علیرضا استعلاجی

برنامه ریزی فضاهای کالبدی و سکونت گاه های شهری و روستائی راهی برای رسیدن به سطح توسعه پایدار است که این برنامه ریزی می بایست با شناسائی وضع موجود ،توان مندی های بالقوه و بالفعل با شناخت محیط در بخش های طبیعی، انسانی و اقتصادی و کالبدی صورت پذیرد. شهر و روستا به دنبال تعادل بخشی در عملکرد و فعالیت های روزمره خود هستند ،گرچه نقش شهر با تولیدات صنعتی و فعالیت بخش خدمات و صنایع دستی و صنایع وابسته به محصولات کشاورزی مستقر در روستاها مشخص می گردد و روستا ها نیز با تولید محصولات کشاورزی و فراهم نمودن موادغذایی نقش خود را نشان می دهند، اما آنچه اهمیت دارد این است که کلیه عملیات توسط موجودی به نام انسان صورت می پذیرد که در سکونت گاه های شهری و روستائی زیست می نماید و شکل گیری این سکونت گاه ها چه در شهر و روستا در زمان حاضر نیاز به یک برنامه ریزی دارد، هرچند سکونت گاه ها امروزه بسیار متفاوت تر از قبل از لحاظ تیپ ظاهری و پایداری می باشد.اهمیت پرداختن به این موضوع همین بس که بخش زیادی از درآمدهای اقتصادی افراد در طول زندگی صرف هزینه تهیه مسکن می شود و از طرفی محدودیت زمین در شهرها و بالا رفتن قیمت ها حتی در روستاها لازمه ساماندهی و برنامه ریزی فضای کالبدی سکونت گاه های شهری و روستائی را ضروری می نماید.

هدف اکثر برنامه ریزان در کشور های گوناگون نیل به توسعه و هدف نهایی از توسعه نیز نیل به توسعه پایدار است. در فرایند برنامه ریزی برای توسعه روستایی، شناخت ویژگی های ساختاری سطوح توسعه یافتگی و آگاهی از پتانسیل ها و توان های محیطی هر منطقه اهمیت زیادی دارد.به منظور حل مسائل ناشی از عدم تعادل های منطقه ای گام نخست شناخت و سطح بندی مناطق از نظر میزان بر خورداری در زمینه های اجتماعی، اقتصادی وخدماتی می باشد که روش متغیر های استاندارد شده یکی از الگو های عرضه شده دراین زمینه است. هدف این مقاله بررسی ویژگیهای اقتصادی، اجتماعی روستاهای شهرستان بندر انزلی با یکدیگر و تعیین میزان توسعه یافتگی آنها می باشد تا درحوزه کاربردی نتایج آن در تصمیم گیری ها و برنامه ریزیهای منطقه ای مورد استفاده قرار گیرد. روش کاردراین تحقیق توصیفی و تحلیلی می باشد. جامعه آماری تحقیق حاضرکلیه 28روستای شهرستان بندر انزلی می باشد. در بررسی حاضر 32 شاخص که در نهایت این شاخصها به 5 شاخص تبدیل شدند که برای سهولت کار خدمات زیر بنایی و روبنایی را در هر یک از روستاهای جمع آوری شده درزمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و مشخص شده و سپس با بهره گیری از مدل متغیر های استاندارد شده در حوزه خدمات سطوح توسعه یافتگی روستاهای شهرستان بندر انزلی تعیین و تحلیل بر روی آنها انجام شده است.نتایج حاصل در این پژوهش نشان می دهد که روستاها علی رغم داشتن شرایط محیطی تقریباً همگن از لحاظ میزان برخورداری و سطح توسعه یافتگی تفاوت های قابل ملاحظه ای دارند. همچنین سطح برخورداری روستاها در هر یک از ابعاد اقتصادی، اجتماعی و خدماتی با یکدیگر برابر نیست در مجموع می توان گفت که6/66% روستاهای شهرستان بندر انزلی توسعه یافته و 9/22%کمتر توسعه یافته و5/10% روستاهاتوسعه نیافته می باشند. این تفاوت ها لزوم تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های هدفمند را برای توسعه یکپارچه و متوازن نواحی روستایی این شهرستان را ایجاب می کند.

طی چند دهه گذشته تنوع بخشی به صادرات کشور و به عبارتی دیگر گرایش به استراتژی توسعه صادرات و جهش صادراتی، شدیداً مورد تأکید قرار گرفته است. در این راستا صادرات کالاهای غیرنفتی به منظور جایگزینی هر چه بیشتر سایر کالاها بجای نفت در جهت رشد اقتصادی و ایجاد وتحول ساختاری در آن، افزایش فرصت های شغلی، کسب درآمدهای ارزی و در نهایت امکان بروز توانهای بالقوه مدنظر قرار دارد. اصولاً در راستای توسعه اقتصادی، شناخت منابع و عواملی که از مجرای صادرات بر رشد تأثیر می گذارد از اهمیت بالایی برخوردار است , به ویژه منابعی که از مزیت نسبی و خصوصاً از مزیت رقابتی نیز بهره مند باشند. یکی از کالاهایی که به واسطه ویژگی های طبیعی و سوابق تاریخی در برخی از نقاط ایران قابل تولید بوده و به لحاظ کسب درآمدهای ارزی می تواند در ترکیب صادرات غیرنفتی قرار بگیرد، گل و گیاهان زینتی است. با فراهم کردن زمینه تولید گل و گیاهان زینتی در حجم بالا و صادرات آن می توان درهای بازارهای جهانی را بر روی اقتصاد کشور گشود و از آنجایی که این محصولات دارای توان بالقوه ای در کسب درآمد ارزی بالا می باشند، در ترکیب با صادرات سایر کالاهای غیر نفتی می تواند نقش بسیار مهمی در تدوین برنامه اقتصادی بدون نفت و تنوع بخشی به صادرات داشته باشد و از طرف دیگر کشت گل و گیاهان زینتی در روستاها علاوه بر ایجاد اشتغال , سبب افزایش درآمد و پس انداز و انباشت سرمایه روستائیان شده و به توسعه اقتصادی روستا منجر می گردد که نهایتا" توسعه پایدار را در پی دارد.

پژوهش حاضر که با هدف بررسی پیامدهای ناشی از جابجایی فضایی - مکانی روستاها بعد از زلزله سال 1369 درروستای چهارمحل از توابع بخش خورگام شهرستان رودبار به انجام رسیده است، بدنبال بازگو کردن  ابعاد مثبت جابجایی و ادغام روستاها می باشد. جمع بندی نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان می دهد که اکثر پاسخگویان ازجابجایی وادغام روستا رضایت داشته اند این درحالی است که مطالعات گذشته جملگی برعدم موفقیت جابجایی وادغام روستاها تاکید دارند. ازدیگرنتایج مطالعه حاضر، تغییراتی است که بواسطه برخورداری ازامکانات وخدمات زیربنایی پس از جابجایی بوجود آمده است ونظراهالی رانسبت به جابجایی وادغام مثبت کرده است همچنین تاثیر ویژگی های فردی پاسخگویان (از جمله سن وافرادتحت تکفل ) درایجاد دیدگاه مثبت نسبت به جابجایی ازجمله نتایج این مطالعه بشمار می رود. یقینا وجود این رضایت مندی ناشی از تغییراتی است که بواسطه جابجایی فضایی – مکانی روستاها درابعاد مختلف زندگی آنها بوقوع پیوسته است باتوجه به وجود تجارب ناموفق از جابجایی و ادغام روستاها این اقدامات می باید تنها در شرایط ضروری و با جلب مشارکت و رضایتمندی گروه های هدف همچنین با ایجاد فضای امنیتی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی ، اکولوژیک و کالبدی زندگی روستاییان به مرحله اجرا در آید. به عبارت دیگر تنها با فراهم سازی بسترهای اجتماعی، اقتصادی، نهادی، کالبدی و اکولوژیک می توان مسیر موفقیت طرح های جابجایی فضایی مکانی روستاها را هموار کرد

قسمت وسیعی از کشور ایران را حوضه های بیابانی نیمه بیابانی فرا گرفته است که در نگاه اول ناحیه ای بی حاصل جلوه می کند و به نظر می رسد هرگونه سرمایه گذاری در آن با شکست مواجه خواهد شد. اما همین ناحیه به ظاهر بی ثمر که به علت شرایط خاص جغرافیایی از اکوسیستمی شکننده برخوردار است، دارای ویژگیهایی است که در صورت بهره برداری بهینه از آن می تواند زمینه رشد و توسعه کشور را فراهم آورد. از جمله قابلیت های موجود در این ناحیه برخی جاذبه های گردشگریست که در نوع خود منحصر به فرد می باشند که در صورت سرمایه گذاری لازم نه تنها گردشگری داخلی رونق می بخشند بلکه با جذب گردشگران خارجی به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور نیز کمک می نمایند

از دیدگاه جغرافیای کاربردی، برنامه ریزی توسعه پایدار روستایی فرآیندی است که در آن تمامی سیاست های زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی در ارتباط با هم و متناسب با بار محیط چنان طراحی گردد که از نظر بوم شناختی پایدار باشد. با این دیدگاه می توان گفت مناطق روستایی با توجه به قابلیت های موجود می توانند مهمترین نقش را در توسعه پایدار داشته باشند . لذا ضروری است برنامه ریزی جامع و کاملی برای توسعه پایدار روستایی انجام شود که در آن تمام مؤلفه های موثر با دیدگاه سیستماتیک و جغرافیای ادراک محیطی و رفتاری مورد توجه قرار بگیرد. در این راستا مقاله کاربردی حاضر با پژوهش موردی از ناحیه ویلکیج و کاربرد در کشور ایران تدوین شده و دستورالعمل و پیشنهادهای لازم با دیدگاه توسعه پایدار روستایی ارائه گردیده است.

به‌ طور کلی‌ بنیان های‌ جغرافیایی‌ به‌ دو دسته‌ بنیان های‌ طبیعی‌ و انسانی‌ تقسیم‌ می‌گردند. مطالعات‌ انجام‌ گرفته‌ نشان‌ می‌دهد که‌ ساختار نظام‌ استقرار ضمن‌ تأثیرپذیری‌ از بنیان های‌ انسانی‌ در ارتباط‌ با بنیان های‌ طبیعی‌ شکل‌ گرفته‌اند. نتایج‌ حاصل‌ از ضریب‌ همبستگی‌ و تحلیل‌ رگرسیونی‌ متغیرهای‌ مورد بررسی‌ و توزیع‌ سکونتگاه ها نشان‌ می‌دهد که‌ بین‌ تیپ‌ اراضی‌ و توزیع‌ سکونتگاه ها همبستگی‌ مستقیم‌ و معنی‌ دار و بین‌ طبقات‌ ارتفاعی‌ و توزیع‌ سکونتگاه ها همبستگی‌ معکوس‌ و معنی‌ دار وجود دارد. در کنار بنیان‌های‌ طبیعی‌ در ارتباط‌ با بنیان های‌ انسانی‌، موفقیت‌ کارکردی‌ نیز در نظام‌ استقرار تأثیر می‌گذارد. موفقیت‌ کارکردی‌ اگر چه‌ وابسته‌ به‌ موفقیت‌ طبیعی‌ است‌، شامل‌ موقعیت‌ محلی‌، ناحیه‌ای‌ و فرا ناحیه‌ای‌ نیز می‌باشد. واژگان کلیدی: بنیان های‌ طبیعی‌ و انسانی‌، نظام‌ استقرار، تکنیک های‌ کمیّ‌، ضریب‌ همبستگی‌، تحلیل‌ رگرسیونی‌.

سلامت یکی از مهم ترین و محوری ترین ابعاد زندگی بشر است. سلامت محور توسعه است. با توجه به بند سیزدهم از شرح وظایف آموزش و پرورش، اهتمام به تامین و پیشبرد سلامت دانش آموزان در همکاری با وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی مورد تاکید بسیار است. روش پژوهش حاضر از هدف از تحقیقات کاربردی و از نظر ماهیت یک مطالعه توصیفی – تحلیلی است. در این پژوهش تعداد 30 باب مدرسه ابتدایی روستایی در شهرستان اهواز مورد بررسی قرار گرفت.این مدارس متعلق به سه منطقه 1، 2 و 4 اهواز تعلق دارند که به ترتیب 10 مدرسه روستایی مربوط به ناحیه یک ، 6 مدرسه روستایی مربوط به ناحیه 2 و 14 مدرسه مربوط به ناحیه 4 آموزش و پرورش اهواز مورد بررسی قرار گرفت. نمونه گیری بصورت سرشماری انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات در این بررسی پرسشنامه بود. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار Excel مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج این پژوهش ،مدارس مورد مطالعه از نظر وضعیت بهداشت محیط برخی مواد آیین نامه با معیارهای بهداشت مدارس فاصله دارد.در نهایت باید گفت که شاید مهم ترین مسئله در وجود یک مدرسه ی بهداشتی و ایمن ،افزایش بودجه ی مدارس و بهبود مدیریت ها در امر مدرسه سازی ،توجه بیش تر آموزش و پرورش به بهداشت محیط مدارس روستایی و افزایش نظارت ها از سوی مرکز بهداشت در قالب سیاست های تعیین شده و هماهنگ بین دو وزارت بهداشت و درمان وآموزش پزشکی و آموزش وپرورش می باشد.

شهرستان رامسر دارای جاذبه های مختلف گردشگری وسابقه ای نام آشنا برای گردشگران است. دراین تحقیق تلاش شده مناطقی که علاوه بر موقعیت مناسب زیست محیطی و دارابودن جاذبه های گردشگری و زیرساختهای ارتباطی در قلمرو مطالعاتی، که هم جهت با شرایط طبیعی آن منطقه باشد و، قابلیت تبدیل شدن به دهکده سلامت را دارد مورد شناسایی قرار گیرد. با توجه به شرایط محیطی شهرستان رامسر ، فاصله از مراکز جمعیتی ( شهر و آبادی ) ، نزدیکی به راه ، فاصله از گسل ، فاصله از رودخانه ، فاصله از حرکات دامنه ای ، نزدیکی به چشمه های آبگرم ، ارتفاع و شیب به عنوان شاخص های محیطی جهت مکان یابی دهکده سلامت در نظر گرفته شده است. بدین منظور با استفاده از نرم افزار GIS ورژن 10.5پارامترهای مورد نظر بررسی و نهایتا نقشه های رقومی هر یک تهیه گردید. از مدل AHP بری بدست آوردن وزن شاخص ها و از مدل VIKOR برای رتبه بندی معیارهای گردشگری استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان دهنده این است که پهنه ها و اولویتهای انتخاب شده در بخش شمال شهرستان قرار دارد.