سید امیر منصوری

باغ ایرانی محصول اصیل تعامل ذهن و زندگی ایرانیان در محیط طبیعی آنان است. علیرغم سنت دیرپای باغسازی در ایران شمار کمی از متخصصان در صدد شناخت و تحلیل بنیه های نظری آن برآمده اند. این نوشته در صدد است تا زیبایی شناسی باغ ایرانی را با تکیه بر نمونه های تاریخی در انطباق با آئین و ذهن ایرانیان در فاصله دوران تاریخی تا کنون مورد نظر قرار دهد. در این گزارش به نکاتی در زیبایی شناسی باغ ایرانی اشاره می شود که نقش اصلی در پدیدآورن فضا را بر عهده گرفته است. چشم انداز بیکران، حضور آب، تنوع فضایی، منظره قدسی، مکان تامل و هندسه مستطیلی از جمله آنهاست. زیبایی در باغ ایرانی بر پایه تفسیر هنرمند از مفاهیم ذهنی او آغاز می شود و در گذر زمان تحت صیقل تاریخ و محیط رنگ نوین به خود می گیرد. مفهوم زیبایی در آغاز هم پیوند با معنای خیر و مفید بوده لیکن تدریجاً با تفکیک مفهوم بسیط آن، به سلیقه ای مستقل در حوزه صورت و شکل بخشی به فضا بدل شده است.

معماری منظر هنر و دانش جدیدی است که از همنشینی رشته های مختلف علم و هنر پدید آمده است. موفقیت آن در ساماندهی فضاهای بیرونی و توجه خاص به زیبایی فضا و ابعاد خاطره انگیز آن موقعیت ویژه ای برای آن در میان هنرهای رایج جهان کسب کرده است. در عین حال به دلیل آغاز دیر هنگام آن در جامعه ایران با نوعی سطحی نگری و بی مبالاتی در تعاریف علمی مواجه بوده است. منظر در تعریف امروز خود پدیده ای پویا شناخته می شود که محصول توامان عین و ذهن بوده و به صورت محسوس و بی واسطه ادراک می شود. معماری منظر در تولید محصولات خود وامدار هنرهای تجسمی، گیاهشناسی، جامعه و روانشناسی، تاریخ هنر، عمران و محیط زیست و تخصصهای دیگری است که حول محور طراحی فضای بیرونی وارد عمل می شوند. اهداف اصلی معماری منظر در سه زمینه زیبا شناسی، کارکردی و خوانا سازی محیط و فرهنگی - هویتی جمع بندی شده است. این مقاله تلاش دارد تا در دوره تاسیس رشته نوین معماری منظر از بد آموزی، بد فهمی و نقص در تعاریف مبنایی آن جلوگیری کند.

معماری ، از برترین جلوه های تمدن بشر است. نقش معماری والا در نمایان ساختن دلبستگیهای اقوام و ساختن محیط مناسب برای زندگی انسان به غایت روشن است.در زندگی امروز، معماری نیز، بر خلاف رویه گذشته خود ، در عداد علوم درآمده و از طریق تحلیل و آموزش پاره های آن رشد و نمو می نماید. وضعیت معماری امروز ایران به گونه ای است که اغلب مورد عتاب متفکرین و اهل فن است در حالی از گذشته پرباری بهره می برد. در دوره معاصر و از یکصد سال قبل تا کنون، بناهای بسیاری ساخته شده اند. در سال های پس از انقلاب اسلامی ، علی الخصوص اعتباراتبسیاری برای ساخت و ساز صرف گردیده است. اما همچنان میهمانان خارجی را برای دیدن تمدن پرشکوهمان به شیراز و اصفهان می بریم تا تخت جمشید و میدان نقش جهان را تماشا کنند. چرا چنین شده و علاج این درد چیست، در میان تمام مؤلفه هایی که در توصیف بیماری معماری امروز ایران به کار می آید و از خیل مراتب گوناگون روشهای درمان آن، یک مقوله خودنمایی می کند: نقد معماری. چنانچه نقد ما از معماری روشن، علمی ، ضابطه مند، همه جانبه و معقول باشد، می توان گفت که اصلی ترین قدم برای تفاهم برسر تعریف بیماری معماری و راه علاج آن برداشته شده است. چه، اکثر موارد عدم تفاهم ناشی از تعاریف ناقص، یک بعدی و قضاوت های مشخص در ابعاد متفاوت معماری است. مقاله حاضر کوششی است اولیه در راه تعریف ضرورتها و موانع نقد معماری از یک سو و ارائه عرصه های نقد و معیارهای آن از سوی دیگر. گستردگی دامنه های بحث و نو بودن زمینه آن در ایران مانع از آن شده اند تا وزن معیارها در فرآیند داوری تعیین گردد. نتیجه مقاله، ماتریسی است که سطر آن عرصه ها و ستون آن را معیارهای نقد تشکیل می دهد.داعیه مقاله، نیز ارائه روش جامع و واحدی است از نقد معماری به طور همه جانبه و با معیارهای روشن. کلیدواژگان: نقد معماری، معیارهای نقد، عرصه های نقد، نقد جامع، تجزیه و تحلیل معماری