سید جواد امینی

نهج البلاغه امام علی (ع) از غنی ترین و اصیل ترین متون دینی و منابع اسلامی، گنجینه ی معارف حکومت داری و خط مشی گذاری را در اختیار بشریت گذارده است. علم خط مشی گذاری مبنا و پیشران اصلی امر حکمروایی مدبرانه و اداره امور جامعه می باشد. نقطه عزیمت این نوشتار به محیط ارزشیابی خط مشی و اکتشاف دلالت های دینی و تطبیق و انکشاف محتوای آن با تکیه بر منظومه فکری و اندیشه ای امیرالمؤمنین (ع) قرار داده شده است. بر این اساس با رهیافتی علمی و مبتنی بر روش دلالت پژوهی، ابتدا سهم یاری ها از متن نهج البلاغه استخراج و مبتنی بر معیارهای شش گانه الف: محوریت ارزشیابی( روشی، ارزشی و کاربردی)؛ ب: کانون توجه ارزیابی( سنجش نتایج، نظارت و پایش، نتایج و پیامدها، سنجش پیامدها و تعامل)؛ پ: کارکرد اصلی ارزشیابی (آموزش و یادگیری، پاسخگویی، شفاف سازی و بهبود)؛ ت: افق زمانی ارزشیابی (گذشته نگر،حین اجرا، آینده نگر)؛ ث: روش قالب( کمی،کیفی)؛ ج: روش های ارزیابی خط مشی متناسب (محکمه ای، ساختارگرا، خبره گرا، ذی نفع گرا، تصمیم گرا، نظریه مبنا، اطلاعات گرا، فرا تحلیل، مورد پژوهی، مطلوبیت گرا، هدف گرا، آزمایشگاهی، حسابرسی نتایج، هزینه مبنا، واقع گرا، مشارکتی، مشتری گرا) دلالت های موضوعی ارزشیابی - به عنوان تضمین دهنده کیفیت، اثربخشی و کارایی- خط مشی های عمومی با استفاده از نظرات خبرگی حاصل و احصاء گردید .  

هدف این مقاله تبیین منظومه از ویژگی های (اعتقادی - رفتاری) سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی به عنوان حکمران اسلامی می باشد. در این راستا تلاش گردیده با مداقه در وصیت نامه شهید سلیمانی و بیانات رهبر معظم انقلاب و سلسله ای از خاطرات و مشاهدات سایرین از شهید و تشبث به منابع دینی، با استفاده از روش کیفی تحلیل شبکه مضامین به این سؤال، پاسخ داده شود که با تلقی شهید سلیمانی به عنوان نمونه برجسته ای از تربیت یافتگان مکتب انقلاب اسلامی، حکمران اسلامی از حیث اعتقادی و رفتاری می باید واجد چه ویژگی هایی باشد. در این پژوهش، ویژگی های اعتقادی - رفتاری حکمرانی شهید سلیمانی به عنوان مضمون فراگیر، در مجموع 13 مضمون سازمان دهنده و  48 مضمون پایه را در بر می گیرد و یافته ها دلالت بر این دارد که اساساً حکمران اسلامی بر خلاف مدل غربی لزوماً می باید علاوه بر رعایت مؤلفه های مدیریتی متخلق به شاخصه های اعتقادی و رفتاری متعالی منطبق بر موازین اخلاقی و شرعی اسلام نیز باشد.

سیاست های کلی نظام چارچوب کلی برای جریان قانون گذاری، اجرایی و نظارتی نظام به محسوب می شوند. دغدغه اصلی نظام در سالهای اخیر، میزان و چگونگی تحقق سیاست های کلی و نظارت بر تحقق آن ها بوده است. در الگوهای فرآیندیِ نظارت و کنترل تحقق سیاست ها که مراحل قبل از اجرا (تدوین)، حین اجرا و پس از اجرا را شامل می شود، نظارت و کنترل پیشینی به اندازه نظارت و ارزیابی پسینی دارای اهمیت است. در مرحله تدوین و سیاست گذاری، توجه به «ویژگی های مطلوب» و «ملاحظات» ضروری یک سیاست کلی از منظر تحقق پذیری و نظارت پذیری، مساله اصلی پژوهش حاضر بوده است که بر اساس روش تحقیق آمیخته (کمی و کیفی)، نسبت به شناسایی و تبیین آن ها اقدام شده است. برای تحلیل و تفسیر داده های کیفی (مصاحبه ها) از روش تحلیل مضمون و برای تحلیل داده های مرحله کمی (پرسش نامه) از آزمون های آماری استنباطی (معادلات ساختاری) استفاده شده است. در نتیجه پژوهش حاضر، 15 مولفه در بّعد «ویژگی ها» و 4 مولفه در بّعد «ملاحظات» تدوین سیاست های کلی، شناسایی و زیرمولفه های هریک از آنها نیز تبیین گردیده است.

کلان شهرهای ایران به رغم مزیت های نسبی فراوان به علت فقدان رویکرد راهبردی و نگاه به آینده در حوزه مدیریت شهری و بی توجهی به نقش حکومت های محلی در ارتقای توان رقابتی، ضعف قابل توجهی درروند بین المللی شدن دارند. هرچند این روند به ساختار نهادی، اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیکی آنها بستگی دارد، اما بستر اصلی موفقیت و کارآمدی تا حد زیادی به سبک حکمرانی، میزان آزادی عمل، اختیارات و رقابت پذیری حکومت های محلی وابسته است. تدوین استراتژی های بین المللی سازی کلانشهرهای ایران هدف اصلی تحقیق است. روش تحقیق موردی- زمینه ای با رویکرد آمیخته است. داده ها به روش میدانی و ابزار مصاحبه و پرسشنامه گردآوری شد. با تحلیل مضمون، 217 مضمون پایه، 62 مضمون تفسیری و 7 مضمون محوری استخراج و با تعیین فرصت ها و چالش ها، نقاط قوت و ضعف حکمرانی محلی در ارکان نهادی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی؛ راهبردهای بهبود عملکرد رقابتی و افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی در سطح بین الملل ارائه شد. یافته ها بیانگر غلبه نقاط ضعف حکومت های محلی بر نقاط قوت و تفوق فرصت های محیطی بر چالش ها است و با استفاده از فرصت ها، می توان تاحدودی بر نقاط ضعف حکومت های محلی فائق گردید.

تعارض پدیده ای اجتناب ناپذیر در هر جامعه است. با این حال، امکان هدایت، کنترل و حل آن در قالب مدیریت متناسب با فرهنگ همان جامعه میسر است. مدیریت تعارض، فرآیند تشخیص نقش مناسب تعارض در بین گروه ها و استفاده مطلوب فنون مرتبط، به منظور برطرف کردن یا تحرک آن برای اثربخشی است. جمهوری اسلامی ایران همواره در عرصه های مختلف، الگوی عملی را به جهانیان ارایه کرده است. مدیریت عملی امام خمینی(ره) و حضرت امام خامنه ای(مدظله العالی)، در مواجهه با تعارضات داخلی و خارجی که حسب منافع و تکثر، تنوع و تفرق ویژگی های شخصیتی داخلی و محیط پیرامونی جامعه امری اجتناب ناپذیر بوده است از جمله این الگوهاست. با هدف شناخت بهتر و به کارگیری الگوی یادشده، در مطالعه حاضر تلاش گردید تا با مراجعه به بیانات، سخنرانی ها و یادداشت های بزرگواران در سایت الکترونیکی آنان، به جمع آوری داده های مرتبط پرداخته و با استفاده از روش تحلیل محتوا، به تبیین الگوی مدیریت تعارض مبتنی بر دو نوع کلی و متفاوت «حمایت از تعارض» در مواجهه با مخالفین داخلی و خارجی و نیز تعارضاتی که ریشه در اعتقادات و اصول ارزشی بین اسلام و کفر دارد و نیز « پرهیز از تعارض»، در اموری با شاخصه انسجام داخلی، امت واحده اسلامی، هماهنگی بین المللی، مشترک بودن هدف و دشمن و نظایر آن پرداخته شود.

گفتمان انقلاب اسلامی از دیرباز در ایده و آرمان علمای بزرگ اسلام و شیعه وجود داشته است؛ لیکن پس از تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران فرصت بروز و ظهور پیدا کرد. هدف اصلی این پژوهش تعیین نقش گفتمان انقلاب اسلامی در هم افزایی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران است. لذا با توجه به همین هدف، به سؤال اصلی "نقش گفتمان انقلاب اسلامی در هم افزایی مؤلفه قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟" پاسخ می دهیم. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی تحلیلی پیمایشی است. را به کمک آزمون توصیفی و آمار استنباطی نظیر آزمون تحلیل واریانس فریدمن و آزمون T یک نمونه ای و توضیح دوجمله ای مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. روش و ابزار گردآوری داده ها از طریق مراجعه به افراد صاحب نظر، تکمیل پرسشنامه، انجام مصاحبه، جمع آوری منابع مطالعاتی معتبر از کتابخانه تخصصی داعا و مراجعه به سایت های مرتبط با موضوع مقاله بوده است. روایی پرسشنامه از دو جنبه ظاهری و محتوا به جهت روشن و بدون ابهام بودن گویه ها و همچنین کفایت کمیت و کیفیت آنها توسط خبرگان، صاحب نظران و استادان دانشگاه تأیید شد. همچنین برای روایی سازه از فن تحلیل عاملی استفاده گردید. در این تحقیق، برای محاسبه پایایی یا هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری که خصیصه های مختلف را اندازه گیری می کند، ابتدا یک نمونه اولیه پیش آزمون گردید که میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ مقدار آلفای حاصله 5/0 محاسبه شد. نوع تحقیق براساس اهداف توسعه ای- کاربردی است. جامعه آماری مرکب از: خبرگان، استادان و صاحب نظران حوزه امنیت ملی، فرهنگ و انقلاب اسلامی بوده است. در پایان نتایج پذیرش ولایت مطلقه فقیه، در بین سایر گفتمان ها بیانگر این است که این عامل بیشترین تأثیر را بر روی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران داشته است. 

آب در مرکز توسعه اقتصادی و اجتماعی قرار دارد و برای حفظ سلامتی، تولید مواد غذایی، تولید انرژی، مدیریت محیط زیست و ایجاد شغل حائز اهمیت است. کشور ایران به دلیل نازل بودن ریزش های جوی و نامناسب بودن پراکنش زمانی و مکانی آن نیازمند مدیریت مناسب در این عرصه است. از آنجاییکه حکمرانی آب مجموعه ای از سیستم های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اجرایی موجود است که توسعه و مدیریت من ابع آب و ارائه خدمات آب در سطوح مختلف جامعه را تنظیم می نمای د و در بستر این نظام ها شرایط مدیریت مناسب فراهم می شود و در مقوله حکمرانی آب سه عنصر رعایت قانون، مشروعیت و مشارکت از اهمیت زیادی برخوردار است، لذا کیفیت قوانین و مقررات در مدیریت اثربخش منابع آب کشور حائز اهمیت است. روش تحقیق به صورت کیفی با رهیافت داده بنیاد می باشد و گردآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای، پرسش نامه های نیمه باز و مصاحبه های نیمه باز انجام شده و مطالعه و فیش برداری متون سیاست های کلی بخش آب و برنامه های توسعه پس از تدوین سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 که شامل برنامه های چهارم، پنجم و ششم توسعه جمهوری اسلامی ایران می باشد تا حصول به اشباع نظری انجام گردید. سپس از طریق کدگذاری باز، تعداد 72 شاخص در ارتباط با سیاستهای بخش آب استخراج شد و با ترکیب آنها، مولفه ها و ابعاد منتج گردید که نشان می دهد بیشترین تعداد شاخص ها مربوط به بعد اقتصادی و کمترین آن مربوط به بعد فرهنگی می باشد.

توسعه روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات، موجب تحولات چشمگیری در زندگی بشر شده و پیوند فضای فیزیکی و فضای مجازی، "جهان دو فضایی" را خلق کرده است. روابط خارجی کشورها نیز به تبع آن متأثر شده و "دیپلماسی مجازی" به مفهوم اِعمالِ سیاست خارجی در فضای مجازی، در دستور کار قرارگرفته است. کنشگریِ فعال به منظور تأمین منافع ملی در این عرصه جدید، نیازمند شناخت ماهیت، کارکرد، فرصت ها، تهدیدها و قواعد حاکم بر فضای مجازی و کسب آمادگی لازم است. این مقاله درصدد تبیین فرصت ها و تهدیدهای دیپلماسی مجازی ایران می باشد و از نظر هدف، کاربردی بوده و روش پژوهشِ آن آمیخته است. یافته های تحقیق نشان می دهد که عمده فرصت ها شامل تسهیل تعامل با طیف وسیع مخاطبین، تسریع در انجام امور دیپلماتیک، تسهیل و تسریع در ارائه خدمات کنسولی و ارتباط با ایرانیان خارج از کشور، افزایش قدرت نرم، کاهش هزینه ها، تسهیل رصد و گزارش دهی تحولات بین المللی، مقابله با ایران هراسی و شیعه هراسی، طرح ایده ها و آرمان ها در گستره ای جهانی و نقش آفرینی در شکل دهی به هنجارها و نهادهای ذیربط بین المللی است. متناظر با فرصت ها، عمده چالش ها و تهدیدهای دیپلماسی عصر دو فضایی مشتمل بر اقدامات مخرب گروه های افراطی، تروریست و مجرمان بین المللی؛ کاهش هزینه های رقبا؛ تهدید زیرساخت ها، تأسیسات و اطلاعات حیاتی کشور؛ هجمه به مشروعیت و کارآمدی نظام؛ تفوق نظام سلطه بر مدیریت زیرساخت، فناوری و محتوای فضای مجازی در سطح بین المللی است.

طرح های عمرانی موتور محرکه توسعه است که با اجرای آن ها زیرساخت های کشور افزایش می یابد و زمینه برای ارتقای سرمایه گذاری بخش خصوصی و دستیابی به رشد پایدار فراهم می شود. با توجه به وجود مسائلی همچون عدم انطباق طرح های عمرانی با راهبردهای توسعه و افزایش مدت و هزینه و ضعف کیفیت در فرآیند اجرای طرح ها، تحلیل وضعیت طرح ها و اتخاذ راهبردهای مناسب برای حرکت از وضع موجود به وضع مطلوب حائز اهمیت است. با توجه به ماهیت پژوهش که در آن داده های کیفی با مطالعه کتابخانه ای پژوهش های مرتبط و مصاحبه ها و داده های کمی از طریق پرسشنامه ها به طور جداگانه جمع آوری شده و درنهایت نتایج تحلیل های کیفی و کمّی با یکدیگر ادغام می شود، روش پژوهش به صورت آمیخته اکتشافی است. هدف این پژوهش تحلیل شکاف و تعیین راهبردهای مناسب در اجرای طرح های ملّی عمرانی بخش آب کشور است. در این پژوهش وضعیت موجود و وضعیت مطلوب هر یک از عوامل قوت (33 شاخص)، فرصت (11 شاخص)، ضعف (8 شاخص) و تهدید (12 شاخص) در 7 محور تأمین مالی، ساختار، سیستم، فرآیند، ذی نفعان، رهبری، مدیریت و سرمایه انسانی و فرهنگ و جوّ حاکم تحلیل شد. نتایج نشان می دهد که مطابق با ماتریس ارزیابی موقعیت و اقدام راهبردی، وضعیت موجود طرح های عمرانی در ناحیه تدافعی قرار دارد و با توجه به اینکه عمده عوامل (64 درصد) داخلی است، برای رسیدن به وضعیت مطلوب در ناحیه تهاجمی عمده راهبردهای تعیین شده در راستای برطرف کردن ضعف ها و توانمندسازی عوامل داخلی است.

تمرکززدایی یکی از مهم ترین فرآیندهای مردم سالاری و حکمرانی در کشور محسوب می شود و به عنوان فرآیند توزیع قدرت اداری، سیاسی، مالی و تصمیم گیری از حکومت مرکزی به سطوح محلی، به دنبال ایجاد سیستم با ثبات، افزایش اثربخشی و کارایی حکومت، تسهیل ایجاد پایه های باثبات برای توسعه اقتصادی در سطوح ملی و محلی، شکل دهی حکومت شفاف تر و مشارکت شهروندان در تصمیم گیری است.جهت تحقق هدف تحقیق از روش آمیخته متوالی استفاده شده که شامل دو بخش کیفی و کمی است. در بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل مضمون، نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید حکمرانی امور محلی در جمهوری اسلامی ایران شناسایی شد و در بخش کمی با استفاده از تکنیک تحلیل سوات (SWOT) راهبردهای منتخب استخراج گردید. براساس محاسبات ماتریس ارزیابی و موقعیت اقدام راهبردی، جمع امتیاز نهایی عوامل داخلی روی محور X ها 77/2 و عوامل خارجی روی محور Y ها 59/2 می باشد، لذا موقعیت راهبردی مورد مطالعه در ناحیه اول و راهبردهای SO(تهاجمی) به عنوان راهبردهای منتخب تعیین شدند. همچنین بر اساس خروجی های ماتریس برنامه ریزی کمی راهبردی (QSPM) اولویت راهبردهای بهینه سازی حکمرانی امور محلی عبارتند از: 1. افزایش هماهنگی نهادی با تعریف صریح نقش ها و مسئولیت ها از طریق تصویب طرح مدیریت یکپارچه شهری (مردمی سازی حکمرانی) در مجلس شورای اسلامی 2. تمرکز زدایی از مسئولیت ها و منابع و واگذاری آن ها به مقامات محلی در چارچوب قانون اساسی و محاسبه پذیری 3. واگذاری اختیارات عمل در حوزه تصمیم گیری و قانون گذاری به شورای عالی استان ها، شورای استان و شورای شهرو روستا 4. انتخاب مقامات اداره کننده محل از سوی مردم همان محل مبتنی بر بومی گزینی 5. ایجاد ساز و کار مشخص جهت مشارکت و نظارت نهادهای مدنی و مردمی بر امور محلی

امروزه یکی از دلایل اصلی توجه جهانی به پایداری توسعه و تخریب بی رویه محیط زیست و منابع طبیعی در پرتو آموزه های نظام سرمایه داری مبتنی بر حداکثرسازی سود است. از آنجا که اعتماد بشر به قدرت فناوری و دانش خود متزلزل شده است، در رفتار با طبیعت محتاط تر شده و در تکاپوی تدوین اخلاق محیط زیستی بر آمده است. در حالی که متون اسلامی غنی از دستورها و قواعد مواجهه صحیح و دور از هرگونه افراط و تفریط با محیط زیست است، غفلت محققان اسلامی سبب شده است که غربی ها که خود عامل اصلی تخریب محیط زیست هستند، داعیه دار تدوین و معرفی اخلاق محیط زیست شوند و حتی در آثار خود، دین را به عنوان محرک و مشوق انسان (به منزله خلیفه خدا روی زمین) در تخریب طبیعت معرفی کنند. از سوی دیگر، در داخل کشور بخشی از مسئولان امور توسعه ای کشور دغدغه جدی عملی برای صیانت از محیط زیست ندارند و این مسئله سبب از دست رفتن منابع طبیعی شده است. این مقاله درصدد معرفی و تبیین دیدگاه مترقی ولایت فقیه درباره محیط زیست و منابع طبیعی با استفاده از روش تئوری داده بنیاد است تا در حد امکان نظریه ای همه جانبه برای حوزه محیط زیست ارائه کند.

با وجود اینکه در سال ۱۹۵۰، تنها ۳۰ درصد جمعیت در شهرها زندگی می کردند؛ امروزه، شهرها میزبان ۵۴ درصد جمعیت جهان بوده و پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ به ۶۶ درصد برسد. ازجمله مهم ترین اثرات منفی رشد سریع شهرنشینی و صنعتی شدن کشورها افزایش شمار وسایل نقلیه شخصی و خودرو محوری در شهرها است. لیکن امروزه آنچه که متخصصان حمل ونقل جهان بر آن اتفاق نظر دارند، دستیابی به الگوی حمل ونقل پایدار در شهرهاست تا بتواند چشم انداز شهر سالم، آرام، دارای حمل ونقل سریع، ایمن و کارآمد برای عموم شهروندان را تأمین کند؛ بنابراین مسأله اصلی در این تحقیق دستیابی به الگوی راهبردی توسعه شبکه حمل ونقل ریلی شهری می باشد. در این تحقیق جامعه آماری کلان شهر تهران می باشد و شامل خبرگان، اساتید دانشگاه و فارغ التحصیلان رشته حمل ونقل، شهرسازی، راه و ساختمان، برنامه ریزی شهری و مدیریت راهبردی بوده و به صورت تمام شمار می باشد. با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای، به جمع آوری ادبیات تحقیق پرداخته و علاوه بر تحلیل مضمون، از روش مصاحبه های نیمه عمیق ساختاریافته استفاده شده است. در این پژوهش از دو روش آمار توصیفی و استنباطی جهت تجزیه وتحلیل اطلاعات استفاده شده و باتوجه به نوع تحقیق، آمارهای توصیفی شامل جداول فراوانی و میانگین می باشد و در سطح استنباطی به منظور بررسی روابط بین عوامل از مدل معادلات ساختاری استفاده می شود که شامل تحلیل عاملی تأییدی و تحلیل مسیر است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار Spss و نرم افزار Smart Plsاستفاده شده است. در انتها، الگویی برای «توسعه شبکه حمل ونقل ریلی شهری» تدوین گردید. براین اساس، الگوی راهبردی توسعه شبکه حمل ونقل ریلی در چهار بعد «فنی و اجرایی»، «شهرسازی»، «حمل ونقل و ترافیک» و «اقتصاد و برنامه ریزی شهری»، شش مؤلفه «سیاسی»، «اقتصادی»، «اجتماعی»، «فناوری»، «محیط زیست» و «قانونی» و همچنین در نود شاخص تدوین شد.

امروزه تغییرات چندبعدی در سطح بین الملل به لحاظ پدیده جهانی سازی شکل گرفته که موجد فرصت ها و چالش هایی برای جوامع بشری شده است. نکته اساسی توجه به پیامد های همه جانبه آن در تمام ابعاد و عرصه ها، به منظور جلوگیری از غافل گیری راهبردی است. این چالش ها در عرصه های امنیتی و انتظامی، که تأثیر مستقیم بر زندگی عموم جامعه دارد، اهمیت بیشتری داشته و در محیط بی ثبات، متغیر و پویای آینده بایستی بیشتر موردتوجه واقع شود. پلیس به عنوان یکی از اصلی ترین و فعال ترین کنشگر دستگاه عدالت کیفری نیز بایستی دراین زمینه، هماهنگ با تغییرات صورت گرفته از لحاظ نرم افزاری و سخت افزاری متحول شود که لازمه این تغییر و تحول شناخت و تبیین چالش های آینده در طراحی معماری پلیس است. پژوهش پیش رو ازنظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی و تبیینی است. داده ها از راه بررسی اسنادی و فیش برداری جمع آوری و تجزیه وتحلیل شده است. نتایج نشان می دهد که مهم ترین چالش های مؤثر در مأموریت های پلیس آینده، تغییر در روند، نوع، شکل و ماهیت جرائم به سوی جرائم سازمان یافته، فراملی و فنی است. البته، راهکار مقابله با آن نیز مستلزم طرح ریزی راهبردی در کار ویژه های طراحی معماری آینده پلیس نسبت به پیامدهای منفی جهانی شدن از طریق اعمال مدیریت هوشمندانه و تمهید سازو کارها و شناسایی زمینه های همکاری نهادی در سطح ملی و فراملی بین کنشگران اصلی این عرصه است.