محمدتقی مبشری

سنتهای اجتماعی، افعال الاهی هستند که ذات ربوبی برای تدبیر جوامع بشری آن ها را به کار می گیرد. برخی از آیات قرآن به تبیین این سنت ها پرداخته است. از جمله این سنت ها، سنت تبدیل نعمت به نقمت است. خدای رحمان، انسان را از مواهب مختلف و گوناگون برخوردار کرده است. تا زمانی که انسان در مسیر تعالی قدم برمی دارد، از عطایای الاهی برخوردار می گردد و هرگاه از دائره عبودیت خارج شود، نعمت های الاهی نیز دگرگون و به نقمت تبدیل می گردد. در جریان سنت تغییر نعمت به نقمت، امکان بیداری و بازگشت به مسیر الاهی برای افراد بشر وجود دارد. این نوشتار که به روش تحلیلی، اسنادی انجام شده است در پی تبیین نگاه علامه طباطبایی (ره)، و برخی از مفسران اسلامی است تا فهم بهتری از این سنت ارائه گردد. نتیجه این تحقیق نشان می دهد نظام هستی، مجموعه ای به هم پیوسته است و اعمال انسان ها با حوادث نظام هستی ارتباط مستقیم دارد.

هدف از این تحقیق شناسایی مولفه های انگیزه بخش مناجات خمسه عشر بر انس دانش آموزان با خدا بود. جامعه آماری پژوهش دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه تبادکان مشهد در سال تحصیلی 1398-1399 به تعداد حدود 6150 دانش آموز بود که بر اساس جدول مورگان 360 دانش آموز به عنوان نمونه از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر اجرا آمیخته (کیفی-کمی) بود. به منظور گردآوری داده ها در بخش کیفی، متن مناجات خمسه عشر با بهره گیری از نرم افزار کیفی NVivo10 مورد مطالعه قرار گرفت و سپس از طریق کدگذاری باز و محوری، مولفه های موثر بر انس با خدا شناسایی گردید. همچنین، براساس مولفه های استخراج شده پرسشنامه محقق ساخته 32 گویه ای با طیف 5 ارزشی لیکرتی(خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد) تدوین گردید. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه توسط اساتید صاحب نظر تایید شد. پایایی پرسشنامه 935/0 آلفای کرونباخ محاسبه گردید. در بخش کمی، برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز از مجموعه آمار توصیفی و استنباطی شامل آلفای کرونباخ، میانگین واریانس استخراج شده، جذر میانگین واریانس استخراج شده، کولموگروف-اسمیرنف، تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی تأییدی، آزمون t تک نمونه ای از طریق نرم افزارهای NVivo10 ، SPSS24 ، Smart-PLS استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد که مولفه های مستخرج از مناجات خمسه عشر (حق الله، حق المعصوم، حق الناس و حق النفس) تاثیر به سزایی در انس دانش آموزان دختر با خدا دارد.

هدف از انجام این مطالعه، تحلیل روایت «سبع سنین» و بررسی مراحل تربیت فرزند و تطبیق آن با دیدگاه برخی از صاحب نظران علوم تربیتی بود. روش: این پژوهش کتابخانه ای و با روش تحلیلی- اسنادی انجام شده است. یافته ها: روش تربیتی ارائه شده توسط پیشوایان دینی(صلوات الله علیهم اجمعین) در روایت «سبع سنین» بر اساس نیازها و توانایی های کودک، در سه مرحله رشد هفت ساله قرار داشته و نظریات دانشمندان علوم تربیتی، تا حدود زیادی مطابق توصیه های ارائه شده در روایت مذکور است. نتیجه گیری: برای شکوفایی استعدادهای فرزندان و تربیت صحیح آنان، مدل ارائه شده توسط ائمه هدی، مدلی کامل است و برای رسیدن به این مهم لازم است والدین و مربیان تربیتی با این مدل و راهکارهای اجرایی آن آشنا و آموزش داده شوند.

سنت های الهی همان قوانینی هستند که خدای متعال در جهت تدبیر جهان هستی، به مرحله اجرا گذاشته است. یکی از این سنت ها، سنت استدراج است. استدراج به معنای سقوط تدریجی و مرحله به مرحله و نزدیک شدن به عذاب بصورت غیر محسوس است. این مقاله به تبیین دیدگاه دو مفسری که روش تفسیر قرآن به قرآن را به عنوان سبک تفسیری خود انتخاب نموده اند پرداخته است. تفسیر المیزان به عنوان نماینده تفکر شیعی و تفسیر المنار به عنوان نماینده تفکر اهل سنت. مقایسه نظرات این دو مفسر، علاوه بر فهم پذیری بهتر این سنت و درک بهتر آثار تربیتی آن، قدرت نقد و ارزیابی بین دو دیدگاه را فراهم می نماید. یافته های این تحقیق که به روش توصیفی _ تحلیلی مبتنی بر ابزار کتابخانه ای انجام پذیرفته است، حاکی از آنست که دو مفسر علی رغم اشتراک نظر در خصوص مرحله پیش از اجرای سنت استدراج، در بحث گشایش درهای مواهب دنیا و شروع اجرای سنت استدراج، دیدگاه متفاوتی دارند. به دیده علامه، این گشایش نعمت ها، عذاب است؛ ولی رشیدرضا آن را آزمایشی از سوی خدا می داند. به نظر نویسنده با توجه به واژه "نسوا" در آیه، دیدگاه علامه طباطبایی با آیات قرآن سازگار است و نظر رشیدرضا با توجه به قرینه یاد شده، صحیح نمی باشد.

از آن جا که انسان موجودی پیچیده است، تعلیم و تربیت او نیز پیچیده و مستلزم مقدمات فراوان و بهره گیری از علوم و معارف گوناگون می باشد. فرهنگ غنی اسلامی با داشتن ذخیره علمی متعدد در قالب کتاب های مذهبی به این مهم به صورت کامل پرداخته است. یکی از این کتابها، کتاب ارزشمند "صحیفه سجادیه" است که حاوی والاترین اصول تربیتی است. صحیفه سجادیه تنها کتاب نیایش و بیان حاجت به درگاه خدا نیست؛ بلکه ذخیره بزرگ علمی و تربیتی است و دستورالعمل های گرانبهایی برای آموزش اصول اخلاقی و تهذیب به شمار می آید. یکی از روش های تربیتی این کتاب، "رفق و مدارا" می باشد. انسان تربیت یافته در مکتب اهل بیت ()، در پرتو خودسازی بر مبنای آموزه های اسلامی، از مراقبت بر افکار و رفتارهای خود گرفته تا تعامل با دیگران، بر پایه رفق و مدارا عمل می کند و همواره مراقب است تا تجسم کاملی از تخلق به اخلاق الهی و ائمه معصومین () باشد. این نوشتار که به روش تحلیلی، اسنادی انجام شده است، بدنبال تبیین نگاه حضرت سجاد (( به مؤلفه رفق و مدارا است. نتیجه این پژوهش راهنمای معلمین و مربیان تربیتی در انجام رسالت خطیر خود است.

هدف: انجام پژوهش حاضر با هدف بررس ی تاثیر حفظ موضوعی قرآن کریم بر خودکارآمدی دانش آموزان دختر متوسطه اول صورت گرفته است. ] روش: پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی و از نظر هدف کاربردی می باشد. جامعه ی آماری این پژوهش را، کلیه دانش آموزان دختر پایه ی هفتم شهرستان فراهان که در سال تحصیلی 1399-1400مشغول به تحصیل بودند تشکیل می داد. از بین مدارس متوسطه ی اول دخترانه ی شهرستان فراهان به صورت تصادفی یک مدرسه و از بین کلاس های پایه ی هفتم این مدرسه دو کلاس به صورت تصادفی انتخاب شد. تعداد دانش آموزان هر دو کلاس مجموعا 30 نفر بودند و این دو کلاس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بدین منظور طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل مورد استفاده قرار گرفت. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه خودکارآمدی عمومی شرر با پایایی 85/0 بود. یافته ها: یافته ها بیانگر وجود تفاوت معنی دار در پس آزمون میان دو گروه بود و گروه آزمایش از میزان خودکارآمدی بالاتری (001/0(p< نسبت به گروه کنترل برخوردار بود. شاخص اندازه اثر (ضریب اتا) به دست آمده حاکی از این است که 8/42 درصد افزایش میزان خودکارآمدی آزمودنی های شرکت کننده در گروه آزمایش را می توان به آموزش حفظ موضوعی قرآن کریم نسبت داد. نتیجه گیری : می توان گفت به برکت حفظ آیات الهی و انس با قرآن کریم، بر میزان خودکارآمدی دانش آموزان افزوده شد. لذا پیشنهاد می گردد از روش حفظ موضوعی در برنامه درسی قرآن مدارس استفاده گردد.

هدف : هدف از انجام این مطالعه، تبیین رابطه بین پذیرش فرهنگ دینی و تحمل ناملایمات اجتماعی دانشجویان بود. روش : در این پژوهش که به صورت کمّی انجام شد، جامعه آماری تحقیق شامل همه دانشجویان رشته الهیات استان تهران در سال تحصیلی 400-1399 به تعداد 537 نفر بود. حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران، 224 نفر تعیین شد و به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. این مطالعه از نوع همبستگی بود و به صورت پیمایشی انجام شد. ابزار پژوهش شامل دو پرسشنامه محقق ساخته دین باوری با 20 گویه و تحمل ناملایمات اجتماعی با 16 گویه و طیف پنج گزینه ای لیکرتی بود. روایی صوری و محتوایی آنها توسط 10 نفر از صاحب نظران این حوزه تأیید شد. پایایی هر دو پرسشنامه از طریق ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 92/0 و 87/0 محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون همبستگی اسپیرمن و رگرسیون چند متغیّره استفاده شد. یافته ها: رابطه معناداری بین متغیّر مستقل دین باوری به همراه هر یک از مؤلفه های آن(یقین، عمل صالح، وفای به عهد، ترک گناه و امانتداری) و متغیّر وابسته تحمل ناملایمات اجتماعی به همراه مؤلفه های آن(صبر، تقوا، توکل و توسل) وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که دین باوری دانشجویان می تواند 66/0 از تحمل ناملایمات اجتماعی آنان را پیش بینی کند. ن تیجه گیری : تقویت فرهنگ دینی در بین دانشجومعلمان، سهم بسزایی در مواجهه آنان در برابر ناملایمات اجتماعی دارد. این مهم که می تواند به وسیله متون آموزشی تحقق یابد، در تربیت آینده سازان ایران اسلامی نقش بسزایی دارد.

هدف : هدف این پژوهش، بررس ی تاثیر حفظ موضوعی قرآن کریم بر خودتنظیمی دانش آموزان بود. روش : روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی است. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه هفتم شهرستان فراهان بود که در سال تحصیلی 1399-1400 مشغول به تحصیل هستند. از بین مدارس متوسطه اول دخترانه یک مدرسه و از بین کلاس های پایه هفتم آن دو کلاس به صورت تصادفی انتخاب شدند. تعداد دانش آموزان هر دو کلاس مجموعاً 30 نفر بودند و این دو کلاس به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. بدین منظور طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل مورد استفاده قرار گرفت. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه خودتنظیمی بوفارد استفاده گردید. پس از تایید روایی صوری و محتوایی پرسشنامه، پایایی آن از طریق ضریب آلفای کرونباخ 85/0 محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کوواریانس و ضریب اتا استفاده گردید. یافته ها: نتایج تحقیق نشان داد که حفظ موضوعی قرآن کریم 8/34 درصد از میزان خودتنظیمی دانش آموزان را ارتقاء می دهد. نتیجه گیری : در نتیجه می توان گفت به برکت حفظ آیات الهی و انس با قرآن کریم، می توان میزان خودتنظیمی دانش آموزان را بهبود بخشید.

انسان موجودی است دو بُعدی که بُعد روحانی آن دارای اصالت است. از جمله جلوه های ارزشمند بُعد روحانی، نیایش است. توجه به مفاهیم نماز، تلاش در جهت تعالی فرهنگ انسانی ، الهی است؛ چرا که این مضامین حرکت ساز هستند. در حقیقت درک چیستی نماز، علاوه بر آموزش عشق ورزی به خالق بی همتا، عشق ورزی به مخلوق را آموزش می دهد. از اینروست که نماز محل تقرّب انسانهای جویای قرب و عروج مؤمنان معرفی شده است. همین اَسرار باطنی نماز است که آن را در زمره ارکان آئین اسلام درآورده است. تبیین دقیق چیستی نماز نقش مهمی در اقامه نماز و گسترش انس و علاقه به آن را دارد. این پژوهش که به روش تحلیلی، اسنادی است، نقش معلّم در تبیین دقیق مفاهیم نماز را مورد بررسی قرار داده و چگونگی انتقال این مفاهیم را مورد مداقّه قرار می دهد تا در نتیجه، توجه بیشتر دانش آموزان به این فریضه الهی را سبب گردد.

هدف از انجام پژوهش، بررسی تاثیر آموزش سواد رسانه ای مبتنی بر آیات قرآن و مولفه های مدل EC بر باورهای فراشناختی دانش آموزان بود. روش پژوهش از نوع نیمه آزمایشی و طرح پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل می باشد. جامعه آماری پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر پایه هفتم شهرستان فراهان  که در سال تحصیلی 1399-1398 مشغول به تحصیل بودند تشکیل می دهد. روش نمونه گیری از نوع در دسترس و از تنها مدرسه دخترانه متوسطه اول شهر فرمهین سه کلاس انتخاب و دانش آموزان این کلاس ها به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و یک گروه کنترل قرار گرفتند. گروه آزمایش اول، آموزش سواد رسانه ای مبتنی بر آیات قرآن کریم؛ آزمایش دوم آموزش سواد رسانه ای در چارچوب مولفه های مدل EC و گروه کنترل تحت آموزش های رایج قرار گرفتند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه باورهای فراشناختی ولز و کاترایت-هاتون با پایایی 91/0 و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از تحلیل کوواریانس و ضریب اتا استفاده شد. نتایج پژوهش بیانگر وجود تفاوت معنی دار (001/0(p< در دو گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بود اما  شاخص اندازه اثر (ضریب اتا) به دست آمده حاکی از این است که آموزش سواد رسانه ای مبتنی بر آیات قرآن 3/54 و آموزش سواد رسانه ای در چارچوب مدل EC 8/32 از میزان باورهای فراشناختی دانش آموزان را ارتقاء می دهد. در نتیجه می توان گفت آموزش سواد رسانه ای در چارچوب آیات قرآن کریم می تواند باورهای فراشناختی دانش آموزان را به میزان قابل ملاحظه ای ارتقاء بخشد.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، تبیین رابطه بین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه ثمالی با رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان بود. روش: این پژوهش به روش نمونه گیری تصادفی انجام شد و جامعه آماری آن، دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه فرهنگیان استان تهران به تعداد 250 نفر بود. حجم نمونه آماری بر اساس فرمول کوکران، 151 نفر و از نوع همبستگی به صورت پیمایشی انجام شد. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته آموزه های تربیتی و پرسشنامه مهارتهای اجتماعی گرشام و الیوت، با طیف پنج گزینه ای لیکرتی بود و روایی صوری و محتوایی آنها توسط صاحب نظران تأیید شد. پایایی پرسشنامه ها از طریق ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب: 94/0 و 81/0 محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیّره انجام شد. یافته ها: بین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه(توبه، توکل، خوف و رجا، دوری از ریا، دوری از کبر و غرور، محبت، شکرگزاری و حلم) با رشد مهارتهای اجتماعی(خودکنترلی، همدلی و همکاری) دانشجویان هدف، ارتباط معنا داری وجود دارد؛ در حالی که بین مؤلفه ابراز وجود، با هیچ یک از آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه رابطه معناداری وجود ندارد. همچنین آموزه های تربیتی دعای ابوحمزه می تواند 42 درصد از رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان را پیش بینی کند. نتیجه گیری: رشد مهارتهای اجتماعی دانشجویان و آگاهی به تأثیر ادعیه مأثوره در زندگی را به دنبال خواهد داشت.

هدف : هدف از این مطالعه، شناسایی مؤلفه های انگیزه بخش دعای افتتاح بر انس دانشجویان با خدا بود. روش : در این پژوهش روش نمونه گیری تصادفی و جامعه آماری شامل دانشجویان دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد دانشگاه فرهنگیان شهر تهران به تعداد 1925 نفر بود که بر اساس فرمول کوکران، 320 دانشجو به عنوان نمونه انتخاب شدند. این تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر اجرا، آمیخته(کیفی و کمّی) بود. به منظور گردآوری داده ها در بخش کیفی، متن دعای افتتاح، مطالعه و سپس از طریق کدگذاری باز و محوری، مؤلفه های مؤثر بر انس با خدا شناسایی شد. بر اساس مؤلفه های استخراج شده، پرسشنامه محقق ساخته 13 گویه ای با طیف پنج ارزشی لیکرت تدوین شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه توسط اساتید صاحب نظر تأیید شد. پایایی پرسشنامه، 90/0 آلفای کرونباخ محاسبه شد. در بخش کمّی، برای تجزیه وتحلیل داده ها نیز از مجموعه آمار توصیفی و استنباطی از طریق نرم افزار اس.پی.اس.اس و آر-26 استفاده شد. یافته ها : نتایج تحقیق نشان داد که مؤلفه های مستخرج از دعای افتتاح(عناصر معرفتی، معنوی و اخلاقی) تأثیر بسزایی بر انس دانشجویان با خدا دارد. نتیجه گیری : به دست اندرکاران تعلیم وتربیت توصیه می شود که توجه دانشجویان را به مضامین اصلی دعاها از جمله دعای افتتاح که مملو از مؤلفه های مؤثر بر انس با خداست، جلب کنند و از قرائت صِرف آن بپرهیزند.

هدف: هدف این تحقیق، سنجش نیاز آموزشی دانشجویان فرهنگیان در درس تفسیر موضوعی قرآن کریم بود. روش: این پژوهش با روش کمّی و به صورت پیمایشی، با استفاده از تکنیک پرسشنامه در میان 1316 نفر از دانشجویان دانشگاه فرهنگیان شهر تهران، با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله   ای انجام شده است. سنجه های نیازسنجی از اعتبار صوری و ضریب پایایی کافی(ضریب آلفای 0.96 و 0.83) برخوردار بود. یافته ها: در یک نمای کلی، دانشجویان دختر بیشتر از پسران احساس نیاز به درس تفسیر موضوعی قرآن کریم دارند. اولویتهای سرفصل درس تفسیر موضوعی قرآن کریم بین دختران و پسران متفاوت است. بین تأثیر درس تفسیر موضوعی قرآن کریم در انس با قرآن کریم با جنسیت و گروه آموزشی و همچنین، بین ترجیح نوع روش تدریس درس تفسیر موضوعی قرآن با جنسیت و گروه آموزشی رابطه وجود دارد. نتیجه گیری: یافته های پژوهش حاکی از آن است که دانشجو معلمان از سرفصلهای موجود در درس تفسیر موضوعی قرآن کریم رضایت ندارند و نیاز آنان در این درس، علاوه بر اختلاف نظری که بین پسران و دختران وجود دارد، در رشته های علوم پایه و علوم انسانی نیز متفاوت است.

هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی رابطه فرهنگ انتظار با نشاط دانشجومعلمان بود. روش: در این پژوهش که به لحاظ هدف، کاربردی و به روش کمّی انجام شد؛ ارتباط و همبستگی فرهنگ انتظار و نشاط بررسی شد. جامعه آماری پژوهش، همه دانشجومعلمان دختر دانشگاه فرهنگیان اهواز در سال تحصیلی 1401-1400 به تعداد 1730 نفر بود. برای سنجش نشاط از پرسشنامه استاندارد نشاط با پنج زیرمؤلفه رضایت از زندگی، آراستگی ظاهری، تعامل اجتماعی، کارایی فردی و کمک به دیگران با آلفای کرانباخ 75/0 و برای سنجش فرهنگ انتظار از پرسشنامه استاندارد فرهنگ انتظار با دو زیرمؤلفه احساسات مهدوی و شناخت و آگاهی نسبت به امام زمان(عج) با آلفای کرانباخ 85/0 استفاده شد. پس از انتخاب اعضای نمونه به روش خوشه ای تصادفی، که تعداشان 313 نفر بود؛ اقدام به ارسال لینک پرسشنامه پژوهش و جمع آوری داده ها و در نهایت، تجزیه و تحلیل داده ها به وسیله نرم افزار آماری اس.پی.اس.اس 26 شد. یافته ها: نتایج پژوهش نشان از همبستگی بسیار زیاد با سطح معناداری 001/0 بین مؤلفه های فرهنگ انتظار و نشاط در دانشجومعلمان داشت و این همبستگی در خصوص مؤلفه شناخت و آگاهی نسبت به امام زمان(عج) به شکل قابل توجهی بیشتر بود. این نتایج نشان می دهد که فرهنگ انتظار مهدوی، یک متغیّر پیش بین قوی برای نشاط در بین دانشجومعلمان است. نتیجه گیری: به متولیان امر تعلیم و تربیت توصیه می شود که دانشجویان را با فرهنگ مهدویت به عنوان یکی از عظیم ترین ظرفیتهای معارف اسلامی که ذاتاً حرکت آفرین و نشاط بخش است و می تواند منشأ تحول در جامعه باشد، آشنا ساخته؛ زمینه تعالی جامعه اسلامی را فراهم آورند.