علیرضا اسفندیاری مقدم

دانشگاه های جهان اسلام در گذر از دنیای فیزیکی به دنیای مجازی و برای ارائه خدمات به پژوهشگران جهان اسلام ناگزیر از طراحی وب سایت هستند. اکنون تقریباً تمامی دانشگاه های پایتخت های جهان اسلام دارای وب سایت هستند، اما مشخص نیست که وب سایت هر یک از این دانشگاه ها تا چه حد توانسته در راستای رسالت اطلاع رسانی خود گام های مؤثری بردارد. تعیین وب سایت های هسته و بررسی میزان تأثیرگذاری، رتبه ، همکاری میان آنها و پیوندهای ارائه شده به آنها اهداف این مقاله است. در انجام این پژوهش، از فرمول های مربوط به تعیین وب سایت های هسته، هم پیوندی، پیوندهای دریافتی، عامل تأثیرگذار وبی تجدیدنظرشده و از روش های تحلیل خوشه ای و تحلیل چندمتغیره استفاده شده است. نتایج حاکی از آن است که وب سایت دانشگاه King Saud University کشور عربستان دارای بیشترین میزان رؤیت و به عبارتی معتبرترین وب سایت در میان وب سایت های مورد مطالعه محسوب می شود. همچنین، یافته های تحلیل هم پیوندی ها نشان داد که وب سایت های دانشگاه های پایتخت های جهان اسلام با روش تحلیل خوشه ای در 12 خوشه و با روش تحلیل چندمتغیره در 11 خوشه با هم همکاری دارند که دو مورد از خوشه های مورد بررسی در روش تحلیل خوشه ای، خوشه های ملی (کشورهای ایران و ترکیه) بودند. تحلیل نتایج این مقاله بیانگر این امر است که مدیران و طراحان وب سایت های دانشگاه های مورد مطالعه باید با شناخت عواملی که بر جذب پیوند توسط وب سایت تأثیر دارند، برای ارتقاء کیفی و محتوایی وب-سایت خود برنامه ریزی نمایند. به هر حال، موفقیت نهایی یک وب سایت به عواملی چون کیفیت، اندازه، زبان، قدمت، شمول و برخی عوامل دیگر بستگی دارد و نمی توان یک یا دو عامل محدود را به عنوان تنها دلایل موفقیت یک وب سایت قلمداد کرد.

هدف پژوهش حاضر، تعیین میزان آشنایی و استفادة کتابداران کتابخانه­های دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی انجام شده است.جامعه آماری این پژوهش، شامل کتابداران کتابخانه­های دانشگاهی، دانشکده­ای و مؤسسه های آموزش عالی همدان (47 نفر) می­باشد. ابزار مورد استفاده برای گردآوری داده­ها، پرسشنامه محقق­ساخته­ای است که بر اساس مرور متون مرتبط و مشاهدات پژوهشگران از ابزارهای وب 0/2 طراحی شده است. نتایج پژوهش نشان داد میزان آشنایی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب 0/2 در سطح متوسط (6/44) و میزان استفادة آنها از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 در سطح متوسط و پایین (6/42) است. همچنین، مشخص شد بیشترین توانایی کتابداران در استفاده از ایمیل و وبلاگ است و کمترین توانایی آنها در استفاده از امکانات و قابلیتهای وب 0/2 به فلیکر مربوط است

هدف: بررسی نگرش دانشجویان مقطع کارشناسی کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی اراک در باره تاثیر اینترنت بر تسهیل یادگیری در دروس عملی. روش گردآوری و تحلیل داده ها: ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه (27 سوال) است که بین 56 دانشجو توزیع شده است. تجزیه و تحلیل داده­ها با روش­های آماری توصیفی و استنباطی (آزمون کای اسکوئر) انجام شده است. برای مشخص کردن معنی داری تاثیر اینترنت در تسهیل یادگیری و فهم بهتر هر یک از دروس عملی مورد توجه در پژوهش (مرجع­شناسی، سازماندهی منابع، کارآموزی و مجموعه سازی) از آزمون مجذور خی استفاده شده است . یافته ها: پرکاربردترین ابزارهای اینترنتی در رفع نیازهای اطلاعاتی دانشجویان مورد بررسی، موتورهای جست­وجو با 4/21 درصد و کتابخانه های دیجیتال و پایگاه­های اطلاعاتی هر کدام با 9/17 بوده اند. نتیجه گیری: از دیدگاه دانشجویان مورد آزمون، تاثیرگذارترین ویژگی های اینترنت در فرایند یادگیری به­ترتیب رتبه بندی، رفع نیازهای اطلاعاتی، افزایش روزآمدی، افزایش سرعت، افزایش دانش حرفه ای و صرفه جویی در زمان بوده است. یافته ها نشان داد استفاده از اینترنت در تسهیل یادگیری و فهم بهتر هر یک از دروس عملی فوق تاثیر به سزا داشته است.

مقدمه: مقالات نمایه شده در پایگاه های استنادی معتبر، نشانگر سهم دانشمندان در پیشبرد دانش و توسعه ی پایدار در هر کشور می باشد. از این رو می توان براساس استنادات انجام شده به مقالات افراد، میزان مقبولیت آنان را در جامعه ی علمی ارزیابی کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی قانون باروری لوتکا (Lotka) و برادفورد (Bradford) در مورد تولیدات علمی محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بین سال های 2008-1992 در پایگاه علوم (WOS) بود. روش بررسی: نوع پژوهش کاربردی بود و برای انجام آن از شاخص های علم سنجی استفاده شده است. داده ها در دو مرحله مرتب و تحلیل شدند. ابتدا داده ها با کمک پایگاه WOS (Web of science) در قالب فایل های Plain text استخراج و در رایانه ی شخصی ذخیره شدند. در مرحله ی دوم، داده ها با استفاده از نرم افزار ISI.exe شناسایی، تحلیل و وارد برنامه ی صفحه ی گسترده (Excel) شدند. جامعه ی پژوهش 802 مقاله ی تولید شده توسط محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بین سال های 1992 تا 2008 بود که تمامی مقالات مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در این پژوهش از قاعده ی لوتکا، برادفورد و فرمول ضریب همکاری گروهی نویسندگان استفاده شد. یافته ها: توزیع مقالات تولید شده توسط محققان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از قانون لوتکا تبعیت میکند، یعنی تعداد اندکی از نویسندگان، بخش اعظمی از تولیدات علمی را منتشر می کنند. همچنین توزیع پراکندگی مجلات منتشر کننده ی انتشارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، از قانون برادفورد پیروی میکند، یعنی تعداد اندکی از مجلات، بیشترین تعداد مدارک علمی را منتشر میکنند. در کل 22026 استناد در خود مجموعه بازیابی شده به 3256 مجله وجود داشت. در گروه بندی مجلات بر اساس قاعده ی برادفورد، تعداد مجلات در هر گروه باید از نصف مجلاتی که هر کدام یک بار مورد استناد واقع شده اند، بیشتر باشد. بر این اساس، مجلات به 5 گروه تقسیم شدند و ضریب برادفورد برابر با 69/1 محاسبه گردید. در رابطه ی همکاری با سایر نویسندگان کشورها هم محققان این دانشگاه بیشترین همکاری را با نویسندگان کشورهای آمریکا (با 33 مقاله)، کانادا و انگلستان (با 24 مقاله) داشته اند. همچنین ضریب مشارکت محققان 967/0 میباشد. نتیجه گیری: دانشمندان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در نگارش آثار خود از همکاری گروهی بالایی برخوردارند؛ همچنین آن ها علاوه بر محققان ایرانی با محققان سایر کشورها هم همکاری علمی دارند. بررسیها نشان میدهد که اغلب مدارک متعلق به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، توسط تعداد اندکی از دانشمندان این دانشگاه تولید شده است.

این پژوهش با هدف تعیین معتبرترین مجلات الکترونیکی رایگان حوزه علوم پزشکی، با کمک سیاهه وارسی، از روش تحلیل محتوا و همچنین تحلیل پیوند استفاده کرده است. جامعه مورد مطالعه در این مقاله نیز تمامی مجلات موجود در پایگاه راهنمای مجلات الکترونیکی رایگان Directory of Open Access Journals و Free Medical Journals است. روش اجرای این پژوهش بدین صورت بوده است که ابتدا با استفاده از سیاهه وارسی، تمامی صفحات وب مجلات حوزه پزشکی این دو پایگاه مطالعه و در مرحله بعدی این پژوهش، نشانی های اینترنتی مجلات الکترونیکی رایگان منتخب انگلیسی زبان حوزه علوم پزشکی بررسی گردید. همچنین، برای تعیین میزان پیوندهای دریافتی و مجموع پیوندهای این وب سایت ها، از راهنمای یاهو استفاده شده است. در نهایت، عامل تاثیرگذار وبی و وب سایت های هسته مجلات الکترونیکی رایگان علوم پزشکی شناسایی گردیدند. برخی از نتایج این پژوهش حاکی از آن است که در میان مجلات معتبر حوزه بهداشت، مجلات «New South Wales Public Health Bulletin» و «PLoS Biology» و «Environmental Health Perspectives - National Institute of Environmental Health Sciences» ؛ در پرستاری، مجلات «Online Journal of Rural Nursing and Health Care» و «Online Journal of Nursing Informatics»؛ در دندانپزشکی، مجلات «BMC Oral Health» و «Brazilian Oral Research»؛ و در نهایت در پزشکی، مجلات «Brazilian Journal of Medical and Biological Research» و «Clinics» و «Sao Paulo Medical Journal» ، معتبرترین مجلات در میان تمامی مجلات الکترونیکی رایگان مورد بررسی محسوب می شوند

هدف اصلی این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر تولیدات علمی زنان ایرانی در آی. اس. آی بین سالهای 1993 تا 2009 می باشد. این پژوهش کاربردی به روش مطالعه کتابخانه ای و پیمایشی به انجام رسیده است. برای شناسایی زنان دارای تولیدات علمی در آی.اس.آی، گردآوری اطلاعات از پایگاه WoS متعلق به مؤسسه ISI استفاده شد و برای گردآوری اطلاعات مربوط به عوامل مؤثر بر تولیدات علمی زنان از پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردیده است. پرسشنامه مذکور، پس از بررسی روایی و پایایی، به تعداد 100 نفر از نویسندگان زن ارسال گردید. بر اساس یافته های پژوهش، به لحاظ اولویت، جامعه پژوهش تاثیر عوامل سه گانه دستیابی به موقعیت علمی بالاتر، توانمندی های ذاتی، و پشتکار و توان اکتسابی را بیش از سایر عوامل می دانند. به دنبال آنها، مؤثرترین عوامل عبارتند از حس مفید بودن در جامعه، دستیابی به موقعیت شغلی برتر، و تشویق اطرافیان و خانواده. در پایان، در راستای توانمندسازی زنان برای تولید علم و تقویت عوامل مؤثر، برخی پیشنهادات اجرایی ارائه گردید

هدف: پژوهش حاضر در مورد ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بر اساس الگوی تعالی سازمانی EFQM است. هدف از این پژوهش بررسی سطح تعالی و تعیین نقاط قوت و ضعف در عملکرد اداره کل آرشیو و کتابخانه های صدا و سیما با توجه به معیارهای تعالی سازمانی است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی با رویکرد پیمایشی است. ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسشنامه استاندارد مدل EFQM می باشد. جامعه مورد پژوهش مدیران، مسؤولان و کارکنان اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما بوده و نمونه آماری این پژوهش، کل جامعه آماری بوده است. از مجموع50 نفر از مدیران، مسؤولان و کارشناسان در این اداره کل، 40 نفر در پژوهش حاضر شرکت کردند. یافته ها: نتایج حاصله از پژوهش نشان داد که اداره کل آرشیوها و کتابخانه های سازمان صدا و سیما با کسب امتیاز 83/295، پایین ترین سطح تعالی را کسب نموده و در میان هیچ یک از سطوح تقدیرنامه برای تعالی قرار ندارد. یافته ها حاکی از این بود که معیار نتایج جامعه با 7/56 درصد کل دارای بالاترین امتیاز و معیار نتایج کاربران با 26/16 دارای کمترین امتیاز می باشند. همچنین، با توجه به نتایج ارائه شده، بین امتیازهای کسب شده از هر یک از معیارها با معیارهای دیگر در زمینه نتایج نهایی زیرمجموعه های معیار رهبری، معیار منابع انسانی (کارکنان)، معیار نتایج کاربران، معیار نتایج منابع انسانی، معیار نتایج جامعه تفاوت معناداری وجود داشته است و در معیارهای خط مشی و استراتژی، شراکت ها و منابع، فرایندها و نتایج کلیدی عملکرد تفاوت معناداری وجود نداشته است. اصالت/ ارزش: ارزیابی عملکرد اداره کل آرشیوها و کتابخانه ها به عنوان متولّی تمامی آرشیوها و کتابخانه های شبکه های استانی مراکز مختلف صدا و سیما در سراسر کشور، و نیز آرشیو به عنوان نهادی متفاوت از کتابخانه و سازمانی که ترکیبی از این دو و الزامات مربوط به آن را در خود جای داده باشد، در هیچ یک از تحقیقاتی که تاکنون انجام گرفته، موضوع پژوهش قرار نگرفته است. چنانچه به موارد فوق، اهمیت و جایگاه و تأثیرگذاری رسانه ملی در میان آحاد جامعه و نقش آرشیو و کتابخانه در بهبود برنامه سازی آن را اضافه نماییم، به نظر می رسد این پژوهش در پییشبرد اهداف سازمان صدا و سیما و کمک به تعالی آن - چنانچه نتایج آن مورد توجه قرار گیرد- نقش به سزایی خواهد داشت

بهدنبال پیدایش فنّاوری اطلاعات، بروز برخی مسائل و مشکلات اخلاقی اجتناب ناپذیر بهنظر می رسد. با توجه به اهمیت این موضوع، مقاله حاضر بر آن بوده است که با یک رویکرد شناختی، برخی چالشهای اخلاقی مرتبط با فنّاوری اطلاعات را نشان دهد با این هدف که با شناسایی چنین مباحثی، اندیشیدن درباره چگونگی زدودن یا کاهش آنها را برانگیزد. بدین منظور، ضمن بررسی مبانی نظری و ارائه برخی شواهد زیربنایی، ضرورت پرداختن به برهمکنش اخلاق و فنّاوری اطلاعات و توجه به پیامدهای وابسته را تبیین کرده است. همچنین، برخی تنگناهای اخلاقی ناشی از فنّاوری اطلاعات را معرفی و بررسی نموده و در پایان، به چند راهکار اشاره کرده است.

مقدمه: استنادهای وبی (URLs) به دلیل ماهیت متغیر، متزلزل و ناپایدار اینترنت در خطر زوال و نابودی قرار دارند و به راحتی می توانند محو شوند. به همین منظور، پژوهش حاضر با هدف بررسی میزان دسترس پذیری و زوال استنادهای وبی مقالات منتشر شده در مجله انجمن کتابداری پزشکی ( JMLAیا Journal of the Medical Library Association) انجام شد.روش بررسی: پژوهش حاضر کاربردی و توصیفی بود، به طوری که 231 مقاله JMLA در یک دوره هفت ساله (08-2002) از آرشیو مجله دانلود (فروگذاری) و 175 مقاله دارای استناد وبی (URLs) مشخص شد. سپس تک تک URL ها آزمایش شد تا زوال یا دسترس پذیری آن ها مشخص شود. هنگام بروز خطا در دستیابی مستقیم به URL ها، از مرورگر اینترنتی، آرشیو اینترنتی و موتورجستجوی Google برای دستیابی به URL های گم شده استفاده گردید. سپس نتایج جمع آوری و با استفاده از نرم افزار Excel تحلیل شد تا دلایل شکست URLها و همچنین نیمه عمر استنادهای وبی مشخص شود.یافته ها: 76 درصد مقالات دارای استناد وبی (URLs) بودند و میانگین استناد وبی برای هر مقاله، 5URL  بود. از 1049 URL  استناد شده، 31 درصد غیر قابل دسترس بود که با جستجوی URL های گم شده، میزان زوال URL ها از 31 درصد به 13 درصد کاهش یافت. اکثر خطاها مربوط به پیام خطای 404 (یافت نشد) بود و میانگین نیمه عمر استنادهای وبی حدود 7 سال بود.نتیجه گیری: زوال URL ها مشکل بزرگی است که نمی توان آن را نادیده گرفت، زیرا URL ها به طور فزاینده ای در مقالات علمی استفاده و سپس ناپدید می گردند، زوال URL ها تا زمانی که سیاست های حفظ و نگهداری موثری مانند آرشیو اینترنتی اتخاذ نگردد، ادامه خواهد یافت.

زمینه: کتابداران، کارشناسان گردآوری و اشاعه اطلاعات هستند که داشتن مهارتهای تخصصی و علمی در این خصوص برای آنان کافی نیست، بلکه مقدم بر آن برخورداری از خصوصیت والای انسانی و کردار اخلاقی است که شایسته حفظ و توسعه می باشد. از طریق این کردارها می توانیم تشخیص دهیم که کتابداران و متخصصان اطلاع رسانی، کارگزاران اخلاقی هستند و در مقابل خودشان و به طور کلی جامعه، احساس مسوولیت می کنند. از این رو، این پژوهش می کوشد دیدگاه کتابداران عضو انجمن کتابداری و اطلاع رسانی کشور را نسبت به اصول اخلاق حرفه ای کتابداران و اطلاع رسانان مورد بررسی قرار دهد.روش کار: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با روش پیمایشی توصیفی انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش را کتابداران عضو انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و 10 شاخه استانی انجمن خراسان، اصفهان، خوزستان، فارس، قم، لرستان، کرمانشاه، مازنداران، همدان و یزد تشکیل داده اند. تعداد جامعه آماری با توجه به آمار اخذ شده از انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران 1873 نفر بوده است. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته، استفاده شده است. مبنای این پرسشنامه را برخی مولفه ها و شاخص های اخلاق حرفه ای موجود در متون مرتبط و منشورهای اخلاق حرفه ای کتابداران تشکیل داده اند.یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش جهت تنظیم اصول اخلاق حرفه ای کتابداران ایران به ترتیب، مولفه های مسوولیت در برابر خود، مسوولیت در برابر همکاران، مسوولیت در برابر حرفه، مسوولیت در برابر استفاده کنندگان، مسوولیت در برابر سازمان، مسوولیت در برابر جامعه، و مسوولیت در برابر متخصصان سایر حرفه ها پیشنهاد شدند.نتیجه گیری: در پایان، قوانین اخلاقی نهایی مورد نظر کتابداران عضو انجمنهای کتابداری و اطلاع رسانی ایران در هفت مولفه که شامل 32 اصل می باشد ارایه گردیده است.

به منظور فراهم کردن بستر مناسب برای ارزیابی عملکرد کتابخانه­های دانشگاهی و پیاده سازی استانداردها و رویکردهایمتعارف بین­المللی، مقاله حاضر می­کوشد با بررسی متون مرتبط اعم از پژوهشی و مروری، الگوها و رویکردهای به کار رفته برای سنجش کیفیت خدمات کتابخانه­های دانشگاهی را شناسایی و مباحث کلیدی را استخراج نماید، با این امید که پژوهشگران علاقمند به حوزه کیفیت­سنجی، خدمات کتابخانه­های دانشگاهی را با استانداردها و الگوهای متداول موجود آشنا و انگیزة جستجو و کنکاش را در آنان ایجاد کند

در پژوهش حاضر، مجموعه­ای برابر با 64 فراموتور جستجو شناسایی، و در نهایت 19 فراموتوری که رایگان، قابل دسترس، و سازگار با اهداف پژوهش بودند به‌عنوان جامعه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات، یک سیاهه وارسی محقق­ساخته مورد استفاده قرار گرفت. بر مبنای نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش، مشخص شد که کلیه 19 فراموتور مورد بررسی از عملگر AND (و)، جستجوی عبارتی، تنظیم تعداد نتایج در هر صفحه، حفظ سؤال جستجوشده، و راهنمای کمکی برخوردارند؛ اما امکانات جستجوی کلمات فرامتنی در سایت‌ها و نمایش حجم صفحات جستجوشده در هیچ فراموتوری مشاهده نشد. همچنین امکاناتی از قبیل کوتاه­سازی، جستجوی کلیدواژه‌ها در عنوان و آدرس سایت، و نیز نمایش مختصری از متن، در حد بالایی (در 18 فراموتور جستجو) پشتیبانی می­شود. سیاهه وارسی به‌کاررفته در این پژوهش می­تواند به‌منزله یک مدل در جهت مطالعه امکانات جستجو در موتورهای جستجو، کتابخانه­های دیجیتال، و دیگر ابزارهای جستجو در اینترنت، توسط دیگر محققین به‌کار برده شود.

پژوهش حاضر دسترس پذیری و زوال استنادهای اینترنتی 5 مجله دسترسی آزاد نمایه شده در ISI را بررسی نموده است. این پژوهش کاربردی و از دسته مطالعات توصیفی و سنجش کمی محسوب می شود. جامعه آماری پژوهش حاضر، 748 مقاله منتشر شده در 5 مجله دسترسی آزاد نمایه شده در ISI، از ابتدای سال 2002 تا پایان سال 2007 است. سپس، از این تعداد مقاله دانلود، تمام استنادهای اینترنتی (URLs) استخراج و 3734 استناد اینترنتی منحصر به فرد بدست آمد. بررسی های آماری و انجام محاسبات با استفاده از آمار توصیفی صورت گرفت و جهت رسم جداول و نمودارها نیز از نرم افزار اکسل 2007 Excel استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در اولین بررسی، از 3734 استناد اینترنتی مورد بررسی، 73 درصد دسترس پذیر بوده و 27 درصد زوال داشته است که با جستجوی استنادهای اینترنتی گم شده در مرورگر اینترنتی، آرشیو اینترنتی، و موتور جستجوی گوگل، میزان دسترس پذیری از 73 درصد به 89 درصد افزایش یافت و میزان زوال نیز از 27 درصد به 11 درصد کاهش پیدا کرد. بررسی استنادهای اینترنتی از نظر دامنه و فایل نشان داد که دامنه .net با 96 درصد دسترس پذیری (4 درصد زوال) دارای بیشترین دسترس پذیری بوده و با ثبات ترین دامنه می باشد. همچنین، فایل PDF با 93 درصد دسترس پذیری (7 درصد زوال) دارای بیشترین دسترس پذیری بوده و با ثبات ترین فایل است. افزون بر آن، نتایج نشان داد که پیام خطای 404 (یافت نشد) با 43 درصد، بیشترین پیام خطا بوده و میانگین نیم عمر استنادهای اینترنتی 8 سال و 9 ماه است. در خاتمه، برای پایان دادن به پدیده زوال، پیشنهادات و راهکارهایی ارایه شده است.