علیرضا فلاحی

زمینه و هدف:. در تمامی ادوار زندگی سازمانی، تفرقه بین منافع رئیس و مرئوس یا کارفرما و کارگر وجود داشته است و عوامل زیادی سبب ایجاد چنین مشکلی بوده و پیامدهای نامطلوبی را نیز به همراه داشته است. هدف این پژوهش طراحی مدل پیشایندها و پسایندهای تفرقه انگیزی در سازمان های دولتی می باشد. روش بررسی: پژوهش حاضر، از لحاظ هدف در زمره پژوهش های پیمایشی بوده که به صورت کیفی و با استفاده از روش تحلیل محتوا انجام شد. در مصاحبه های انجام شده از 12 نفر خبره سازمانی و دانشگاهی تا اشباع نظری استفاده شد که پس از کدگذاری ها، مدل نهایی استخراج گردید. یافته ها: مدل طراحی شده دارای 6 بعد و 23 مولفه می باشد که پیشایندها شامل ابعاد ساختار تمرکزگرا، شخصیت پنهان کار، مدیران و رهبران دورو، و فرهنگ سیاست زده و پسایندها شامل ابعاد نتایج مخرب فردی و سازمانی می باشند که عوامل شناسایی شده مورد تایید خبرگان قرار گرفتند. نتیجه گیری: برای کاهش تفرقه انگیزی سازمانی، تمرکز بر پیشایندها جهت کنترل و پیش بینی مهم و ضروری است که در نتیجه باعث بهبود روابط و کاهش نتایج مخرب فردی و سازمانی خواهد شد.

پیرو کانال کشی نهرها و به کارگیری زیرساخت های کنترل سیل، ادراک افراد از پویایی اکولوژیکی رودخانه ها و ایمنی محیط دچار اختلالات گسترده ای شده است که این عدم درک صحیح از خطرپذیری سیل، در زمان وقوع جریان های شدید سیل می تواند به تلفات عدیده ای منجر شود. لذا در راستای تاب آوری در برابر سیل، علاوه بر معیارهای سازه ای، نحوه بهبود معیارهای غیرسازه ای همانند درک خطرپذیری در راستای ارتقاء سازگاری و آمادگی جوامع در برابر سیل، از جمله مباحث پراهمیت محسوب می شود. امروزه با وجود گذار مدیریت رودخانه ها از رویکردهای تماماً سازه ای به رویکردهای یکپارچه و تأکید بر مشارکت رشته های مرتبط در راستای تلفیق معیارهای سازه ای و غیرسازه ای در زمینه تاب آوری در برابر سیل، نقش طراحی شهری در فرایند مذکور هم چنان در هاله ای از ابهام است. لذا، با توجه به توانایی طراحی شهری در بسط تجربه ادراکی افراد در محیط، این پژوهش درصدد است با انجام یک مرور نظام مند بین رشته ای، نحوه ورود و تلاقی طراحی شهری در بحث ادراک خطرپذیری سیل را مورد بررسی قرار دهد. این پژوهش با بسط مدل اجتماعی-اکولوژیکی پژوهش سه دیدگاه نظری روان شناسی محیط، جغرافیای انسانی و حفاظت از طبیعت را به عنوان نقطه های آغازین این پژوهش بین رشته ای برمی گزیند، سپس با انجام یک مرور نظام مند در پایگاه داده اسکوپوس در شش مرحله، نقش طراحی شهری در بهبود درک خطرپذیری سیل را واکاوی می کند. طراحی شهری در هریک از حوزه های روان شناسی محیط، جغرافیای انسانی و حفاظت از طبیعت می تواند از طریق کیفیت های زیبایی شناختی و ادراکی محیط، حس مکان و تنظیم خدمات اکوسیستمی نقش مهمی در بسط تجربه ادراکی افراد از رودخانه ها و متعاقباً بهبود ادراک خطرپذیری سیل ایفا کند، اما در هریک از حوزه های مذکور با چالش های متعددی مواجه است و نخست باید نحوه سازگاری و ایجاد توازن با عوامل مداخله گر مربوطه را دریابد.

اسکان موقت به عنوان یکی از مراحل اصلی و اقدام مهم در زمان بروز سوانح در سکونتگاه های روستایی محسوب می شود. هدف اصلی این تحقیق تبیین عوامل معماری و منظر موثر بر احساس امنیت در سایت های اسکان موقت روستایی اجرا شده در روستاهای مناطق زلزله زده ی اهر، هریس و ورزقان است. در راستای نیل به این هدف، ضعف های تجربه شده از حیث معماری و منظر موثر بر احساس امنیت در سایت های اسکان موقت روستایی بررسی و شناسایی شد. فرآیند این تحقیق کیفی و به منظور دستیابی به نظرات تجربه کنندگان اسکان موقت، از روش تحلیل محتوای قراردادی جهت آنالیز داده ها، بهره برده است. در این تحقیق 21 مشارکت کننده به شیوه هدفمند که علاقه مند به مشارکت و تجربه ی سکونت در اسکان موقت روستایی را داشتند، انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختاریافته در محیط-های مسجد، حسینیه و منزل مشارکت کنندگان و تا رسیدن به اشباع کامل داده ها ادامه یافت. در فرآیند تحلیل داده ها از مراحل پیشنهادی گرنهییم و لوندمن استفاده گردید. موثق بودن و استحکام داده ها از طریق معیارهای لینکلن و گوبا حاصل گردید. بعد از تحلیل داده ها، دو بعد/تم اصلی شامل 1)«کالبدی» با 6 ساب تم و 2) «محیطی» با 11 ساب تم، شناسایی و صورتبندی گردید. برخی از مهم ترین مسائل براساس نتایج این تحقیق عبارتند از: موقتی دانستن صرف-مرحله اسکان موقت؛ عدم آگاهی از مشخصه های اجتماع و معماری سکونتگاه-های روستایی، و نپرداختن به مولفه های کیفیت ساخت و اجرای مناسب در جهت تامین نیازهای اساسی زندگی روزمره و به دنبال آنها، تحت تاثیر قرار گرفتن احساس امنیت در این سایت ها، از نگاه متولیان، مدیران و مجریان حوزه مدیریت بحران است. نتایج و پیشنهادهای این تحقیق می تواند در بهبود و ارتقای کیفی اسکان موقت در جهت کسب رضایت و ارتقای احساس امنیت آسیب دیدگان در سایت های اسکان موقت به سیاستگذاران و برنامه ریزان کمک نماید.

بازسازی ها به عنوان مهمترین فرایند پاسخگو به آسیب های حاصل از زمین لرزه ها مطرح می شوند. موفقیت در فرایند بازسازی نیازمند دانش کافی متولیان آن از بستر آسیب دیده و سطوح بالایی از مشارکت بازماندگان در بازسازی مسکن است. زمان نیز به عنوان عامل کلیدی در مراحل بازسازی نقش حیاتی داشته و تسریع روند آن را با وجود فشارهای سیاسی و اقتصادی میسر می نماید. در این میان در اکثر بازسازی های انجام شده، تفکر محصول گرا بیشتر مورد توجه قرار دارد. در تفکر محصول گرا نقطه پایان برای پروژه های بازسازی در نظر گرفته می شود و محوریت فرایند با رویکرد چرخه ای یا اسپیرالی ارتقا یابنده دیده نمی شود. این امر موجب ایجاد شکاف میان کاربران (بازماندگان)، طراحان و تأمین کنندگان مالی در بازسازی می گردد. عدم نظارت بر ساخت منطقه آسیب دیده نیز منجر به افزایش آسیب پذیری فیزیکی و عدم دستیابی به اهداف ساخت بهتر از قبل، می شود. در این مقاله چارچوب پیشنهادی فرایند طراحی مشارکتی بازسازی مسکن بازماندگان زمین لرزه بررسی شده است. روش تحقیق آمیخته (عمدتاً کیفی) و با استفاده از تحلیل محتوای برگرفته از مصاحبه های نیمه ساختارمند و عمیق با بهره برداران و مشاهدات در روستاهای بازسازی شده در سه دوره زمانی بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدت می باشد. یافته ها نشان می دهند که تقلیل شکاف بین کاربران (بازماندگان) و طراحان، در سیاستگذاری بازسازی، با در نظر گرفتن سه مرحله امکان پذیر می باشد. در تبیین این مراحل، مرحله اول چرخه ای از طراحی با افزایش آسیب پذیری های عمدتاً کالبدی، پیش از وقوع زمین لرزه است. مرحله دوم روندی خطی از ساخت مسکن و افزایش نگرش های محصول گرا می باشد. این مرحله به منظور ارایه پاسخ سریع به حجم عظیم نیاز به ساخت وساز، پس از تخریب های گسترده در زلزله ها شکل می گیرد. در این راستا فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی وارد بر منطقه آسیب دیده در زمان رسمی تعیین شده برای بازسازی از طرف متولیان آن مدیریت می شود. مرحله سوم که دارای ماهیتی مارپیچی ارتقا یابنده (اسپیرال) از فرایند طراحی مسکن است، پس از اتمام زمان رسمی بازسازی شکل می گیرد. باید توجه داشت که اقدامات بازماندگان در ایجاد تغییر به منظور تطبیق بیشتر کالبد با معیشت، فرهنگ و هویت افراد در این مرحله تأثیرگذار است.

از شرایط حیات محلات در شهر، وجود زیرساخت های تأسیساتی چون آب، فاضلاب، برق، گاز و ... می باشد. وجود نقصان در عملکرد هر بخش از این تأسیسات، موجب خدشه دار شدن زندگی در محله می شود و  آسیب پذیری کل محله را به دنبال خواهد داشت؛ بنابراین سنجش میزان آسیب پذیری تأسیسات شهری و شناخت وضع موجود آن ها، از اولین گام های کاهش آسیب پذیری شهر است. پژوهش حاضر باهدف کاربردی کردن دانش بنیادین ارزیابی آسیب پذیری، به روش توصیفی و با رویکرد کمی به ارزیابی میزان آسیب پذیری تأسیسات در مقابل زلزله در دو دسته شاخص های عینی و مدیریتی (که هرکدام دارای زیرشاخص هایی هستند که به روش دلفی-AHP وزن گذاری و نقشه هایشان در محیط GIS تولیدشده اند)، در مقیاس محله قدغونِ بروجرد می پردازد. نتایج حاصل از مطالعات میدانی و مصاحبه با مسئولین ذی ربط نشان می دهد که پس از گذشت 12 سال از آغاز فرایند بازسازی این محله، 27% لوله های فاضلاب، 35% لوله های آب شهری، 80% سیم های برق، 24% تیرهای چوبی، 51% لوله های گاز تعویض شده است، از طرفی عدم لحاظ استانداردهای لرزه ای سیستماتیک و برنامه مدیریت بحران در تاسیسات، کاهشی جزئی در آسیب پذیری آن ها را منجر شده است. نتایج حاصل از ارزیابی آسیب پذیری تأسیسات در شاخص های عینی نشان می دهد، تمامی 5 شاخص لوله های فاضلاب، آب شهری، برق، گاز و مخابرات، عددی بالاتر از 3 از 5 را کسب نموده؛ و در شاخص های مدیریتی از میان 6 مورد بررسی شده، شاخص های وجود استاندارد و برنامه ریزی با عدد  بالاتر از 4 و شاخص های تراکم و عمرتاسیسات در بازه 2-3 از 5 ارزیابی شده اند. درمجموع عدد آسیب پذیری تأسیسات در دودسته شاخص های عینی و مدیریتی به ترتیب برابر 3.47 و 2.805 از بازه 0-5 است، که در ترکیبی وزنی، عدد آسیب پذیری تأسیسات محله 3.2496 با آسیب پذیری متوسط روبه بالا ارزیابی می شود.

مقدمه: واقعه عاشورا نماد تاب آوری امام حسین(ع) و یارانش در مصیبت بزرگ جهان اسلام است. آیین سوگواری حضرت همواره از دیرباز در شهرهای ایران باشکوه برگزار می شود. به نظر برگزاری این مراسم با تاب آوری جامعه در برابر سوانح رابطه معناداری داشته باشد. لذا، در مقاله حاضر به بررسی نقش مناسک آیینی و کالبدی ماه محرم در تاب آوری اجتماعی در برابر سوانح در محله بریانک منطقه 10 تهران پرداخته می شود. روش: در این مقاله به روش توصیفی از نوع پیمایشی تأثیر مراسم سوگواری ماه محرم بر تاب آوری با تأکید بر ابعاد سرمایه اجتماعی و سرزندگی محله بریانک بررسی و تحلیل می شود. پس از مرور متون تخصصی، استنتاج شاخص ها، توزیع پرسشنامه، مشاهده دقیق و برداشت های میدانی از محله در محرم 1397 انجام شد. نتایج با روش های آماری و نرم افزار SPSS و Expert Choice تحلیل شدند. همچنین همبستگی بین متغیرهای «مراسم سوگواری ماه محرم» و «تاب آوری اجتماعی در برابر سوانح» با استفاده از رگرسیون ارزیابی شد. یافته ها: طبق یافته ها، برگزاری مراسم سوگواری محرم به عنوان یکی از مهم ترین سرمایه های اجتماعی در محلات ایران مظهری ذهنی (غیرکالبدی) و عینی (کالبدی) دارد. این مراسم خودجوش، پویا و درون زاد باوجودی که با هدف عزاداری برای حضرت برگزارمی شود به سرزندگی محله می انجامد. یافته ها نشان داد مؤلفه های «مشارکت»، «ارتباطات»، «امنیت»، «فعالیت های مذهبی» و «دلبستگی به مکان» که از مهم ترین شاخص های تاب آوری اجتماعی هستند، در محرم نسبت به دیگر ایام سال در محله بریانک بین 10 تا 30درصد افزایش می یابند. نتیجه گیری: طبق نتایج، سوگواری ماه محرم منجر به افزایش تاب آوری اجتماعی در برابر سوانح می شود و اینکه تاب آوری اجتماعی محله بریانک از منظر سرمایه اجتماعی و سرزندگی محله در روزهای عادی 45 درصد است که در ایام محرم تا 60 درصد افزایش می یابد. به طورکلی آمادگی مردم این محله 40درصد و آگاهی آن ها نسبت به سوانح 45درصد ارزیابی می شود. مراسم سوگواری محرم دربرگیرنده ظرفیت هایی مانند مکان یابی و برپایی تکیه ها در مقیاس های مختلف در سطح محله توسط مردم است که این فضاها می توانند در زمان بحران به عنوان اسکان موقت استفاده شوند.

هر سانحه از نظر نوع، زمان و محدوده با سوانح دیگر تفاوت دارد اما مشکلات و پیامدهای تمام سوانح اساساً مشابه هستند که این امر لزوم بررسی های علمی و مستندسازی آموزه ها را به منظور درس آموزی و کاربرد در سوانح آتی تشدید می کند. یکی از نقاط ضعف مطالعات بازسازی در ایران فقدان مستندسازی تجارب بازسازی های پیشین می باشد. بسیاری از این بازسازی ها پس از گذشت چندین دهه همچنان زنده و پویا هستند و این در حالی است که تاکنون مستندات مرتبط و عوامل مؤثر در ماندگاری آن ها کمتر مورد نقد علمی قرار گرفته است. شهر لار واقع در استان فارس پس از زلزله سال 1339 بر مبنای جابه جایی شهری بازسازی گردید و در حال حاضر شامل دو بخش پویا، شهر جدید (بازسازی شده) و شهر قدیم است. لذا در این مقاله سعی بر آن است که ضمن مستندسازی، شناخت و تحلیل روند بازسازی این شهر پس از گذشت بیش از پنج دهه، به ارائه ویژگی های منحصربه فرد و دلایل ماندگاری آن تا به امروز پرداخته و درس های حاصله برای بهبود برنامه های آینده ارائه شود. در این راستا تلفیقی از دو روش توصیفی و میدانی استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که در این بازسازی، از ابتدا کالبد در قالب یک شهر شامل بخش های مسکونی، زیرساخت ها، تأسیسات و بناهای عمومی شهری برنامه ریزی و هزینه آن تأمین گردید. مکان جابه جایی شهر پیرو مطالعات زمین شناسی به دور از گسل انتخاب و برای ساخت مسکن و بناهای عمومی نیز از سازه ای ضد زلزله با سرعت ساخت بالا استفاده شد. مسئولین امر بازسازی با تعهد و سخت کوشی به انجام اصولی امور پرداختند و کمیسیونی متشکل از معتمدین و روحانیون محلی بر تمام مسائل بازسازی نظارت داشتند. مشکلات پیش روی هیئت بازسازی از جمله ادعای مالکیت زمین ها و موارد مذهبی مانند شایعه غصبی بودن زمین شهر جدید به صورت کدخدامنشی در کمترین زمان ممکن مرتفع می گردید. علاوه بر این ها تسهیل رفت وآمد و به موجب آن تسریع بازتوانی اقتصاد وابسته به بازار شهر قدیم لار باعث شد که افراد ساکن در شهر جدید علاقه و دلبستگی خود در شهر قدیم را دنبال کنند. برنامه واگذاری خانه و زمین به آسیب دیدگان نیز در عین رعایت عدالت، احساس تعلق را در مالکان آن تقویت می کرد.

شهرستان تنکابن به واسطه بارش برف سنگین (نزدیک به 2 متر) در سال 1392 دچار خسارت سنگین ساختمان ها، انسداد معابر و راه ها و قطع سیستم های ارتباطی و مخابراتی گردید. این بحران که در سال های اخیر بی سابقه بود، با چالش ها و مشکلات مختلفی در بازسازی روبرو شد. مقاله حاضر به ارائه راهکارهای معمارانه در مرحله بازسازی، به منظور کاهش آسیب پذیری در برابر بارش برف سنگین می پردازد. با اتخاذ روش تحقیق کیفی و انجام مصاحبه های عمیق با مسوولین و بررسی مدارک مرتبط با بازسازی، داده ها گردآوری شد و طی چندین مرحله سفر به منطقه و انجام مشاهدات دقیق و مصاحبه های منظم، خسارات و آسیب های وارده به بناها و محیط شهری به دقت شناسایی و تحلیل شدند. مقاله نتیجه می گیرد که کاهش خطر ناشی از بارش برف سنگین در حوزه معماری و شهرسازی از دو طریق قابل حصول می باشد. طریق اول: طراحی و اجرای بهینه عناصر و جزییات بناها از جمله نصب حفاظ های برف بر روی بام، طراحی شیب مناسب و مصالح غیرلغزنده جهت پوشش بام، مقاوم سازی سازه ساختمان بر اساس بار برف نامتوازن، استفاده از کابل های گرمایشی بر روی بام، امکان سنجی تهویه فضای زیرشیروانی، نصب عایق حرارتی میان فضای زیرشیروانی و فضای داخلی، تعیین فاصله مناسب میان ساختمان اصلی و فضای دست دوم(پارکینگ و انباری)، طراحی سایبان های ورودی با جهت گیری مناسب، عدم جانمایی ورودی ساختمان در زیر لبه بام، تعیین جهت و محل پله ها با توجه به جهت باد غالب، ایجاد باغچه جهت محدود کردن تردد در زیر لبه بام، طراحی دسترسی های ایمن به مکان هایی با پتانسیل ایجاد بار برف نامتوازن، نصب حفاظ های برف منفرد بر بالای تجهیزات(دودکش، آنتن و لوله های هواکش) روی شیروانی، نصب تجهیزات در نزدیکی خط الراس بام و طریق دوم: طراحی جزییات مناسب مبلمان شهری و دقت در فاصله همجواری ساختمان ها در محیط کالبدی، جلوگیری از همپوشانی بام ها و ممانعت از پیش آمدگی بام ساختمان ها در حریم معابر و کابل ها.

شهر فردوس در استان خراسان جنوبی در زلزله دهم شهریور سال 1347 دچار تخریب وسیعی شد. در مرحله بازسازی مردم به دو گروه تقسیم شدند. گروهی به رهبری یکی از شخصیت های مذهبی محلی را که بعدها به شهر اسلامیه شهرت پیدا کرد برای بازسازی پیشنهاد دادند و گروه دوم کسانی بودند که در فردوس ماندند. در نهایت با تصمیم دولت، شهر جدید مجاورشهر قدیم ساخته شد. در شهر جدید فردوس عده ای از مردم از ساختمان های دولتی استفاده نکردند و خود شروع به ساخت خانه کردند، در واقع بعد از زلزله سه نوع فعالیت بازسازی با هم در حال اجرا بود. هدف این پژوهش شناخت بازسازی شهر و مسکن فردوس بعد از زلزله و تحلیل وضعیت موجود در سطح کلان (شهر) و خرد (مسکن) می-باشد. در راستای رسیدن به این اهداف از رویکرد کیفی استفاده شده است و روش های اصلی گردآوری اطلاعات مشاهده، بررسی اسناد و مصاحبه عمیق می باشد. از نتایج این پژوهش چنین بر می آید که بعد از گذشت 48 سال از وقوع زلزله، هر دو بازسازی مردمی و دولتی ماندگار می باشد. اما در مناطق دولتی ساز توجه بیش تری به افزایش مقاومت و کارایی شهر و مسکن شده است در عوض سنت ها و نیاز های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساکنین کم تر مورد توجه قرار گرفته است.

سانحه بر روی کودکان تأثیرات منفی فراوانی دارد. هدف از احداث «فضاهای دوستدار کودک» بعد از سانحه، علاوه بر ایجاد شرایط مناسب فیزیکی و روانی که در بازتوانی سریع تر کودکان مؤثر خواهد بود، فراهم آوردن فرصتی برای کودکان در راستای شکل دادن و یا تغییر محیط اطرافشان است. شهر بم بعد از زلزله سال 1382 از نمونه هایی بود که رویکرد دوستدار کودک در بازسازی آن مورد توجه قرار گرفت و سازمان های دولتی، غیردولتی و بین المللی حامی کودکان در آن حضور یافته و «فضاهای دوستدار کودک» متعددی را احداث نمودند. هدف این مقاله ارزیابی تأثیرات ناشی از این فضاها بر روی استفاده کنندگان آن، بعد از گذشت 10 سال از زلزله است. از آنجا که ماهیت این پژوهش، تجزیه و تحلیل موردی بوده، روش تحقیق کیفی انتخاب شده و نویسندگان از روش اکتشافی، توصیفی، همراه با تحلیل محتوا جهت فرایند تحلیل داده ها استفاده نموده اند. داده های مورد نیاز از طریق بررسی مستندات و گزارش ها به دست آمد و همچنین در این پژوهش به منظور دستیابی به اطلاعات دست اول، سفرهایی به شهر بم انجام شد و مصاحبه های عمیق و نشست های گروهی، با حضور جمعی از افرادی که در هنگام زلزله سنشان بین 3-13 سال بوده است، به همراه والدینشان و همچنین مربیان فضاهای دوستدار کودک انجام شد. بدین ترتیب نظرات کودکان آن زمان (نوجوانان و جوانان فعلی) در ارتباط با فضاهای دوستدار کودک جمع آوری و تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که با وجود آن که بیشتر کودکان از این گونه فضاها نسبتاً راضی بودند اما چالش هایی در زمینه های طراحی و نیز اقدام و عملکرد بهینه این گونه فضاها وجود دارد. به عنوان مثال در زمینه طراحی چنین فضاهایی، در نظر گرفتن تأثیر اقلیم در طراحی و نیز استفاده از دانش معماری بومی در این راستا، طراحی و تأمین مبلمان، معماری داخلی و تجهیزات مناسب برای کودکان، استفاده از چادر مقاوم و ضد آب و نیز طراحی چادرهای رنگی منقش به طرح های کودکانه و شاد از جمله خواست های کودکان در راستای طراحی بهینه فضای دوستدار کودک پس از سانحه در بم است. همچنین در زمینه اقدام و عملکرد، تأمین امنیت مسیرهای عبوری برای کودکان، بومی سازی فعالیت ها، تفکیک سرویس های بهداشتی و نیز افزایش فضای سبز در کنار فضای بسته از جمله راهکارهای پیشنهادی محسوب می شوند.

به دنبال رخداد زمین لرزه ها، نقش خاطره ی جمعی در فرایند بازسازی، کمتر مورد توجه واقع شده است. پس از سانحه، به دلیل محدودیت زمان، تمام تلاش ارگان ها معطوف به سرعت بخشیدن به بازسازی کالبدی در حداقل زمان است که این امر کیفیت را فدای کمیت می کند. در این میان، بازسازی محله ی بازار در شهر بم، با توجه به ویژگی های منحصربه فرد آن موضوعی درخور مطالعه است. مقاله حاضر با به کارگیری روش تحقیق کیفی نظریه ی زمینه ای، به بررسی بازسازی محله ی بازار بم از منظر خاطره ی جمعی می پردازد. بدین منظور، داده های موردنیاز، از طریق مصاحبه ها ی عمیق گردآوری شدند. جهت تحلیل داده ها، مجموعه ا ی از رویه ها در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی به کار گرفته شد. این مقاله، دو مدل مفهومی را به منظور شناسایی "مؤلفه های اصلی خاطره جمعی" معرفی می کند. در مدل مفهومی اول، "کالبد"، "فعالیت" و "تصورات" و در مدل مفهومی دوم، "زمان" و "مکان"، عوامل اصلی خاطره جمعی می باشند. این تحقیق بر ضرورت توجه به باززنده سازی خاطرات جمعی در سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های بازسازی تأکید می کند. یافته های پژوهش، رویکرد بازسازی از منظر خاطره جمعی را برای برنامه ریزی های آینده ی بازسازی در محیط های مشابه پیشنهاد می نماید؛ مقصود از این رویکرد، نه پاک کردن گذشته و نه تکرار و تقلید کورکورانه آن است.

کیفیت زندگی، انگاشتی کلیت باور، نسبی، پیچیده و چندبُعدی است که به تمام ابعاد فضایی برنامه ریزی (چون اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، سازمانی و زیست محیطی) و زمینه های عینی و ذهنی زندگی در مقیاس های فردی و جمعی مربوط می گردد. سیستم برنامه ریزی شهری در ایران از این انگاشت در دستورکار برنامه ریزی شهری بهره نبرده و سازوکار قابل به کارگیری برای آن تعریف نشده است. در شهر اصفهان نیز با وجودی که ارتقاء کیفیت زندگی به عنوان یک هدف در دستورکار سیستم برنامه ریزی شهری قراردارد ولی در جنبه های محتوایی و روندکاری برنامه ریزی شهری ردپای انگاشت کیفیت زندگی قابل ردیابی نیست. این کاستی، ارتقاء کیفیت زندگی را با محدودیت روبه رو کرده است و در نتیجه نشانگرهای کیفیت زندگی در دوره ده ساله 1382 تا 1392، به ویژه در زمینه های مرتبط با کیفیت اشتغال، مسکن، نیروی انسانی و امنیت اجتماعی، نشان از کاهش سطح کیفیت زندگی دارند. این مقاله دارای اهداف سه گانه نخست) ردیابی جنبه های محتوایی و روندکاری برنامه ریزی شهری در اصفهان، دوم) سنجش امکان پذیری چگونگی راه اندازی، مناسب سازی و به کارگیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در سیستم برنامه ریزی شهری در اصفهان و سوم) بحث در مورد چگونگی اثرگذاری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی بر سیستم برنامه ریزی شهری در اصفهان در راستای ارتقاء کیفیت زندگی، است. به منظور دستیابی به اهداف مقاله یک فرایند توصیفی، اکتشافی و تجویزی متشکل از سه مرحله طراحی و پیموده شده است: مرحله نخست این فرایند به چیستی های مرتبط با زمینه های نظری و فنی انگاشت کیفیت زندگی، ارتقاء کیفیت زندگی و سیستم های گزارش دهی کیفیت زندگی می پردازد. مرحله دوم به سنجش کیفیت زندگی در شهراصفهان با به کارگیری روش ممیزی اجتماعی بر پایه مقیاس گذاری لیکرت، ونیز به سنجش بود و نبود و ردیابی جایگاه سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در این شهر می پردازد. در مرحله سوم، سنجش امکانپذیری به کارگیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در سیستم و سازوکار برنامه ریزی شهری در اصفهان در دو جنبه محتوایی و روندکاری با استفاده از روش تحلیل محتوای متون سازمانی و اسناد برنامه های شهری اصفهان و نیز با استفاده از روش مصاحبه با کارشناسان انجام شده است. نتایج سنجش ها نشان از آن دارد که ارتقاء کیفیت زندگی در شهر اصفهان وابستگی مستقیم به تدبیر و شکل گیری سیستم گزارش دهی کیفیت زندگی در دستورکار سیستم برنامه ریزی شهری دارد. این کار نیازمند تمهیدات و دگرگونی های لازم در برقراری هماهنگی در ابعاد فضایی برنامه ریزی و نیز جنبه های محتوایی و روندکاری در سیستم برنامه ریزی شهری است.

فقدان اطلاعات، مدارک و مستندات معتبر از تجربیات بازسازی های گذشته یکی از مهمترین نقاط ضعف درمطالعات بازسازی در ایران قلمداد می شود. بدیهی است مستندسازی بازسازی های گذشته و بازخوانی آن ها می تواند مفید باشد، لیکن بسیاری از اطلاعات و تجربیات مربوط که بتوان از آن ها برای برنامه ریزی های بعدی مدد گرفت وجود ندارد. شهر قیر در جنوب غربی استان فارس در زلزله منطقه قیر و کارزین در سال 1351 دچار تخریب وسیعی گردید. مشاهدات و بررسی های صورت گرفته در شهر قیر، چهل سال پس از وقوع زلزله نشان می دهد که مکان یابی محل احداث شهر جدید و نوع بناهای ساخته شده توسط دولت بدون انجام مطالعات جامع صورت گرفته است. در این مقاله سعی بر آن است که با مستندسازی، شناخت و بررسی روند بازسازی این شهر و عناصر شهری ساخته شده در آن و مسائل به وجود آمده پس از بازسازی و تدبیرهای اندیشیده شده برای آن ها با استفاده از ظرفیت های بومی، به ثبت و طبقه بندی ویژگی های منحصر به فرد این بازسازی و چگونگی تأثیرگذاری آن پرداخته و پس از 40 سال این بازسازی را بازخوانی نماید. بنابراین در راستای رسیدن به این اهداف، تلفیقی از دو روش پژوهش اکتشافی- توصیفی و میدانی استفاده شده است. از نتایج حاصل از این پژوهش چنین بر می آید که شهر جابه جا شده و مسکن های ساخته شده در آن شباهت اندکی با شهر قدیمی دارد. مردم شهر قیر با توجه به کمبود فضایی، ساختمان هایی را به مسکن ساخته شده الحاق نمودند و ظاهر خانه ها را به آنچه که تصور ذهنی شان از خانه بود، نزدیک کردند و کمبودهای مربوط به طرح را جبران نمودند. البته برخی، خانه های بازسازی شده را تخریب نمودند و برخی دیگر نیز پس از ورود به خانه هایی که مقاوم در برابر زلزله ساخته شده بودند، با وجود نامتعارف بودن فرم آن ها در منطقه، آن ها را قبول کرده و این واحدها را حفظ نمودند. علاوه بر این، نتایج حاکی از آن است که ارائه امکانات و تسهیلات در جریان این بازسازی، در پذیرش جابه جایی شهر از سوی مردم نقش به سزایی داشته است.

اگرچه مباحث و ابعاد گوناگون پدافند غیرعامل در سال های اخیر گسترش یافته، اما به نظر می رسد تحلیل نمونه های کالبدی موجود به عنوان واسطه هایی در دفاع شهری، کمتر انجام شده است. شبکه تونل های شهر زیرزمینی گوجی، که توسط مردم ویتنام در بازه زمانی 19 ساله احداث شد، یکی از مؤثرترین نمونه های عصر حاضر در اتخاذ تمهیدات معماری دفاعی شهرسازی پدافند غیرعامل محسوب می شود. این در حالی است که ابعاد مهندسی و شهرسازی تونل ها همچنان ناشناخته باقی مانده است. مقاله حاضر حاصل مشاهدات دقیق و مصاحبه های نگارنده در مستندسازی شبکه تونل های زیرزمینی گوجی در جنوب شهر هوشی مین (سایگون سابق) در ویتنام است که برای اولین بار در سال 1392 انجام گردید. ساختار مقاله شامل مقولات پدافند غیرعامل در طراحی مقاوم شهری و فضاهای زیرزمینی، پیشینه جنگ ویتنام، روند احداث تونل ها، مهندسی معکوس در ساخت تجهیزات و روش های پدافندی نیروهای مقاومت است. روش تحقیق به کارگرفته شده کیفی و مبتنی بر اطلاعات حاصل از مشاهدات دقیق و گفتگو با اهالی منطقه گوجی ویتنام است. نوشتار نتیجه می گیرد که مقاومت مردم در برابر دشمن متجاوز نه تنها حاصل شهامت اهالی و شناخت کامل طبیعت سرزمین مادری و محیط زیست مسکونی، بلکه شرایط ویژه آب و هوایی مناطق حاره ای، سنت های زندگی محلی و پیش بینی رفتارهای دشمن بوده است. به بیان دیگر مقاومت پیروزمندانه ویتنامی ها، به دلیل پدافند هدفمند در راستای تخریب روحی- روانی دشمن مسلح از طریق تمهیدات معمارانه و شهرسازی دفاعی در شهر زیرزمینی گوجی ویتنام است.

در پی زمین لرزه آذر ماه سال 1384 جزیره قشم واقع در استان هرمزگان، برنامه بازسازی روستاهای آسیب دیده همانند برنامه های پیشین بازسازی کشور در دستور کار قرار گرفت. این در حالیست که سنت و باور مردم منطقه عمدتاً اهل تسنن بوده و بر نحوه زندگی آنان نیز غالب می باشد. در مقاله ی حاضر، ابتدا تاثیر فرهنگ و سنت مردم منطقه در مسکن پیش از زلزله بررسی می شود و سپس تغییرات کالبدی مردم بر اساس فرهنگ و سنت هایشان که پس از زلزله اعمال نمودند، عنوان می گردد. روش این پژوهش مبتنی بر استفاده از رویکرد کیفی تحلیل محتوا بوده و از ابزار های مشاهده میدانی، مصاحبه عمیق با مسئولین دولتی، محلی و مردم آسیب دیده و نیز بررسی اسناد مرتبط با بازسازی پس از زلزله قشم مانند مستند نگاری از طریق گزارش و عکس برداری استفاده شده است. برای تحلیل داده ها، کدگذاری و مقوله بندی داده های حاصل صورت گرفته و براساس سلسله مراتب الویت های تحقیق برگزیده می شوند. مقاله نتیجه می گیرد که در بازسازی مسکن به ویژگی های فرهنگی مردم بسیار اندک توجه شده است. این در حالیست که نقش فرهنگ، سنت و باور جز لاینفک روستاهای منطقه خصوصاً روستای گورزین در ابعاد کالبدی و غیرکالبدی بوده و در اثر نادیده گرفتن این موضوع مهم مسکن بازسازی شده دچار تغییرات کالبدی بر اساس اعتقادات و فرهنگ مردم توسط خودشان گردیده است.

در پی زمین لرزه سال 1382 شهر بم، برنامه بازسازی این شهر براساس"منشور توسعه پایدار" در راستای نیل به اهداف سه گانه هویت، مشارکت و پایداری بم تدوین شد. اما به نظر می رسد، برنامه مزبور در مرحله اجرا، به موفقیت اندکی دست یافته است. مقاله حاضر تاثیر هویت شهری و پایداری را در افزایش تاب آوری بازسازی پس از زلزله، با توجه به کمبود فضاهای ایمن چندعملکردی، فقدان نفوذپذیری و دسترسی های مناسب همه شمول در بافت شهر، همچنین ناخوانایی برخی نشانه های شهری و وجود اغتشاش در مناظر عینی و ذهنی شهروندان در بم مورد بررسی قرار می دهد. در راستای دستیابی به هدف شناخت عوامل و فرایندهای تاثیرگذار بر تاب آوری بازسازی بم از دیدگاه طراحی شهری، روش تحقیق، مبتنی بر استفاده از رویکردهای کیفی و روش تحلیل محتوا بوده و از ابزارهای مصاحبه عمیق، مشاهده میدانی و بررسی اسناد استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد که توجه به برخی مختصات طراحی پایدار شهری مانند هویت شهری، خوانایی و نشانه های شهری و همچنین توسعه فضاهای چند منظوره ایمن در برابر زمین لرزه های آتی در درون بافت مسکونی علاوه بر تقلیل آسیب پذیری و مقاوم سازی کالبدی جداره ها، می توانند به بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری بم کمک نمایند.

توسعه تعاونی های کشاورزی در قالب تعاونی های صید و صیادی، گل و گیاه، زنبورداری، دامپروری، جنگل داری، مرغداری و زنبورداری را میتوان راهکار بسیار مناسبی در جهت توسعه کشاورزی، ارتقاء سطح دانش و آگاهی روستاییان، بهره برداری از منابع روستا، افزایش محصولات کشاورزی، جذب سرمایه و افزایش فرصت های شغلی محسوب نمود. اگرچه در سال های اخیر توسعه و ایجاد تعاونی های کشاورزی مورد توجه برنامه ریزان کشور قرار گرفته است اما تاکنون به طور نظام مند ارزیابی جامعی از ایجاد تعاونی های کشاورزی در تحقق اهداف توسعه روستایی صورت نپذیرفته است. در سال های اخیر استان لرستان به ویژه شهرستان خرم آباد شاهد توسعه قابل توجه تعاونی های کشاورزی در مناطق روستایی خود بوده است. بررسی جامع به شیوه اسنادی و میدانی در خصوص عملکرد تعاونی های کشاورزی شهرستان خرم آباد در نزد دو گروه مدیران و اعضای تعاونی ها در سه بُعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی نشان داد که تعاونی های کشاورزی از دیدگاه اعضاء از نظر مسائل اجتماعی، اقتصادی و محیطی موفق بوده اما از دیدگاه مدیران عامل به ویژه از نظر مسائل اقتصادی و محیطی دارای عملکرد موفقیت آمیزی نبوده اند.

مقاله حاضر رویکردها و پروژه های مرتبط با کاهش آسیب پذیری و افزایش توان مقابله با زمین لرزه در مجموعه های مسکونی را مورد بررسی قرار می دهد و به برنامه ریزی مقابله با خطر زلزله در فاز یک شهرک اکباتان می پردازد. با توجه به قرارگیری کلان شهر تهران بر روی گسل های لرزه خیز و آسیب پذیری شهر در برابر این خطر، برنامه ریزی پیش از سانحه برای سطوح خردتر جامعه مانند مجموعه های مسکونی، امری ضروری و گامی به منظور دستیابی به آمادگی و کاهش خسارت ها و تلفات احتمالی تلقی می شود. برای دستیابی به الگوی مناسب برنامه ریزی مقابله با خطر زلزله در شهرک اکباتان، به بررسی مفاهیم نظری و تجربیات کشورهای مختلف در این زمینه پرداخته شده است، تا با انتخاب الگوی بهینه و شناسایی موضوعات اصلی تحقیق، مطالعات میدانی با به کارگیری روش های توصیفی و تحلیلی آغاز گردد. فرایند پیشنهادی برای برنامه ریزی مقابله با خطر زلزله در فاز یک شهرک اکباتان در این مقاله شامل مراحل چهارگانه سازماندهی منابع و تشکیل تیم برنامه ریزی، ارزیابی ریسک، برنامه ریزی و اجرای برنامه است. نتایج حاصل از ارزیابی ریسک در محدوده مورد مطالعه نشان می دهد که تدوین برنامه های اجتماعی فرهنگی به همراه تمهیدات مدیریتی، از موارد اصلی و عمده در برنامه ریزی است و برنامه های کالبدی می توانند دربرگیرنده وجوه غیرسازه ای و زیرساختی در این مجموعه مسکونی باشند.    

مقدمه: آمادگی کامل بیمارستان و پرسنل و آگاهی پرسنل با خطرات، سوانح و مدیریت بحران کمک مؤثری در مدیریت بحران در هنگام زلزله می باشد. هدف از مطالعه حاضر بررسی یک بیمارستان نظامی تهران از لحاظ آسیب پذیری در برابر زلزله است. روش ها : مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی و میدانی است که پرسشنامه ای با 18 سؤال باز و تشریحی میان 30 نفر از کارکنان بیمارستان توزیع شد که پاسخ دهندگان نظرات خود را اعلام نمودند. در مرحله بعد، ضمن مطالعه پاسخنامه های جمع آوری شده و ارزیابی مفهومی سئوالات پرسشنامه ها و میزان درک پاسخ دهندگان که 30 نفر از پرسنل بیمارستان بودند و به طور تصادفی برگزیده شده بودند، بررسی و سپس تحلیل آماری شد. اجزای غیر سازه ای با چک لیست بررسی شدند. یافته ها: 83 درصد از پاسخ دهندگان بیان کرده اند که سیستم هشدار در مواقع بحران در بیمارستان وجود ندارد، ولی لازم است. 50 درصد کارکنان اعلام کرده اند که سیستم های حفاظتی در بیمارستان دارد. 75 درصد از پاسخ دهندگان، آموزش نحوه مقابله سریع، نحوه مقاوم سازی اجزای غیرسازه ای و نحوه همکاری با گروه های امداد در مقابله با بحران را مؤثر و بیشتر کارکنان اتاق مقاوم بیرون از ساختمان و محوطه ای در بیمارستان مانند پارکینگ بیمارستان را برای اسکان موقت مناسب دانسته اند. وجود ستاد حوادث غیرمترقبه و چارت سازمانی مشخص در خصوص مدیریت بحران از نقاط قوت داخلی و رعایت نشدن برخی استانداردهای سازه ای و غیرسازه ای از مهم ترین نقاط ضعف داخلی بود. نتیجه گیری: علی رغم وجود کمیته حوادث غیر مترقبه و داشتن چارت سازمانی مدیریت بحران و نقاط قوت داخلی بسیار دیگر، در مجموعه بیمارستان نقاط ضعفی نیز به چشم می خورد. همچنین با وجود فرصت های بیرونی مناسب در اطراف مجموعه بیمارستان، تهدید های بیرونی بسیاری نیز در مواقع بحرانی ممکن است بر مشکلات بیمارستان بیافزاید.