شهرام امیرانتخابی

تحولات کالبدی فضایی دو دهه اخیر، در بسیاری از روستاهای نواحی خزری در حال گسترش است. این روند در      سکونتگاه هایی که جاذبه های طبیعی، به ویژه ساحل، دارند، با رواج پدیده خانه دوم، توسعه یافته است. منافع چشمگیر تبدیل اراضی زراعی و باغی به قطعات مسکونی، کشاورزان را از ادامه فعالیت زراعی رویگردان نموده است. یکی از مهم ترین حوزه های روستایی گیلان که متأثر از این پدیده است، در روستاهای ساحلی محدوده حسن رود زیباکنار واقع است. در این پژوهش، از طریق مطالعه اسنادی و تطبیقی طرح های هادی اول و دوم روستاهای حوزه زیباکنار تغییرات و تحولات کالبدی و فضایی این روستاها طی دو دهه مورد بررسی قرار گرفته است. برای درک انگیزه های اجتماعی اقتصادی این تحول فضایی از پژوهش میدانی با استفاده از پرسشنامه استفاده شده است که نتیجه آن گرایش روزافزون ساکنین روستاها به تغییر کاربری اراضی زراعی و تبدیل آنها به قطعات قابل فروش زمین برای احداث خانه های دوم بود. این فرایند، ضمن تغییر بافت اجتماعی فرهنگی روستاهای ناحیه، به تغییر چشم انداز روستایی، تحول بافت کالبدی و تغییر ساختاری کارکردی روستاها انجامیده است.

هدف اصلی پژوهش برنامه ریزی و مدیریت شهری در نوسازی و بازسازی بافت های فرسوده شهر کرمانشاه می باشد. شهر کرمانشاه، از جمله شهرهایی است که از مشکلات بافت فرسوده رنج می برد. روش پژوهش حاضر «تحلیلی- توصیفی» می باشد و با توجه به ماهیت پژوهش، داده ها از طریق مطالعات میدانی با تکنیک مصاحبه و مشاهده عینی گردآوری شده اند، بدین سبب پرسشنامه در بین شهروندان، کارشناسان و مدیران شهری به تعداد 385 نفر توزیع گردید. یافته ها حاکی از آن است میانگین واقعی توزیع بافت های فرسوده (9/2)، میانگین واقعی مناسب ترین راه های بازسازی و بازآفرینی بافت های فرسوده (8/2)، میانگین واقعی بخش های دولتی و مدیریت شهری (1/2)، میانگین واقعی میزان موفقیت و عدم موفقیت (8/1) می باشد. می توان به این نتیجه رسید که این شاخص ها در حد متوسطی هستند. نتایج نشان میدهد که نه تنها انگیزه های مردمی برای مشارکت اجتماعی، (به دلیل ریسک اقتصادی بالا و تسهیلات پایین) کم می باشد؛ بلکه سازمان های مربوطه در مورد انجام شدن این طرحها نظراتی مغایر با هم دارند؛ لذا چاره اندیشی برای رفع این مشکلات ضروری است.

رویکرد آمایش سرزمین را می توان «ادراک عینی و فضایی زبان سرزمینی» نامید. این رویکرد با به بکارگیری رویکرد یکپارچگی قلمرویی، سازمانی، سیاستی و فرابخشی، سعی در فراهم سازی دقت در ترکیب و تجزیه مؤلفه های سازمان فضایی دارد. هدف از نوشتار حاضر تحلیل همسویی و هم راستایی وضعیت توسعه منطقه ای مبتنی بر شاخص ها با مؤلفه ها و اصول آمایش سرزمین است. در این راستا، نوشتار پیش رو با هدف تحلیل و تببین وضعیت شهرستان های استان کرمانشاه از منظر شاخص های فرابخشی آمایش و توسعه منطقه ای است. این پژوهش از لحاظ هدف گذاری، کاربردی و براساس روش شناسی، توصیفی- تحلیلی است. شیوه گردآوری داده ها، مبتنی بر بهره گیری از اسناد کتابخانه ای و مطالعات آمایش استان کرمانشاه در قالب 32 شاخص منتخب است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده از تکنیک تصمیم گیری چندمعیاره جدید کوکوسو، آنتروپی شانون و از آزمون آماری ضریب همبستگی پیرسون در نرم افزارهای Excel، Arc Gis و SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان داد که شهرستان کرمانشاه با کسب بیشترین امتیاز کوکوسو 89/17 در جایگاه اول و شهرستان های اسلام آباد غرب و هرسین به ترتیب با کسب امتیاز 87/17 و 34/17 در رتبه های دوم و سوم قرار گرفته اند. در مقابل شهرستان ثلاث باباجانی با کسب کمترین امتیاز 59/11 رتبه آخر را به خود اختصاص داده است. همچنین یافته های دیگر پژوهش حاکی از این مهم است که فضای توسعه غالب بر شهرستان های استان کرمانشاه، سطوح در حال توسعه و محروم از توسعه است.

از این رو تحقیق حاضر باهدف تحلیل اثرات خزش شهری در ناپایداری سکونتگاه های روستایی شهرستان رضوانشهر تدوین شده است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش انجام، توصیفی تحلیلی است. در این تحقیق جامعه آماری، سکونتگاه های روستایی شهرستان رضوانشهر است. در این مطالعه پراکنده رویی شهری در سکونتگاه های روستایی با بهره گیری از داده های سنجش از دور مورد تحلیل قرار گرفت. جهت تحلیل داده ها از الگوریتم ماشین بردار پشتیبان و GIS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که نخست، کاربری اراضی کشاورزی در بازه زمانی 17 سال در شهرستان رضوانشهر روند کاهشی داشته و برعکس کاربری های انسان ساخت در حال افزایش است. به طوری که میزان کاربری اراضی کشاورزی در سال 1379(10766 هکتار) و درسال 1396 به میزان(9832 هکتار) کاهش داده است. همچنین نتایج حاصل از تحلیل تصاویر ماهواره ای نشان داد که تا سال 1379 شهر رضوانشهر توسعه فضایی به سمت نواحی روستایی نداشته و از سال 1386 توسعه فیزیکی شهر آغاز و در سال 1396 به طور کامل دو روستای بزرگ اردجان و پونل از دو سمت در محدوده فضایی شهر واقع شده اند. این وضعیت اقتصاد نواحی روستایی را ضعیف و مهاجرت های روستا شهری را توسعه می دهد و در بلند مدت ناپایداری سکونتگاه های روستایی را موجب می گردد. بنابراین با توجه به وضعیت فعلی، متخصصان و مدیران باید سیاست گذاری های خود را در راستای تثبت اراضی کشاورزی منطقه، معطوف کنند.

با توجه به مسئولیت مدیریت شهری در فراهم کردن منابع، ایجاد انگیزه در شهروندان و بسترسازی برای کارآفرینی، در این مقاله هدف بررسی نقش مدیریت شهری با رویکرد حکمروایی خوب شهری بر توسعه ی کارآفرینی شهری می باشد. تحقیق حاضر کاربردی و رویکرد حاکم بر تحقیق توصیفی-تحلیلی است. جامعه آمای شامل کارشناسان ادارات شهر رشت، حجم نموه بر اساس فرمول کوکران 385 نفر و روش نمونه گیری تحقیق، گلوله برفی(زنجیره ای) است. روایی ابزار سنجش(پرسشنامه محقق ساخته) با توجه به نظرات کارشناسان و اساتید حوزه ی شهری و پایایی آن از طریق آزمون آلفای کرونباخ ارزیابی شده است. فرضیات تحقیق با کمک نرم افزارهای SPSS و LISREL بررسی و تحلیل شده اند. یافته های تحقیق نشان می دهد که شاخصهای حکمروایی خوب شهری بر توسعه ی کارآفرینی شهری تأثیر مثبت و معناداری دارند. شاخص مشارکت با (53/0= Beta و 9/3= t )؛ شاخص پاسخگویی(61/0= Beta و 53/4= t )؛ شاخص قانونمندی با (59/0= Beta و 78/4= t )؛ شاخص شفافیت(62/0= Beta و 64/4= t )؛ شاخص جهت گیری توافقی(6/0= Beta و 64/4= t )؛ شاخص عدالت (78/0= Beta و 34/7= t ) ؛ شاخص مسئولیت پذیری با (6/0= Beta و 07/8= t ) و شاخص اثربخشی با (64/0= Beta و 71/6= t ) تاثیر مثبت و معناداری بر توسعه ی کارآفرینی شهری دارند. بنابراین با توسعه ی مدیریت شهری با رویکرد حکمروایی خوب شهری، کارآفرینی در همه ی ابعاد ارتقا خواهد یافت و در همین راستا توسعه ی اشتغال و کاهش بیکاری در شهرهای امروزی دور از انتظار نیست.

مقدمه:   یکی از راه های مهم در حل مشکلات شهری نظیر ترافیک، عدم شناخت آن مساله و متغیرها و عوامل تاثیرگذار بر آن می باشد، که یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در مشکلات ترافیکی شهرها، تقسیمات کالبدی- فضایی آنها می باشد. بدیهی است با شناخت بهتر نه تنها به حل سریع مساله کمک می کند بلکه از اتلاف هزینه های مدیریتی هم می توان کاست. هدف:  هدف این مقاله اثرگذاری تقسیمات کالبدی- فضایی بر مشکلات ترافیکی شهر تالش است. روش شناسی :  روش تحقیق پژوهش حاضر کتابخانه ای- میدانی و نوع پژوهش به لحاظ ماهیت توصیفی- تحلیلی و هدف پژوهش حاضر، بررسی و ارزیابی اثرگذاری شرایط تقسیمات کالبدی-فضایی بر مشکلات ترافیکی در شهر تالش می باشد. جامعه آماری مطالعه حاضر، شهروندان شهر تالش را تشکیل می دهند. قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمروی جغرافیایی تحقیق حاضر شهر تالش است. یافته ها و بحث:   نتایج تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده آزمون تی نشان می دهد که گویه های تقسیمات کالبدی-فضایی از دیدگاه شهروندان شرایط مطلوبی ندارد و زمینه ایجاد ترافیک را در شهر تالش مهیا کرده است. براساس نتایج رگرسیون دو متغیره و تحلیل عامل تقسیمات کالبدی-فضایی تاثیر زیادی بر مشکلات ترافیکی شهر تالش دارد. و در نهایت براساس نتایج بدست آمده از نظر متخصصان، شاخص های بدست آمده از مطلوبیت بالایی از نظر خبرگان و متخصصان در زمینه موضوع پژوهش حاضر برخوردار بوده، و از قدرت تبیین کنندگی لازم برخوردار است؛ زیرا میانگین کل حاصل از سنجش شاخص ها  برابر با 4.51 می باشد. نتیجه گیری:  شرایط تقسیمات کالبدی- فضایی شهر تالش باعث ایجاد و افزایش مشکلات ترافیکی این شهر شده است. لذا، معضل ترافیکی هم مشکلات اقتصادی و زیست محیطی را به شهر تحمیل می نماید و هم آثار سوء اجتماعی و فرهنگی دارد و در مواردی که این مسئله به یک معضل جدی تبدیل می شود، محدودیت بیش تری را در مقابل برنامه ریزان اجرایی شهر تالش قرار می دهد.

بافت و ساختار شهرهای امروزی حاصل فرآیندی است که از سال های بسیار دور آغاز شده و تحت تاثیر نیروهای مختلفی از قبیل زمان، نیروهای اداری، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی شکل گرفته است. این ساختار و بافت جواب گوی دوره های گوناگون تاریخی بوده و در واقع شهر محل تجلی نیازها و اراده ساکنان آن است. پژوهش حاضر تلاشی است در جهت شناسایی فرایند شکل گیری و تکوین شهر منجیل و روند تغییرات اراضی طی سالهای 1377 الی 1393 در گذر زمان است. روش تحقیق توصیفی – تحلیلی است، بدین منظور با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و اسنادی به جمع آوری داده ها پرداخته و جهت استخراج کلاسهای طیفی از شبکه عصبی مصنوعی و مدل تغییرات زمین در نرم افزار ادریسی و سیستم اطلاعات جغرافیایی استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که روند تغییرات سایر کاربریها به نفع اراضی ساخته شده با بیشترین میزان تغییرات از 202 هکتار در سال 1377 به 405.3 هکتار در سال 1393 رسیده است. عواملی چون قرار گرفتن در محور ارتباطی رشت – قزوین، وجود سد منجلیل و رودخانه های پرآبی چون سپید رود، وجود پادگان های نظامی و نیرگاههای بادی در این منطقه از مهمترین عوامل تاثیر گذار در شکل گیری و توسعه شهر منجیل در طول تاریخ بوده است.

تأثیر شهرها در عرصه ملی و جهانی در سال های اخیر رو به افزایش بوده است و دولت های محلی با چالش های مربوط به فناوری های جدید، اقتصاد دانش، تنوع فرهنگی و پایداری زیست محیطی رو به رو شده اند. در همین راستا ظهور شهرهای یادگیرنده به عنوان مکانی مناسب برای یادگیری مادام العمر و بستری ایده آل جهت آموزش شهروندان خلاق انکارناپذیر است و تحقق شهرهای خلاق را نوید می دهد که با تکیه بر نیروی پایدار خلاقیت، زمینه مشارکت دانایی محور شهروندان و تولید مداوم دانش را فراهم می کند، بنابراین بر اساس این رابطه متقابل و با ترکیب  دانش مستمر شهر یادگیرنده و خلاقیت شهر خلاق دستیابی به شهر پایدار میسّر خواهد شد. هدف تحقیق حاضر بررسی ارتباط بین شاخص های شهر یادگیرنده و شهر خلاق در رشت می باشد. روش تحقیق توصیفی، تحلیلی، همبستگی و روش گردآوری اطلاعات اسنادی و پیمایشی با ابزار پرسش نامه است. جامعه آماری تحقیق را کارشناسان ادارات شهر رشت  تشکیل می دهند. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان 367 نفر و روش نمونه گیری تحقیق گلوله برفی (زنجیره ای) است. جهت آزمون فرضیه تحقیق از آزمون های اسپیرمن و رگرسیون چند گانه استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که ارتباط آماری معناداری بین شاخص های شهر یادگیرنده و شهر خلاق وجود دارد (01/0 > P ). بنابراین با ارزش نهادن به امر یادگیری و افزایش خلاقیت شهروندان دستیابی به شهر پایدار میسر خواهد شد.

اولویت بندی مناطق نمونه گردشگری بر اساس اصول علمی و تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره، جهت تعیین استعداد مناطق برای برنامه ریزی توسعه گردشگری، سرمایه گذاری و اجرای پروژه های عمرانی، از جمله رویکردهای ضروری در فرایند نیل به توسعه پایدار و متوازن روستایی و جلوگیری از حدر رفت وقت و سرمایه است. این پژوهش با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با بهره گیری از 29 معیار شامل 11 معیار در رابطه با جاذبه های طبیعی و انسانی، 5 معیار در زمینه شعاع جذب گردشگر، 9 معیار مربوط به دسترسی و 4 معیار در رابطه با مساحت اراضی قابل برنامه ریزی و مصوب اقدام به اولویت بندی حوزه های روستایی نمونه گردشگری غرب استان گیلان جهت سرمایه گذاری و توسعه گردشگری نموده است. یافته های حاصل از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP ) نشان داد که منطقه نمونه گردشگری لیسار در رتبه اول جهت برنامه ریزی و توسعه گردشگری قرار گرفت که این امر به دلیل وجود جاذبه های مانند ساحل زیبا، بهره مندی از آثار تاریخی، وجود جاذبه های مصنوعی و فرهنگی و اجتماعی و برخورداری از مسیر گردشگی و چشم انداز زیبا است. تالاب استیل با برخورداری از جاذبه های زیبای طبیعی و انسانی مانند، تالاب، دریاچه، جنگل قابل نفوذ، آثارتاریخی، جاذبه فرهنگی و اجتماعی در رتبه دوم جهت برنامه ریزی و توسعه گردشگری قرار گرفته است و روستای نمونه گردشگری گیسوم از توابع شهرستان تالش با وجود ساحل ماسه ای، مسیر دسترسی جنگلی و جاذبه های مصنوعی و طبیعی در رتبه سوم جهت برنامه ریزی و توسعه گردشگری قرار گرفته است.

مقدمه: تعادل بخشی به سطوح توسعه در نواحی روستایی کشور طی دهه های اخیر همواره مورد توجه بوده است. این نوع مطالعات در نواحی روستایی با پیشینه عشایری و سکونتگاه هایی که از اسکان کوچ نشینان شکل گرفته اند, از اهمیت بیشتری برخوردار است. برای رفع نابرابری ها بایستی اختلافات و نابرابری های موجود میان مناطق را شناخت و آنها را به لحاظ امکانات و ویژگی های اقتصادی و اجتماعی و طبیعی طبقه بندی نمود و برای هر منطقه برنامه متناسب با شرایط آن تنظیم و به اجرا درآورد. هدف پژوهش: هدف تحقیق حاضر تعیین و بررسی سطح توسعه یافتگی روستاهای شهرستان گرمی می باشد. روش شناسی تحقیق: برای سنجش سطح توسعه یافتگی روستاها از شاخص های متعددی جهت استفاده می شود که با روش های شناخته شده ای امروزه موردارزیابی قرار می گیرند. روش موریس یکی از معتبرترین روش های تعیین توسعه یافتگی است که در برنامه عمران سازمان ملل آنرا برای درجه بندی نواحی از لحاظ توسعه یافتگی (کالبدی-انسانی) به کار برده است. در روش موریس, روستاها در قالب شاخص ها و معیارهای مختلف رده بندی میشوند. روش تحقیق مبتنی بر شناخت وضع موجود و تحلیل ساختارها و امکانات آن بوده که با شناخت و بررسی شرایط انسانی، اقتصادی ،کالبدی و فضایی، محیطی و طبیعی حاکم بر شهرستان مورد مطالعه قرار می گیرند. قلمروجغرافیایی پژوهش: قلمرو جغرافیایی پژوهش حاضر روستاهای شهرستان گرمی می باشد. یافته ها و بحث: با توجه به نتایج تحقیق, سطوح توسعه یافتگی روستاها کاملا ناهمگون است. بطوریکه از میان 284روستای مورد مطالعه 3روستا درجه یک, 69روستا درجه دو 209 روستا درجه سه و 4 روستا در درجه چهارم از سطح توسعه یافتگی قرار دارند و همچنین میان تعداد جمعیت روستاها و سطح توسعه یافتگی ارتباط بسیار قوی وجود دارد. نتایج: تفاوت زیاد بین نواحی روستایی از لحاظ سطوح توسعه, نشانگر این است که امکانات و خدمات در بین نواحی روستایی عادلانه توزیع نشده است. 

شناخت گونه های متنوع سکونتگاه های روستایی گیلان و طبقه بندی آن ها، زیربنای برنامه های توسعه روستایی و ناحیه ای است که می تواند رهگشای شناخت نیازها، توانمندی ها، محدودیت ها، تنگناهای روستاها و سنجش سطح توسعه یافتگی یا محرومیت روستاها باشد. با توجه به ویژگی های کالبدی و اجتماعی- اقتصادی روستاهای گیلان، نمی توان به سادگی از الگوها و روش های رایج در طبقه بندی سطح توسعه یافتگی روستاها پیروی نمود. براین اساس، با گونه شناسی روستاهای گیلان از نظر محیطی و اجتماعی- اقتصادی و شناخت تنگناها و توانمندی های هر گروه از روستاها در سطح عرصه های طبیعی استقرار روستاها (جلگه ای کوهپایه ای و کوهستانی) و در سطح واحدهای اداری (دهستان و بخش)، می توان به سطح توسعه یافتگی و میزان محرومیت آن ها دست یافت. در این پژوهش با بهره گیری و تلفیق روش های علمی شناخته شده، کوشیده ایم تا روش مناسب و بهینه ای را برای طبقه بندی روستاها و سنجش میزان توسعه یافتگی آن ها ارائه دهیم و بر پایه آن شاخص های مهم بررسی میزان توسعه یافتگی یا محرومیت روستاها را در گیلان شناسایی کنیم.

مقدمه:  امروزه در کنار عوامل طبیعی, اقتصادی و سیاست های حاکم بر اقتصاد روستایی, آموزش و ترویج نیز  از مهمترین عوامل تحول در اقتصاد جوامع روستایی محسوب می شود  طی دو دهه اخیر, تغییر اراضی کشت برنج و دیگر محصولات زراعی و باغی به باغ های کیوی, مهمترین تحول در چشم انداز روستایی و اقتصاد خانوارهای روستایی شهرستان تالش  به شمار می رود.هدف:  هدف این مقاله تحلیل عوامل موثر بر تغییر نوع کشت و تاثیر آن در تحولات اقتصادی روستاهای ناحیه, با تاکید بر آموزش و ترویج است.روش شناسی:  روش پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نوع توسعه ای است و از نظر ماهیت و روش شناسی توصیفی– تحلیلی می باشد. برای تحلیل داده ها از روش همبستگی اسپیرمن استفاده شده است. در جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز, نخست از داده های سرشماری های کشاورزی و همچنین گزارش های اداره جهادکشاورزی شهرستان تالش بهره برداری شده است و با روش میدانی به جمع آوری اطلاعات تکمیلی پرداخته شده است.قلمرو جغرافیایی پژوهش:  قلمرو جغرافیایی این پژوهش 20روستای بخش گرکانرود شهرستان تالش است که در آنها فرایند تغییر کشت انجام پذیرفته است.یافته ها و بحث:  مطابق یافته های تحقیق, فعالیت های آموزشی و ترویجی طی دو دهه اخیر در تشویق کشاورزان به تغییر اراضی زراعی کوچک و کم بازده به باغ های کیوی موثر بوده است. خانوارهای روستایی درجریان این فرایند, با تجارب باغداران پیشتاز آشنا می شوند و در می یابند که با سرمایه گذاری بالنسبه اندکی با احداث باغ های کیوی از اراضی کوچک خود درآمد بیشتری بدست می آورند.نتیجه گیری: موقعیت جغرافیایی مناسب منطقه در کنار جاده ترانزیت رشت- آستارا و برخورداری از منابع آب و خاک و اقلیم مساعد, نیز زمینه های مناسبی را برای توسعه کشت کیوی فراهم آورده است. البته تداوم آموزش و ترویج و سایر پشتیبانی های دولتی در آینده نیز ضروری است تا باغداران از روش های نوین توسعه کشت و تجهیز باغ های کیوی بهره مند شوند. برای توسعه بیشتر و تاثیرگذارتر کشت کیوی, در اقتصاد روستاهای ناحیه, باید بازاریابی بهتر و تضمین شده تری برای عرضه این محصول انجام پذیرد. همچنین صنایع تبدیلی مرتبط با کیوی و تاسیسات پشتیبانی مانند سردخانه ها برای ذخیره سازی محصول باید در ناحیه توسعه یابند.