قدیر نصری

هدف مقاله حاضر ، تحلیل و تخمین بنیادهای اجتماعی امنیت ملی است . نگارنده بر آن است که دولت ها به صورت متعارف می توانند چهار نقش ایفا کنند که عبارتند از : رفع تعارض ، نمایندگی جامعه ، مصلحت اندیشی ، بازآفرینی انسان و جامعه ای طراز نوین . از بین این چهار کارکرد ، دومین و سومین آن در تحلیل دولت در جهان سوم مناسب به نظر می رسند . این گونه های مختلف رفتاری مستلزم آن است که امنیت ملی در جهان سوم را نه حاصل ساختار قدرت بین المللی و یا ساخته رژیم های خودکامه بلکه برآمده از صورت بندی خاصی بدانیم که بطور تاریخی و اجتماعی تداوم یافته اند

نئوایده آلیسم از مکاتب برجسته و تأثیرگذار در تحلیل امنیت و روابط بین الملل است. این مکتب به خاطر تأکید بر ایده دولت محدود و نگرش فرادولتی و جامعه محور، از نئورئالیسم جدا می شود و به لحاظ پختگی و جامع نگری، فاقد ضعف و خوش بینی های لیبرالهاست. نئوایده آلیسم در جستجوی توضیح مناسبات قدرت و صدور ایده هایی برای تغییر آنهاست تا همه جهانیان از امنیت مناسبی برخوردار شوند. حکمرانی دموکراتیک، اصالت دستاوردهای مطلق و تبعیت امنیت از رفاه عمومی و پایدار از جمله ارکان این مکتبند. اندیشمندان نئوایده ال با طرح این گزاره ها، امیدهایی را برانگیختند؛ اما با گذشت زمان و آشکارشدن ظرفیت های نئوایده الیسم، مشخص شد که این نگرش با وجود نوآوریهای چشمگیر، ضعف هایی هم دارد. نئوایده الیست ها به واسطه عقلانیت گرایی، مصون از سمت گیریهای ذهنی و پیش داوری نیستند، واقعیت دولت و قدرت سخت را در شکل دهی به هویت گروهها و حتی ترسیم و ترمیم هنجارها دست کم می گیرند و در توضیح علل وقوع تحول، به ارائه ایده هایی کلی و سهل انگارانه اکتفا می کنند.

کوشش برای نگهبانی از « هویت » ، فصل مهمی از نظریه پردازی در روابط بین المللی را به خود اختصاص داده است . تبدیل پاسداری از هویت به دستور کار سیاست خارجی و مطالعات راهبردی ، بیش از همه ناشی از موجی است که پهنه عمل آن فراملی و جهانی است . در این میان نظریه جدیدی از سوی باری بوزان و ال ویور طرح شده که تحلیل ملی و جهانی از امنیت ملی را مخدوش دانسته و آن را مسئول ناامنی بی شماری می داند که جهان امروز را در بر گرفته است . آن دو ضمن نقد تحلیل های رئالیستی و جهانگرایانه ، که بر ریشه ملی و جهانی ناامنی و بی ثباتی تاکید دارند ، بر بافت منطقه ای بسیاری از معادلات راهبردی تاکید نموده اند ...

«هویت‌جویی» کوششی است برای یافتن آن‌چه، ضمیرمان می‌خواهد و جنسِ خواستن، بستگی تام به توان و هم‌آهنگی چهار عنصر روح، نفس، ذهن و بدن دارد. براین اساس، می‌توان دو نوع خواهش معطوف به هویت را از هم تفکیک نمود؛ یکی خواهش‌های این جهانی؛ مانند فایده‌جویی، استقلال ملی و تمامیت ارضی، و دیگری خواهش‌های آن جهانی؛ مانند گذر از طبیعت به پس از طبیعت و صورت و سیرت قدسی یافتن. به نظر می‌رسد فشارهای مدرنیته سبب شده‌ تا خواهش‌های این جهانی، بر خواهش‌های سرمدی و قدسی تقدم یابند، و انسان‌ها بیش‌ از آن‌که در اندیشه‌ی مسوولیت و الهی شدن باشند، دغدغه‌ پیشرفت را سرمشق خود قرار دهند. رانش انسان از تعالی به پیشرفت تا حدی معلول عملکرد دستگاه‌هایی بوده که همواره خود را به عالم بالا منتسب می‌کرده‌اند. این پیشینه‌، سبب محو نمادهای الهی از هستی شده و قدسیت‌زدایی به شاخص ترقی تبدیل شده است. جست‌وجو برای کشف هویت قدسی، و رهایی از زنجیرهایی پیچیده‌ای که مدرنیته بر وجود آدمی زده، کوششی است که از سوی بسیاری از متفکران ـ ازجمله سیدحسین نصر، اندیشمند به نام سنت‌گرا ـ دنبال می‌شود و این مقاله در پی معرفی، تحلیل و نقد آن است.

مقاله حاضر در پی پاسخ این پرسش است که فهم مبتنی بر واقعیت چیست و چگونه امکان پذیر است ? فرضیه نگارنده این است که در فهم واقعگرایانه «تبیین علی» بر «توصیف» (آنگونه که در نگرش هرمنوتیک مطرح است) و «تجویز» (آنگونه که در پوزیتویسم منطقی متداول است) تقدم دارد . این مقاله کتاب «لویاتان» هابز را به عنوان نماگر کلاسیک تحلیل واقعگرایانه انتخاب و ادعاهای خود را بر مبنای آن اثر ماندگار طرح و تبیین کرده است .

مقاله حاضر، موازین روش شناختی مکتب ایده آلیسم را بررسی می کند. نویسنده این مقاله معتقد است که تبیین های ایده آلیستی از امنیت ملی، روشهایی را مراعات می کند که بیش و پیش از همه، مورد توجه ایمانویل کانت بوده است. کانت به عنوان بانی موثر ایده آلیسم، برداشت نوینی از وظایف انسان، ماهیت و رسالت دولت و همچنین امکان رفتار مسالمت آمیز بازیگران سیاسی ارایه نموده که برخلاف دیدگاه های رئالیست ها، سامان جدیدی را پیشنهاد می نماید. نویسنده این مقاله، ابتدا مدعیات اصلی ایده آلیسم را تبیین می کند....