مهشید میرفخرایی

مهشید میرفخرایی

مدرک تحصیلی: دکتری فرهنگ و زبان های باستانی، دانشگاه تهران
رتبه علمی: استاد،گروه زبان های باستانی، پژوهشکده زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
پست الکترونیکی: mahshidmirfakhraei@yahoo.com
لینک رزومه

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۳۳ مورد.
۱.

درباره دو ترکیب اوستایی aǝm.mǝrǝṇcō و upā.θβaiieiti در ویشتاسپ یشت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اوستا زند ویشتاسپ یشت ویشتاسپ زردشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۲ تعداد دانلود : ۱۷۶
متنِ اوستاییِ ویشتاسپ یشت، بخشی از اوستای متأخر و مشتمل بر هشت فرگرد و شصت و پنج بند است. از این متن برگردان پهلوی، زند، هم در دست است. در این یشت، زردشت با خطاب «ای پسر» چکیده هایی از اصول دین را به همان شیوه ای که اهوره مزدا در فرگرد نوزدهم وندیداد برای زردشت بیان می کند، به ویشتاسپ می آموزد. ویشتاسپ یشت، احتمالاً، متعلق به نسک دوم از بیست ویک نسک اوستای ساسانی به نام «ویشتاسپ ساست» بوده است. متن اوستایی متأخر و پر از ابهام است. حالت های صرفی واژه ها، اغلب نادرست و گاه از میان رفته است. بخش هایی از متن وام گرفته از قسمت های دیگر اوستا به ویژه وندیداد است. در این پژوهش، دو ترکیب اوستایی aǝm.mǝrǝṇcō و upā.θβaiieiti از این یشت تجزیه و تحلیل می شوند و خوانش و معانی تازه ای برای آن ها پیشنهاد می شود.
۴.

خویشتن داری بنابر آموزه بودا در متنی به زبان ختنی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زبان های ایرانی میانه شرقی ختن زبان ختنی کتاب زمبسته آئین بودا سَموَرَ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۳۳۵
کتاب زَمبَستَه منظومه ای طولانی به زبان ختنی قدیم از شاخه زبان های ایرانی میانه شرقی است. این کتاب، مجموعه ای وسیع از مفاهیم رایج آئین بودایی و جنبه های گوناگون دین بودا است. فصل دوازدهم این کتاب فصلی آموزه ایو شامل مجموعه ای از شایست ها و نشایست هاست. قطعه ای که در این گفتار برگردان آن از زبان ختنی به فارسی آمده، شامل 52 بند نخستین همین فصل است که به شرح و توصیف سَموَرَ(saṃvara= خودداری،خویشتن داری اخلاقی یا متوقف ساختن تأثیرات کَرمَه ها یا اعمال پیشین انسان) اختصاص دارد. سَموَرَ یکی از مهم ترین مراحل رسیدن به فضیلت پرهیزگاری به شمار می آید و همانند نگهبانی است که پیوسته می کوشد تا انسان را از هر آنچه که ناشایست و ناپسند است، دور دارد و او را در جهت رسیدن به نیروانه (= نجات و رستگاری) یاری رساند. در زیر ریشه شناسی واژه سَموَرَ، دیدگاه فلسفی درباره سَموَرَ، مراحل دستیابی، مراسم تعهد و شرایطی که به از دست دادن سَموَرَ می انجامد، مورد بررسی قرار گرفته است.
۶.

بررسی نقش مغان در آیین و تاریخ ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مغان دیوپرست زردشت دیو زدایی وندیداد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۰۳ تعداد دانلود : ۷۸۹
دربارة مغان، خاستگاه اصلی آنها، آیین، آداب و رسومشان بین محققان اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد. بعضی معتقدند آنها نه آریایی و نه سامی، بلکه قومی بودند که در ماد می زیسته اند، آنها را جادوگرانی زبده، دیوپرست، روحانیون کیش پیش زردشتی و مخالفان حقیقی زردشت می دانند که چون یارای مقاومت در برابر فراگیر شدن آیین زردشت را در خود نیافتند، به هیأت سردمداران دین زردشت درآمدند. برخی نیز آنها را وارثان برحق زردشت می دانند. برخی نیز معتقدند: آنان روحانیونی بودند که پذیرای پیام زردشت شدند و در رواج آن کوشیدند. بی شک مغان در ترویج آیین زردشت، تأثیری انکارناپذیر دارند. تأثیر مغان و آیین های منسوب به آنها، همانند کشتن خرفستران، خویدوده، به دخمه سپردن مردگان از ترس حملة دیو نسوش و همة تلاش آنها برای دیوزدایی در وندیداد و سایر کتب مذهبی زردشتیان، گویای همین واقعیت است.
۷.

بررسی بخشی از گزارش هرودوت در خصوص آداب و رسوم ایرانیان با آیین زرتشتی گری(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: هرودوت زرتشتی گری ایزدان یزش دروغ

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۸۳ تعداد دانلود : ۷۶۳
هرودوت هالیکارناس، تاریخ نگار یونانی، به خاطر اثر معروف خود تاریخ هرودوت توسط محققان و پژوهشگران بسیاری مورد تمجید یا انتقاد واقع شده است. گروهی او را متهم به افسانه سرایی و تحریف واقعیت های تاریخی نموده، و گروه دیگر گزارش های او را تمجید کرده، مبنای تحقیقات خود قرار داده اند. گزارش های هرودوت از آداب و رسوم ایرانیان، با توجه به تاریخ حیات او (425-484 پ.م.) مقارن با دو پادشاه هخامنشی (خشایار شاه و اردشیر یکم) مؤیّد فراگیر شدن زرتشتی گری در ایران باستان است. شیوه ای که هرودوت برای تاریخ نگاری خود استفاده کرده، شیوه ای روایی است و احتمال دارد که آنچه وی نگاشته، توسط راوی به غلط به او انتقال داده شده باشد، بدین روی، لازم است تا گزارش های او از جنبه های گوناگون بررسی شود. بنابراین، مقایسة گزارش های هرودوت در این فاصلة زمانی، در خصوص آداب و رسوم ایرانیان، از جمله وجود ایزدان گوناگون، «یزش» و نثار قربانی برای ایزدان بر بلندای کوه ها، یزش عناصر طبیعت، به دخمه سپردن مردگان، حضور مغ ها در هنگام اجرای مراسم قربانی، ناپسند بودن دروغ، پاک نگاه داشتن رودخانه ها با آنچه در اوستا، کتاب مقدّس زرتشتیان و دیگر کتب مذهبی زرتشتی آمده است، می تواند راه گشا باشد.
۹.

مطالعه باید ها و نباید های آئین بودا در سرودی به زبان ختنی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: زبان های ایرانی میانه شرقی زبان ختنی کتاب زمبسته آئین بودا باید ها و نباید های آئین بودا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۴۷۴
زبان ختنی در شمار زبان های ایرانی میانه شرقی جای می گیرد و در مقایسه با زبان های دیگر کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعه و بررسی متون ختنی در شناخت آداب و رسوم، فرهنگ و باورهای مردم سرزمین ختن کمک شایانی می کند و از این طریق می توان به مشترکات فرهنگی بیشتری میان فرهنگ ایران و هند باستان پی برد. در این راستا بررسی متون ختنی از جمله کتاب زَمبَستَه که سرشار از تفسیرها و مفاهیم رایج آئین بودایی و شامل آموزه هایی از مکتب مهم این آئین یعنی مهایانه است، ضروری می نماید. فصل دوازدهم این کتاب فصلی آموزه ای است و به سَموَرَ (= خویشتن داری اخلاقی) که اولین گام در راه رسیدن به رستگاری است، اختصاص دارد و به گناهانی اشاره می کند که سبب از بین رفتن سَموَرَ می شوند. این گناهان به دو گروه گناهان بزرگ و کوچک تقسیم می شوند که هریک خود شامل گناهان متعددی است. دوری از این خطاها سبب می شود تا شخص شایستگی های خود را افزایش داده و به نیروانه نائل گردد که هدف و نتیجه این آموزش هاست. پژوهش حاضر به بررسی باید ها و نباید های آئین بودا بنابر فصل دوازدهم کتاب ختنی زَمبَستَه پرداخته است.
۱۰.

نافرمانی (= عدم تمکین) زنان در مادیان هزاردادستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساسانیان فارسی میانه مادیان هزاردادستان متون حقوقی نافرمانی یا عدم تمکین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۲ تعداد دانلود : ۱۰۷
مادیان هزاردادستان یکی از متون حقوقی معتبر به خط و زبان پهلوی است. مادیان در پایان دوره ساسانی، یعنی نیمه نخست قرن هفتم میلادی، نوشته شده و تنها متنی از این دوران است که به مسائل حقوقی پرداخته است. در این کتاب، به مسائلی همچون برده داری، ضمانت، شراکت، ازدواج، طلاق، نافرمانی (= عدم تمکین) و... اشاره شده است. در دوران ساسانیان، ارتباط متقابلی بین جایگاه زنان و موقعیت طبقاتی آن ها وجود داشت و برای زنانی که از اصول و هنجارهای اجتماعی، خانوادگی و مسائلی مانند آن پیروی نمی کردند، مجازات هایی مطابق با جایگاه اجتماعی آنان در نظر گرفته می شد. به این گروه از زنان نافرمان می گفتند. در این مقاله، مفهوم نافرمانی یا عدم تمکین، قوانین مربوط به نافرمانیِ زنان در پایه های گوناگون (پادشازن و چگرزن)، تحلیل احکام مربوط به آن، چگونگی مشارکت (= انبازی) و تصرف زن در اموال، قبل و بعد از محرزشدن نافرمانی، شرایط تعلق گرفتن دارایی (= خواسته) و ارث (= بَرماند) به فرزندان زن نافرمان و همچنین چگونگی وضعیت درآمد آن ها بررسی شده است.
۱۱.

پایندانی (= ضمانت) و هم پایندانی (= ضمانت مشترک) در مادیان هزار دادستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مادیان هزار دادستان فارسی میانه متون حقوقی ضمانت ضمانت مشترک ضامن پایندانی هم پایندانی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۴ تعداد دانلود : ۶۶۱
مادیان هزار دادستانمتنی حقوقی به خط و زبان پهلوی است. مادیاندر دوره ساسانیان نوشته شده و تنها کتابی از این دوران است که تنها به مسائل حقوقی پرداخته است. برده داری، قیمومت، ضمانت، شراکت، ازدواج، طلاق و ... از جمله موضوعات مطرح در این اثر است. آنچه که در این مقاله بررسی شده، قوانین حقوقی مربوط به ضمانت است که با اصطلاح پایندانی و هم پایندانی مطرح شده است. این گزارش شامل دو بخش است: در بخش نخست، مفهوم پایندانی (= ضمانت) و پایندان (= ضامن) و قوانین مربوط به آن بررسی می شود. اینکه پایندان به وسیله چه کسی انتخاب و چگونه تأیید می شد، طلبکار چه وقت و در چه صورتی می توانست به پایندان رجوع کند و چه چیزهایی می توانست مورد ضمانت باشد. در بخش دوم همپایندانی (= ضمانت مشترک) و قوانین مربوط به آن بررسی می شود؛ اینکه، هم پایندانی چه ویژگی هایی داشت، چه تعهداتی را به وجود می آورد و تفاوت آن با پایندانی چه بود.
۱۲.

سالاری زن از مجموعة هزار قضاوت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساسانیان حقوق خانواده مادیان هزار دادستان متون فارسی میانه سالاری زن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۴۶ تعداد دانلود : ۵۲۱
سالاری زن از مجموعة هزار قضاوت زهرا حسینی* چکیده مجموعة هزار قضاوت یا مادیان هزار دادستان (Mādayān ī hazār dādestān)، یکی از مهم ترین منابع تاریخ اجتماعی ایران ساسانی است. این کتاب احکام، فتوا و اسنادی را در بر دارد که در دعاوی و دادرسی های حقوقی صادر شده است، یعنی حقوق مدون نیست بلکه مجموعه ای از احکام حقوقی است، چنین متن هایی به عنوان کتاب راهنما در جریان قضایی به کار می رفت. اصطلاح حقوقی «sālārīh: سالاری» که در مجموعة هزار قضاوت، دیده می شود، این جایگاه را به مرد اختصاص می دهد و وظایف حقوقی او را مطرح می کند. اکنون مسأله مقاله این است، آیا زن نیز در دورة ساسانی در مقام سالاری قرار گرفته است؟ اگر ایفاگر نقش سالاری بوده است، روند رسیدن به جایگاه مدیریتی زن را در احکام مادیان هزار دادستان چگونه می توان دریافت؟ با بررسی احکام موجود دریافتیم که چگونه زن به جایگاه سالاری رهنمود شد و چگونه در این مقام شایستگی خود را نشان داد و آن را برای خود حفظ کرد. احکامی در این متن حقوقی ارزشمند وجود دارد که بیانگر سالاری زن در خانواده، آتشکده، ادارة اموال موقوفه و مدیریّت اموال مشترک زناشویی در دادرسی های قضایی عهد ساسانی است. واژگان کلیدی: ساسانیان، مادیان هزار دادستان، متون فارسی میانه، حقوق خانواده، سالاری زن * دکتری فرهنگ و زبان های باستانی ایران Hosseini_z90@yahoo.com
۱۳.

شعر منظوم و نثر شاعرانه در زبان های هندواروپایی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گاهان ریگ ودا زبان شناسی تطبیقی زبان هندواروپایی زبان شناسی درزمانی و هم زمانی شعر منظوم و نثر شاعرانه مفاهیم شعری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲۰ تعداد دانلود : ۷۹۲
زبان شناسی تطبیقی برای شناخت زبان ها دو روش مشخص دارد: روش رده شناختی و روش تکوینی. هدف روش نخست تثبیت ویژگی های همگانی زبان ها و هدف روش تکوینی، تدوین تاریخ زبان هاست. زبان شناس تطبیقی برای هر زبانی یک اصل مسلم و یک فرض دارد. اصل مسلم نزد ایشان مشابهت های بسیار زبان هاست که نمی توان آنها را حمل بر اتفاق یا وام گیری کرد. فرض آنان بر این است که این زبان ها از یک اصل مشترکی منشأ گرفته اند و اختلافات کنونی میان آنها نتیجه تحولی است که زبان های هر گروه، پس از جدایی از نیای اصلی، پذیرفته اند. بررسی زبان ها از طریق روش تطبیقی، بازسازی ویژگی های بنیادی دستور و واژگان زبان فرضی را ممکن می سازد، که این خود آغازی برای توصیف تاریخی زبان های وابسته است. بر اساس مطالعات زبان شناسی تطبیقی، زبان دارای دو بعد است، یکی توصیفی، یعنی بعد زبانی و دیگری هنری و شعری. بعد زبانی به دنبال عاملی است که یک پیام زبانی را به یک اثر هنری تبدیل می کند. مقایسه الگوهای شاخص در زبان های هندواروپایی امکان باسازی زبان ها را تا رسیدن به زبان مشترک اصلی، نیز شناخت ویژگی های شعر منظوم و نثر شاعرانه را فراهم می سازد. بر اساس این مقایسه می توان دریافت که در جوامع سنتی هندواروپایی، زبان شاعرانه در صلاحیت متخصصانی بوده است که انگیزه شاعری داشته، امّا جز سرودن شعر، وظایف دیگری از نوع موبدی، پیشگویی و مداحی را نیز عهده دار بوده اند. اصطلاحات بازمانده در برخی از شاخه های زبانی این خانواده، هم در بُعد واژه ها و هم در چهارچوب وظایف و خویشکاری های شاعران، در شرق و غرب یکسان است و از خلال این مشترکات می توان هم از پایگاه اجتماعی شاعر آگاه شد و هم اصطلاحات مربوط به شعر را در شاخه های زبانی خانواده هندواروپایی باز شناخت. در گفتار پیش رو کوشش شده است با تأکید بر شاخه هندوایرانی زبان ها، زبان شعری و شکل آغازین آن بر اساس داده های موجود باسازی و توصیف شود.
۱۴.

نخستین پزشک اساطیری ایران چه کسی است؟(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: Avesta Vandidad Therita Jamshid Fereidoon Shahnameh

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۶۰ تعداد دانلود : ۱۰۹۷
In this article first of all we invest the name of Therita in Avesta and then the frequency of this name in middle Persian texts, after that introduce the first doctor in the historical books of Islamic Iran that some of them say he is Fereidoon and some say he is Jamshid. These three Iranian mythical characters somehow have connections with medicine, and in order to define the first doctor all three should be studied and differences in their characteristics in sources should be noticed. By a way it is thought that Ferdosi, in first four verses of Jamshid's introduction describes Therita adjectives for Jamshid.
۱۵.

نقش زن در احکام مبادله مادیان هزاردادستان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ساسانیان گوهرین مادیان هزاردادستان مبادله کالا نقش زن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴ تعداد دانلود : ۹۰
مادیان هزاردادستان hazār dādestān)  (mādayān ī  «مجموعه هزارفتوی»، تنها نسخه خطی ناقصی از چندین مجموعه حقوقی دوره ساسانیان در دست است. اطلاعی از زندگی جمع آورنده آن، فرّخ مرد وهرامان (فرّخ مرد پسر بهرام)، نداریم. احتمال می رود کتاب در اصل در دوران پادشاهی خسروپرویز، آخرین پادشاهی که نامش در کتاب آمده، تألیف شده باشد. این گفتار به بررسی اصطلاح حقوقی « gōhrēn kardan: گوهرین کردن، معاوضه کردن» از «مجموعه هزارفتوی» می پردازد. گوهرین و گوهرین کردن در سه دادستان (= حکم) این کتاب ارزشمند حقوقی به کار رفته است. با بررسی این سه حکم، این اصطلاح حقوقی تفسیر می شود. ضمن پیگیری قانون و مسائل حقوقی ایران دوره ساسانی، کارکرد حقوقی گوهرین کردن را پدیده جدیدی در خانواده می بینیم. نقش زن در این مبادله تجاری، بیانگر حضور جدی او در عرصه اجتماعی اقتصادی است که در جهت استحکام خانواده پیش می رود.
۱۶.

تاریخ دین زردشتی روش های بررسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اوستا تاریخ دین زردشتی دین پیش زردشتی سنت ودایی سنگ نبشته های فارسی باستان آثار فارسی میانه ادبیات زردشتی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۸۸ تعداد دانلود : ۸۲۳
دربارة تعیین زمان زردشت و دین هخامنشیان توافق هایی نسبی به دست آمد، اما آن چه هم چنان مورد بحث است دین ایرانیان پیش از زردشت است. عمده ترین مسئله در بررسی تاریخ دین زردشتی، ناپیوستگی میان سه پیکرة اساسی منابع است که عبارت اند از: اوستا، سنگ نبشته های هخامنشی، و ادبیات زردشتی که هیچ یک انعکاس دهندة دین عامة مردم نیست و گه گاه پاره ای از عقاید مردم در آن ها بازتاب یافته است. اما به هر حال منطقی تر آن است که از خلال همین آثار مبهم و غیرصریح محتوای فکری آغازین مردم ایران را، که پایه های اصلی دین آنان را تشکیل می دهند، بشناسیم. به طور کلی، در بررسی دین پیش زردشتی ایران سه رویکرد به نظر می رسد: 1. تاریخ دین را منحصراً بر اساس گاهان تعیین می کند و ابزار کار تفسیری است از اشارات گاهانی به جای مانده و انطباق آن ها بر سنت ودایی؛ 2. بر هم سازی و ترکیب شواهد اوستا و کتاب های پهلوی تأکید دارد و ارزش این مواد را در آن می داند که بازتاب دهندة مجموعة آموزه های زردشت و نمودار روند طبیعی رشد هستند و تغییرات حاصل شده در آن را موجب گسست در سنت و نفوذ ادیان دیگر نمی داند؛ 3. شواهد ترکیب شده از اوستا و کتاب های پهلوی را متنوع و انعطاف پذیر می شمارد و آن را دستگاه اعتقادی خشک نمی داند و مزدیسنای ساسانیان را دینی پویا و کارآمد توصیف می کند.
۱۷.

بازتاب اندرزنامه های پهلوی در ادب و حکمت ایران اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گلستان سعدی نوشته های پهلوی اندرزنامه ها دینکرد ششم ادب و حکمت ایران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۵۷ تعداد دانلود : ۱۵۴۷
در میان نوشته های فارسی میانه، آثار اندرزی اهمیت خاصی دارند. اندرزها مسائل اخلاقی جامعه را بازتاب می دهند و معرف اندیشه ، گفتار، و کردار مردم در گذشته های دورند و گویای این واقعیت آشکار نیز هستند که ایرانیان، به ویژه در دوره ساسانی، به سخنان و نوشته هایی با مضمون اخلاقی و اجتماعی دل بستگی فراوان داشته اند. انعکاس مطالب اندرزی محدود به دوره ساسانی و فرهنگ ایران پیش از اسلام نیست، بلکه در آثار ادبی فارسی و نوشته های ایرانیان به زبان عربی نیز، به فراوانی، مشاهده می شود و از این روست که این گونه ادب را از ویژگی های فرهنگ مشرق زمین دانسته اند. برای پی گیری دایره وسعت اندرزنامه ها و تأثیر آن ها در دوره های گوناگون نه تنها باید مجموعه های حماسی و در رأس آن ها شاهنامه یا آثار ابوعلی مسکویه مانند جاویدان خرد یا خردنامه را بررسی کرد، که باید مجموعه های امثال و حکم فارسی، کلام حکمت آمیز شاعران و نویسندگان بزرگی چون استاد سخن، سعدی شیرازی، را نیز واکاوی کرد تا بتوان بخشی از این گونه تأثیرات را در پیش چشم داشت.
۱۸.

ضمایر سکایی (ختنی)

کلید واژه ها: زبان های ایرانی میانه شرقی ختنی سکایی ضمایر ختنی اقسام ضمیر ویژگی های صرفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۹۷ تعداد دانلود : ۵۵۱
زبان سکایی (ختنی)، در مقایسه با دیگر زبان های ایرانی (اوستایی، فارسی باستان، پهلوی، و ...)، بسیار کمتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته؛ به ویژه آنکه در زمینه مطالعات این زبان، مبحث ضمیر همواره در حاشیه مباحث اسم و صفت بوده و بدین سان مهجور مانده است. پژوهش حاضر مبتنی است بر مقوله ضمیر در زبان ختنی، شامل اقسام ضمیر و جدول های مربوط بدان، حالت ها و ویژگی های صرفی آن، و مقایسه آنها با ضمیر های زبان های ایرانی باستان، اوستایی، سنسکریت، فارسی باستان، سغدی و آسی.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان