل و نقل عمومی، یکی از راهکارهای مقابله با این جریان است. تحقیق حاضر سعی در  بررسی عملکرد حمل ونقل عمومی در تحقق رشد هوشمند در شهر خوی داشته است. 24 شاخص در 8 مؤلفه برپایه مطالعات کتابخانه-میدانی استخراج شده اند و با استفاده از نرم افزارهای Smart PLS و SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. نمونه موردبررسی 383 نفر بوده است که با  استفاده از فرمول کوکوران محاسبه شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که رابطه معنی داری در سطح 0/01 درصد بین مؤلفه های حمل ونقل عمومی و رشد هوشمند وجود داشته است. به طوری که بیشترین اثرگذاری مربوط به مؤلفه های حفظ آثار تاریخی، ایمنی و اجتماعی به ترتیب به میزان 0/92 و 0/84 درصد بوده است. همچنین، در سطح عامل ها نیز عدم آسیب به فضای باز و آلودگی هوا، تشویق به رشد از درون و کاهش رشد اسپرال و ایجاد فرصت های شغلی بیشترین اثرگذاری را داشته اند. ارتباط با هوشمندسازی، سیاستگذاری و ایمنی به ترتیب با مقادیر 19 و 68 بوده و در مقابل بیشترین سطح مربوط به حفاظت آثار تاریخی و اقتصادی 145 و 105 بوده است. در سطح بارهای عامل ها نیز بیشترین سطح معنی داری مربوط به ایجاد فرصت های شغلی، اصلاح قیمت ها و شبکه حمل ونقل به هم پیوسته با مقادیر 291، 262 و 207 بوده، در مقابل مشارکت بخش خصوصی، تنوع مسیرها بین دو نقطه و همسوی سیاست های کاربری زمین با حمل ونقل به ترتیب با مقادیر 8/11، 2/16 و 9/17 کمترین سطح معنی داری را داشته اند.

برنامه ریزی کاربری زمین، به چگونگی استفاده، توزیع و حفاظت اراضی، اطلاق می شود. این نوع برنامه ریزی از دیدگاههای متفاوتی می تواند مورد توجه قرار گیرد از جمله، دیدگاه توسعه پایدار یکی از مقبولترین دیدگاههای نگرش به کاربری اراضی می باشد. در این پژوهش سعی بر آن است که کاربری های اراضی شهری تبریز از منظر توسعه پایدار مورد سنجش قرار گرفته و میزان هماهنگی و یا عدم هماهنگی آن با این نوع توسعه در طی پنج سال(1387-1383) مورد مطالعه قرار گیرد. برای رسیدن به این هدف در این مقاله از روش (توصیفی- تحلیلی) و مطالعات (اسنادی) بهره گرفته شده است. تمامی داده های این پژوهش مستند بوده و شامل مصوبات کمیته ماده پنج در طی دوره مورد مطالعه می باشد. حاصل این مطالعه نشانگر برخی از ناهماهنگیها در برخی معیارهای توسعه پایدار بوده و حرکتی غیر پایدار را در جریان مصوبات مربوط به تغییرات کاربری ها نشان می دهد.

اهمیت بازآفرینی شهری از آنجاست که نمایانگر نگاه برنامه ریزان و شهرسازان به حیات مطلوب شهری و تقابل این شیوه زندگی با شیوه زندگی در برخی بافت ها و نواحی شهر است. در واقع بازآفرینی به معنای بازگرداندن حیات اجتماعی، اقتصادی و محیطی به یک منطقه است. این حرکت مکان ها را دگرگون می کند، تصویر اجتماعی از خودش را تقویت می کند و مکان های زنده و جذاب که سرمایه گذاری درونی پایدار را تشویق می کنند، خلق می کند.  در این راستا تحقیق حاضر با هدف تحلیل رابطه بازآفرینی فرهنگی اجتماعی با توسعه محله دیزج جنوبی شهر بناب انجام شده است. با توجه به اهداف تحقیق و مؤلفه های مورد بررسی نوع تحقیق کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری محله دیزج جنوبی شهر بناب می باشد. اطلاعات مورد نیاز برای بررسی رابطه بازآفرینی فرهنگی اجتماعی و توسعه پایدار محله ای که شامل4 شاخص و 19 معرف بازآفرینی فرهنگی اجتماعی به عنوان متغیر مستقل و 6 شاخص توسعه محله ای به عنوان متغیر وابسته است. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته است. روش نمونه گیری پژوهش به صورت تصادفی ساده و حجم جامعه آماری آن 366 نفر بود. نتایج نشان می دهد که مولفه های اجتماعی و فرهنگی بیشترین تاثیر را در راستای ارتقای توسعه محله دیزج جنوبی داشته اند، به طوری که یک واحد تغییر در انحراف مولفه های اجتماعی و فرهنگی به ترتیب 409/0 و 578/0 واحد تغییر در توسعه محله دیزج جنوبی ایجاد خواهند کرد. به طور کلی تمامی مولفه های بازآفرینی فرهنگی اجتماعی تاثیر مثبت داشته اند، بدین معنی که با افزایش مقدار بازآفرینی فرهنگی اجتماعی محدوده مورد مطالعه، توسعه آن نیز افزایش پیدا می کند.

 امروزه صنعت گردشگری جایگاه خاصی در اقتصاد کشورها دارد و نقش فعال و موثری در ارتقاء ساختار اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی کشورها به خصوص در کشورهای روبه توسعه ایفا می کند.گردشگری اگرچه یک صنعت است ولی بیشترین تبادلات فرهنگی در آن انجام می گیرد.گردشگری در فرایند توسعه پایدار،نقش اساسی دارد و این مسیری است که ایران درآن از مزیت های مناسبی برخوردار است.پژوهش حاضر که از نوع پژوهش کاربردی توصیفی است با استفاده از روش های کتابخانه ای و مطالعات میدانی ،ضمن شناسایی نقاط قوت ،ضعف ها با استفاده از مدل کیفی SWOT، برنامه های راهبردی و اجرایی جهت توسعه پایدار گردشگری ارائه می شود. وبه بررسی و ارزیابی وضعیت موجود و توانمندی ها و محدودیت های توسعه گردشگری شهر تبریز می پردازد.و در نهایت از آزمون Tتک نمونه ای برای آزمون فرضیه های مربوط به متغیرهای مستقل و آزمون فریدمن جهت رتبه بندی وضعیت مطلوب مؤلفه های مورد مطالعه استفاده شده است. نتایج به دست آمده نشان دهنده ناکارآمدی سیستم حمل و نقل درون شهری در راستای توسعه گردشگری شهری، کم توجهی به جاذبه های فرهنگی و هنری،کمبود پارکینگ مجهز و کافی در بافت تاریخی،کم توجهی به مبلمان شهری وهمچنین زیباسازی جاذبه های گردشگری،نبود مدیریت و برنامه ریزی در امور مربوط به گردشگری توسط سازمان های شهری و گردشگری می باشد.

  کلان شهرها به جهت برخورداری از کارکردهای بسیار متعدد دارای روابط و پیوندهای قوی با نواحی پیرامونی و بالأخص روستاهای حوزه نفوذ بوده و این ارتباط تأثیرات عمیقی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی کالبدی روستاها برجا می گذارد. انباشتگی اقتصادی شهرها ناشی از روابط اقتصادی شهر و روستا مزایایی را برای جذب اشتغال روستایی و کار خارج از روستا فراهم کرده و باعث شکل گیری مهاجرت های روستا-شهری می شود.کلان شهر تبریز، در دوره های تاریخی متعدد، نقش فراملی قوی را از اروپای شرقی تا آسیای جنوبی و میانه بر عهده داشته است که نشان دهنده نقش انکارناپذیر آن در بر عهده گرفتن برخی کارکردهای تخصصی قوی برای ایفای این وظیفه است. این ارتباط متقابل و دوسویه بین کلان شهر تبریز و حوزه نفوذ آن از طرفی به گسترش کالبدی بیش از پیش شهر و تبدیل آن به کلان شهری ملی و از طرفی دیگر به گسترش کالبدی روستاهای اطراف و تغییرات کاربری وسیع در این روستاها به همراه تغییرات وسیع جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و... می شود که این مسئله موضوع اصلی این تحقیق را شامل می شود و هدف اصلی آن پایش و ارزیابی نقش گسترش کلان شهر تبریز در اثر مهاجرت های روستا-شهری و تأثیر آن بر تغییرات کالبدی بخصوص تغییرات کاربری اراضی شهری است. این تحقیق از نظر هدف جز تحقیقات کاربردی و ازنظر روش جز تحقیقات توصیفی است. فرایند کار مبتنی بر استفاده از پرسشنامه و تحلیل گویه ها است. جهت نیل به اهداف تحقیق از آزمون های آماری آلفای کرومباخ، کلمگرف-اسمیرینف، تی- استیودنت و رگرسیون چند متغیره استفاده شده است. نتایج نشان می دهد ارتباط قوی بین شاخص های مهاجرت و تغییرات کاربری اراضی شهر تبریز وجود دارد چنانچه بیش از 85 درصد تغییرات کاربری اراضی توسط متغیرهای مهاجرت پیش بینی می شود.

امروزه مناطق آزاد تجاری و صنعتی در ایران یکی از ابزارهای دولت ها برای تحقق راهبرد برونگرا در پارادایم جهانی شدن، بر بستر اقتصاد سیاسی فضا و از اصلیترین کانونهای تمرکز حضور سرمایه گذاران محسوب میشود از بدو تشکیل مناطق آزاد زمین مهمترین عامل در بین دیگر عوامل تولید و تجارت مورد توجه می باشد و آنچه بعد از سپری شدن چندین دهه از تشکیل مناطق آزاد لازمه تغییر است تغییر رویکرد در برنامه ریزی در این نواحی برای التیام مشکلات این مناطق می باشد در این مقاله با رویکرد آینده نگاری بعد از شناسایی مهمترین عوامل برای تدوین سناریوها، تدوین راهبردها، برنامه ریزی و سیاستگذاری برای رسیدن به سناریوهای مطلوب را فراهم گردیده است. روش تحقیق براساس روشهای جدید آینده پژوهی، تبیینی و برای جمع آوری اطلاعات از روش اسنادی و پویش محیطی استفاده شده است بدین منظور در مرحله اول، با روش پویش محیطی، ۵۱ متغیردر محیط نرم افزار میک مک در قالب ۴ گروه عامل مؤثر بر وضعیت آینده توسعه فضایی محدوده منطقه آزاد ارس، شناسایی و درنهایت چگونگی تأثیرگذاری این عوامل بر یکدیگر و بر وضعیت آینده این سکونتگاهها با روشهای مستقیم و غیرمستقیم، تعداد 13 عامل کلیدی، انتخاب شدند، که در آخر برای استخراج سناریوها از نرم افزار Scenario Wizard بهره گیری و با حذف سناریو های ضعیف و سناریو های با ناسازگاری بالا، در نهایت هفت سناریو مطلوب شناسایی که از بین آنها، سناریوهای اول و پنجم دارای بیشتر امتیاز مورد ارزیابی قرار گرفت. شماره ی مقاله: 5

با توجه به نزدیک به نیم قرن سابقه طرح های توسعه شهری و فراز و نشیب هایی که تهیه و اجرای این طرح ها داشته، بازنگری و ارزیابی آن ها ضرورتی اجتناب ناپذیر است. بررسی های انجام شده در مورد اجرای طرح ها در برخی از شهرهای کشور حاکی ازآن است که بین واقعیت موجود و تصویری که طرح های جامع از شهرها به دست داده اند، فاصله و تفاوت قابل توجهی وجود دارد. مرور فرایند تهیه، تصویب و اجرای طرح های جامع شهری در ایران نشان دهنده وجود برخوردی متمرکز، آمرانه در تهیه آن هاست. هدف سیاستگذاری طرح های توسعه شهری با تاکید بر مفاهیم مدیریت یکپارچه است. نتایج نشان می دهد برای تحقق راهبردهای در طرح های توسعه شهری، باید الزامات مدیران شهرداری در مشارکت شهروندان در جهت چابک سازی بسترهای قانونی، اجرایی و نهادی با در نظر گرفتن استقلال شهرداری و تشدید ترتیبات نهادی در تحقق سرمایه اجتماعی درون نهادی و میان نهادی مبادرت ورزید تا سازگاری و انسجام لازم در طرح های توسعه شهری را داشته باشیم.

ظهور مناطق کلانشهری که یکی از پدیده های قرن بیستم به شمار می رود، ابتدا در اثر تمرکز سرمایه در مهمترین شهرهای کشورهای جهان و سپس تمرکززدایی جمعیت و فعالیت در منطقه ای وسیع تر همراه با فرایندهایی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و صنعتی شکل گرفت. امروزه مناطق کلانشهری با چالش های مختلفی از قبیل پراکندگی جمعیت و فعالیت در سطح منطقه، عدم تعادل فضایی، روند رشد کالبدی شهرها، نحوه توزیع امکانات در میان ساکنین و نظایر اینها درگیر هستند و این امر مدیریت شهری را با مشکلات متعددی مواجه کرده است. نوشتار حاضر با نگاهی اجمالی بر تفکرات منطقه گرایی، تلاش دارد روند رشد و پراکنش جمعیت در سطح منطقه کلانشهری تبریز را بررسی نماید. روش پژوهش حاضر، توصیفی (کتابخانه ای)- تحلیلی بوده تا با جمع آوری داده ها مبتنی بر روش اسنادی و کتابخانه ای و بهره گیری از طرح های مصوب، آمار و گزارشات موجود به سؤال اصلی تحقیق یعنی؛ «تعاملات جمعیتی شهر تبریز با نقاط شهری پیرامون خود چگونه بوده است؟» پاسخ دهد و تلاش کرده راهکارهایی را برای بهبود و آمایش فضایی و توزیع متناسب جمعیت در منطقه کلانشهری تبریز ارائه نماید. از جمله نتایج بدست آمده این است که رشد شتابان شهرنشینی در کلانشهر تبریز باعث ایجاد فاصله عمیق جمعیتی میان این شهر و شهرهای اطراف (منطقه کلانشهری) در دهه های اخیر شده بطوریکه الگوی توزیع جمعیت در منطقه مذکور بدون برنامه بوده و از نظامی متناسب با ظرفیت ها و استعدادها تبعیت ننموده که این امر مدیریت شهر تبریز و منطقه کلانشهری تبریز را با مشکلات مختلفی مواجه نموده است. در صورت تداوم چنین روندی، منطقه کلانشهری با مشکلات بیشتری مواجه خواهد بود که در نهایت موجبات عقب ماندگی تبریز در رقابت با اقتصاد متکی بر دانش و فنآوری روز و افول جایگاه شهر تبریز در سطح ملی و فراملی در بلندمدت را در پی خواهد داشت.

الگوی جمعیت جهانی، روندی روبه رشد به سوی سالمندی دارد و ضروری است فضاهای شهری، سازه ها و خدمات به طور ایدئال با ذهنیت سالمندان برنامه ریزی و طراحی شوند. دراین راستا، در سال 2006 سازمان بهداشت جهانی 8 شاخص کلیدی را به عنوان ضروریات شهر دوستدار سالمند مطرح کرده که نیازمند برنامه ریزی و طراحی شهرها در راستای تحقق این شاخص ها احساس می شود. با توجه به اهمیت تحقق شهر دوستدار سالمند در عصر حاضر، هدف از تحقیق حاضر شناسایی مؤلفه های تأثیرگذار بر برنامه ریزی و طراحی شهر دوستدار سالمند در کلان شهر تبریز است. روش تحقیق در مطالعه حاضر، کمّی با ماهیت کاربردی-توسعه ای است که به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از مدل حداقل مجذورات جزئی در نرم افزار Warp-PLS استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق نیز شامل مدیران، مسئولان و کارشناسان شهری تبریز (حدوداً 1500 نفر) است و حجم نمونه براساس مدل اصلاح شده کوکران 340 نفر برآورد شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد بیشترین اثرگذاری در تحقق شهر دوستدار سالمند تبریز، در بُعد برنامه ریزی مربوط به مؤلفه های نظام برنامه ریزی و مدیریتی یکپارچه و هماهنگی و مشارکت نهادی و در بُعد طراحی مربوط به مؤلفه های کالبد دوستدار سالمند و حمل ونقل است که به ترتیب ضرایب استخراج شده براساس مدل ساختاری تحقیق برای هر کدام 76/0، 68/0، 62/0 و 57/0 بوده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که بهره مندی از دیدگاه های همه شمولی فضاهای شهری همچون دیدگاه بنکزون 1 ، گلداسمیت 2 و طراحی اجتماعی ضرورتی اجتناب ناپذیر برای تحقق شهر دوستدار سالمند تبریز است.

پیشینه و هدف: امروزه، افزایش قابل توجه در استفاده از خودروهای شخصی بر حمل و نقل عمومی اثر گذاشته و یکی از برجسته ترین مسائل در بسیاری از شهرها است. این مساله می تواند منجر به پیامدهای مضر محیط زیستی مانند ازدحام ترافیک، گرم شدن جهانی هوای کره زمین، تغییر آب و هوا، آلودگی محیط زیستی و مشکلات اجتماعی  اقتصادی شود. بنابراین می توان با اجرای اصول توسعه حمل و نقل محور در شهر تبریز از تبعات این معضلات جلوگیری کرد. در حقیقت با استفاده از رویکرد توسعه حمل و نقل محور می توان از طریق برنامه ریزی و ساماندهی مراکز مهم حمل و نقل عمومی، شهر تبریز را به یک مرکز توسعه تبدیل نمود. هدف این تحقیق تحلیل عوامل مؤثر بر آینده نگاری برنامه ریزی توسعه حمل و نقل محور شهر تبریز است.مواد و روش ها: این پژوهش از نظر هدف کاربردى و از نظر روش شناختی توصیفی  تحلیلی و پیمایشی با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام شده است. برای آزمون فرضیات از مدل معادلات ساختاری استفاده شد. جامعه آمارى شامل متخصصین در حوزه برنامه ریزى راهبردى و آینده نگارى توسعه حمل و نقل محور شهر تبریز است. روش نمونه گیرى در این پژوهش، نمونه گیرى هدفمند تصادفی است. معمولا تعداد خبرگان مابین 50 10 نفر انتخاب می شوند که در این تحقیق از 20 خبره و متخصص پرسشگری انجام گرفت. برای روایی سوالات از آزمون روایی همگرا و براى بررسی پای ایی سوالات یا قابلیت اعتماد آن، از ضریب آلفاى کرونباخ، استفاده شد. تحلیل آماری داده ها با روش معادلات ساختاری در نرم افزارهاى Smart PLS و SPSS انجام شد. شاخص های مورد بررسی در این تحقیق شامل: تراکم، توسعه شهری، توسعه اقتصادی، ارزش املاک، محیط زیست، سلامتی شهر و شهروندان، انتخاب و نوع سفر، اثرات گلخانه ای است.یافته ها و بحث: مطابق نتایج، عدم وجود یک رویکرد برنامه ریزی کاربردی و کارآمد شامل طیف گسترده ای از مؤلفه های برنامه ریزی شهری از جمله حمل و نقل، استفاده از زمین، و زیرساخت ها مستلزم آن است که محققان روش های برنامه ریزی یکپارچه را توسعه دهند. یکی از این رویکردها، که می تواند به طور کافی به برنامه ریزی پراکنده مناطق شهری بپردازد، برنامه ریزی توسعه حمل و نقل محور است. تحلیل حساسیت نشان داد که تغییر وزن شاخص ها در دیدگاه های خوشبینانه، بدبینانه و متوسط تاثیر قابل توجهی بر سطوح توسعه حمل و نقل محور ندارد. در نتیجه، سطوح توسعه حمل و نقل محور تعیین شده، درجه بالایی از قابلیت اطمینان را در مقیاس همسایگی در شهر تبریز نشان داد. باتوجه به هدف تحقیق 3 سناریو انجام شد، باتوجه به نتایج تحقیق سناریوی اول به عنوان حمل و نقل پایدار و سبز است. سناریوی خوشبینانه ای است که در آن بیشترین اهداف حمل و نقل پایدار تحقق یافته است. سناریوی دوم (ادامه وضع موجود و وابستگی به اتومبیل شخصی): در این سناریو، ادامه وضع موجود در شبکه حمل و نقل و مالکیت خودرو و تمایل به استفاده از خودروی شخصی بین شهروندان افزایش یافته است. سناریو سوم (هرج ومرج): سناریوی است که در آن فاصله زیادی تا رسیدن به اهداف حمل و نقل پایدار وجود دارد.نتیجه گیری: حمل ونقل درون شهری تبریز، با مشکلاتی چون ضعف حمل و نقل عمومی، افزایش مالکیت خودرو، شلوغی معابر، کاربری نامناسب زمین، عدم وجود تسهیلات جانبی و.. روبرو است. حل نشدن این مشکلات به همراه عدم قطعیت هایی که در آینده  ممکن است رخ دهد، می تواند بحران آفرین باشد و قطعا ما را از اهداف توسعه پایدار دور خواهند ساخت. برنامه ریزی در حوزه حمل  و نقل و رسیدن به توسعه پایدار نیازمند نگاه بلندمدت است که با عدم قطعیت همراه است، لذا نیازمند به کارگیری رویکردهایی است که توانایی مقابله با عدم قطعیت ها را داشته باشند. عدم وجود یک رویکرد برنامه ریزی کاربردی و کارآمد شامل طیف گسترده ای از مؤلفه های برنامه ریزی شهری از جمله حمل و نقل، استفاده از زمین، و زیرساخت ها مستلزم آن است که محققان روش های برنامه ریزی یکپارچه را توسعه دهند.

   امروزه روش شناسی تهیه طرح های شهری در کشورهای توسعه یافته عمدتاً مبتنی بر طرح های سیال شهری است. دشواری پیش بینی آینده ایجاب می کند برنامه ریزی شهری حالتی انعطاف پذیر داشته باشد در این راستا طرح سیال شهری در فرایند نظام برنامه ریزی شهری ایران مطرح گردیده است. در کلان شهر تبریز مانند کلان شهرهای دیگر ایران طرح ایستا (جامع) دیگر پاسخگوی نیازهای شهری نیست و طرح توسعه این کلان شهر باید به سمت پویایی و انعطاف پذیری گام بردارد. هدف این پژوهش امکان سنجی طرح سیال شهری در برنامه ریزی کلان شهر تبریز است. در این راستا فرض اصلی تحقیق بر این است که رویکرد سیال شهری در تهیه طرح توسعه کلان شهر تبریز از نظر قوانین شهرسازی، نظام و ساختار مدیریتی (متمرکز) و عوامل مالی امکان پذیر است. برای انجام پژوهش از روش تحلیلی و توصیفی استفاده شده است. در ابتدا از روش SWOT برای بررسی وضعیت فعلی توسعه کلان شهر تبریز و برای اطمینان از صحت موقعیت به دست آمده از روش سوات، از مدل SPACE استفاده شده است. در نهایت برای اولویت بندی استراتژیهای حاصل از این دو مدل از مدل QSPM استفاده شده است. بر اساس الویت بندی طرح سیال شهری مناسب ترین رویکرد توسعه کلان شهر تبریز است. در نهایت با مدلBSC (کارت امتیازی متوازن) به امکان سنجی طرح سیال در کلان شهر تبریز پرداخته شده که نتایج نشان می دهد که در شرایط فعلی کلان شهر تبریز زمینه ها و آمادگی کامل برای بکارگیری رویکرد سیال وجود ندارد و طبق میانگین چهار وجه کارت امتیازی متوازن فقط 39.86 درصد آمادگی بکارگیری این رویکرد وجود دارد. بزرگترین مانع در زمینه هدایت توسعه کلان شهر تبریز با رویکرد سیال فرایند داخلی سازمان است و وجه مالی با40درصد کارایی دومین مانع و وجه نوآوری و یادگیری با 44.44 درصد سومین مانع به کارگیری رویکرد سیال هستند و فقط وجه شهروندی با 75 درصد وضعیت مطلوبی در به کارگیری رویکرد سیال شهری دارد.

امروزه شهرهای بزرگ در کشورهای در حال توسعه به شدت در حال رشد هستند این نواحی تمامی امکانات، خدمات و سرمایه های کشور را در خود بلعیده، ولی با این وجود با انواع مشکلات و معضلات شهری از جمله : کمبود مسکن، بالا رفتن میزان بیکاری، مسأله حاشیه نشینی، مشکل حمل و نقل و نارسایی در عرضه سایر خدمات شهری، همچنین تخریب محیط زیست دست و پنجه نرم می کنند. از طرف دیگر سایر نقاط در این کشورها اعم از شهرهای میانی، شهرهای کوچک و نقاط روستایی از توسعه عقب مانده اند و دچار رکود و توقف در سیر پیشرفت خود شده اند.هدف کلی این پژوهش مشخص کردن تاثیر شهر بناب در فرایند توسعه سکونتگاه های پیرامونی (ناحیه) و ارزشیابی عملکرد این شهر درحوزه اقتصادی و جمعیتی است. نوع تحقیق کاربردی، و داده های مورد نیاز از نتایج آخرین سرشماری رسمی نفوس و مسکن کشور 1390 گردآوری شده است. روش انجام پژوهش، توصیفی - تحلیلی است که با استفاده از مدل های ضریب مکانی، روش کشش پذیری، روش ترسیمی طولی ایزارد، روش ژرژ شابو و تونی گارنیه انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که بناب در بخش خدمات و کشاورزی خودکفا می باشد و نرخ اشتغال واقعی 44/93 درصد و نقش غالب شهر چندنقشی است. بر اساس مدل ایزارد بخش صنعت و خدمات در سطح ملی وضعیت نسبتاً مطلوبی دارند. بنابراین حصول به جایگاه برتر در سطح ملی و منطقه ای مستلزم تدوین و اجرای طرح های راهبردی و توجه

در چند سال اخیر مفاهیم متنوعی از ساختار فضایی شهری منطقه ای توسعه یافته است و ساختار فضایی شهرهای بزرگ ویژگی چندهسته ای را به نمایش گذاشته است. پدیده چندهسته ای شدن ذاتی کلان شهرها بوده و مطالعات حاکی از کارایی بیشتر و تأثیر روش های کمی در شناسایی هسته های عملکردی است. بازه زمانی این پژوهش داده های مقطعی و نمونه موردبررسی کلان شهر کرمانشاه، بلوک آماری و کاربری اراضی وضع موجود و پهنه بندی طرح جامع ب وده اس ت. متغیرهای این پژوهش شامل 8 کاربری عمده شهری بوده است. تحلیل فضایی و سنجش تراکم کاربری های مختلط در سطح کلان شهر کرمانشاه وجود مراکز فرعی جدید در سطح مناطق 1، 3 و ۴ را نشان داده است. علاوه بر هسته تاریخی و قدیمی شهر، دو هسته متراکم دیگر از فعالیت های ترکیبی در مناطق 3، 1 و ۴ محدوده بین مناطق ۵ و ۸ وجود دارند. البته نوع خدمات ارائه شده در مراکز فرعی کلان شهر به نسبت هسته مرکزی شهر دارای مقیاس ناحیه ای هستند و برای رفع برخی نیازهای روزمره شهروندان در این سطح از دسترسی ایجادشده اند. پراکنش فضایی فعالیت های تجاری و اداری نشان از تمرکز اکثر این فعالیت ها در هسته مرکزی شهر دارد؛ اگرچه، هسته های فرعی در مناطق ۵ و ۸ نیز می توانند به عنوان یک هسته در جنوب شرق مطرح شود. الگوی توسعه فعالیت مسکونی تفاوت هایی با فعالیت دیگر دارد و آن شکل گیری چند هسته به غیراز منطقه 1 به عنوان هسته کالبدی است؛ به عبارتی، هسته های مسکونی دیگر به عنوان رقیب در مناطق 6،5، 4 و 2 شکل گرفته است که می تواند در شکل گیری هسته های فرعی دیگر نقش مؤثری داشته باشد.

عمده ترین چالش های پیشروی برنامه ریزان شهری شکل گیری محله های فقیرنشین به علت نبود فضای رسمی مناسب و در حد توانایی اقشار آسیب پذیر شهری و به دنبال آن، شکل گیری خانه های حاشیه ای و مساکن کم دوام، نامناسب بودن بافت، ضعف خدمات شهری و مصالح ساختمانی، آسیب پذیر بودن واحدهای مسکونی این طبقات اجتماعی در برابر مخاطرات طبیعی مانند زلزله و گسترش انواع آسیب های اجتماعی در بین اقشار کم درآمد به دلیل فضای جغرافیایی حاکم بر آن می باشد. مرتفع ساختن این چالش ها نیز جز با اندیشیدن تدابیر کلان و اتخاذ رویکردهای نوین میسر نخواهد شد. ناپایداری در بخش مسکن شهر تبریز به زیادبودن مساحت بافت های فرسوده و سکونتگاه های غیررسمی مربوط است. بر این اساس هدف پژوهش شناسایی و تحلیل موانع تامین مسکن گروه های آسیب پذیر می باشد. روش این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نوع توصیفی و پیمایشی می باشد. برای انتخاب شاخص های موثر بر مسکن و الویت بندی این شاخص ها در گروه های آسیب پذیر، از کارشناسان خبره به تعداد 20 نفر، به روش دلفی جهت آزمون پرسشنامه به صورت تصادفی برای وزن دهی استفاده می شود. بخشی از اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار، جمع آوری شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد شاخص های اجتماعی و اقتصادی تاثیر بسزایی در امر مسکن گروه های کم در آمد دارد. نتایج نشان می دهند مناطق ده و سه دارای بیشترین رتیبه در میزان مسکن آسیب پذیر در کلانشهر تبریز هستند.