احمد سعدی

مسئله این پژوهش، ارزیابی گزارش های انتساب تشبیه و تجسیم به شیعیان نخستین دوازده امامی است که از میان این شیعیان، مؤمن الطاق، هشام بن حکم و هشام بن سالم به تشبیه و تجسیم منتسب شده اند. با توجه به قرابت و ارتباط شیعیان نخستین با امامان معصومD و اهمیت فوق العاده مسئله تشبیه و تجسیم در خداشناسی، پژوهش حاضر در صدد است با روش توصیفی تحلیلی به ارزیابی گزارش های فریقین بپردازد. یافته های تحقیق نشانگر این است که گزارش های اهل سنت دراین باره، متعارض بوده و گزارش های منابع شیعه، علاوه بر ضعف سندی و دلالی، در تقابل با گزارش های معتبر ی در نفی تشبیه و تجسیم از آنان قرار دارد. به نظر می رسد مؤمن الطّاق و هشامین که اهل تأمّل در مسائل کلامی بودند، سعی در تبیین دقیق ذات و صفات الهی و حلّ تعارضاتی همچون احادیث «صورت آفرینش آدم» داشته و به خلاف تلقّی خام تشبیهی، معنای دقیق تری در تبیین ذات و صفات الهی منظور آنان بوده است.

علامه محمدمهدی آصفی از روحانیون شیعه و سیدقطب متفکر سنی مذهب از علمایی هستند که با داشتن نگاه حداکثری به دین و آموزه های اسلامی، دین را برای تمام حوزه های فردی، اجتماعی و سیاسی انسان کارگشا می دانند و معتقدند برای حل مشکلات بشریت باید به اسلام راستین روی آورد. مهم ترین مسئله برای بازگشت به اسلام راستین حاکمیت است که مسئله نوشتار حاضر می باشد. حاکمیت اسلام از منظر این دو عالم، بر دو پایه الوهیت خداوند و عبودیت بندگان قرار داشته و به معنای حکومت مبتنی بر قوانین اسلام و شریعت است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد تطبیقی، دیدگاه های این دو عالم را در حوزه حاکمیت بیان می کند. یافته های تحقیق گویای آن است که دیدگاه های این دو عالم در حاکمیت الهی و تحقق آن، خطوط کلی حکومت، وحدت ولایت و حکومت متشابه و در مسائلی همچون ولایت، مشروعیت و شرایط حاکم نیز اختلافات اندکی وجود دارد.

عمر انسان، با خصوصیّات بی مانندش، از نعمت های بسیار ارجمند خدای رحمان است که هماره در معرض حوادث و نابود شدن قرار دارد. از سوی دیگر، مدیریت زمان از شاخص های مهم در زندگی فردی و خانوادگی است؛ یعنی انسان های خردمند برای وصول به آرمان های فردی و خانوادگی خویش، باید با برنامه ریزی هدفمندانه، چگونگی استفاده از نعمت وقت را مدیریت کنند تا به سهولت و سرعت، به اهدافشان برسند. بر این اساس، باید انسان های مؤمن مدبّر، روش های عینی و کاربردی خاصی را سرآمد امور زندگی خویش قرار دهند؛ یعنی نوعی تحوّل و دگردیسی در قلمرو اعمال و رفتارهایشان در شئون زندگی؛ به ویژه شئون خانوادگی پدیدآورند تا بتوانند از عمرشان استفاده بهینه و بیشینه کنند. پاسخگویی عالمانه به این پرسش: «روش های کاربردی مدیریت زمان در خانواده چیست؟» هدف پژوهش پیش روست که چهار شیوه را پیش می نهد. در مغرب زمین، نخستین کتاب درباره مدیریت زمان، اواخر دهه 1950 به بازار آمد؛ ولی بسیار پیش تر، در منابع اسلامی با عناوین استفاده بهینه از عمر و فرصت های گوناگون زندگی یا داشتن نظم، از آن یادشده بود. روش پژوهش این مقاله، از گونه نقلیِ وحیانی (گزارش و تحلیل محتوای آیات و روایات) است و گردآوری داده ها با شیوه کتابخانه ای و نرم افزاری و پردازش متن مقاله، به روش توصیفی و تحلیلی است.

یکی از مفردات مهم به کار رفته در قرآن کریم، ضمیر شأن است که تأکید و تفخیم ویژه ای به کلام می بخشد و جز در موارد بسیار مهم به کار نمی رود. برخی از نحویان و مفسران قرآن در موارد متعددی ادعا نموده اند ضمیر شأن درآیاتی از قرآن مقدر است و برای این مدعا ادله ای ذکر نموده اند. در این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته، برای بررسی صحت این ادعا، ابتدا تبیین گردید ضمیر شأن به دلیل ایجاد ابهام، اسم بودن و رکن کلام بودن؛ از معنای تأکیدی فوق العاده و فراتر از دیگر ادوات تأکید برخوردار است و همچنین از جهات متعددی خلاف قیاس است؛ آنگاه ادله قائلین به تقدیر ضمیر شأن در موارد گوناگون ذکر و مورد نقد و بررسی قرارگرفت و سپس عدم تأیید تقدیر ضمیر شأن نزد عرف عرب و ناسازگاری تأکید با حذف به عنوان ادله نادرستی ادعای اضمار ذکر شده و اثبات گردید در هیچ یک از موارد ادعا شده ضمیری مقدر نیست. با بررسی ترجمه های مصباح زاده (تحت اللفظی)، مصطفوی (آزاد) و مشکینی (تفسیری) روشن گردید ترجمه مصطفوی دقیق تر از دیگر ترجمه ها بوده و ترجمه مشکینی در خصوص این مسئله، از دقت کمتری نسبت به دیگر ترجمه ها برخوردار است.

با بازسازی تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی فضای زندگی حضرت شعیب (ع) شاهد فراگیر شدن مفاسد اقتصادی در این بستر هستیم که آیات قرآن گویای دغدغه حضرت شعیب(ع) برای اصلاحات اقتصادی این جامعه است؛ هدف پژوهش حاضر، کشف راهبردهای آن حضرت و از رهگذر آن دستیابی به رویکرد مناسب در عصر حاضر برای انجام این اصلاحات است. با در کنار هم قرار دادن خانواده قرآنی و روایی و با بهره بردن از تفاسیر، این چنین به دست آمد که آن حضرت برای اصلاحات اقتصادی، با مقدمه نرم افزاریِ ارتباط با خدا، با استفاده از چهار راهبرد علمی، سیاسی، فرهنگی-اجتماعی و دفاعی درصدد اصلاحات اقتصادی برآمد که هریک از این راهبردها را به صورت های گوناگونی عملیاتی کرد که با جریان دادن این راهبردها می توان اصلاحات اقتصادی را در عصر حاضر انجام داد.

یکی از مباحثی که به مثابه خشت کج در بحث جایگاه زن در اجتماع انسانی بنا نهاده شده، تأثیر عنصر زنانه در پیدایش نخستین گناه است؛ روایاتی در ذیل آیات هبوط در سوره بقره در تفسیر طبری دلالت بر اغواگری حوا و نقش فعال وی در هبوط آدم دارد. در این نوشتار مضمون روایت ها با عرضه بر آیه هایی که هبوط را به تصویر کشیده اند، بررسی شده است، پس از آن زمینه های خرافی روایت ساز در جریان هبوط حضرت آدم معرفی گردیده و مشخص شده است که مطابق آیات هبوط، عنصر زنانه فاقد هرگونه نقش در پیدایش نخستین نافرمانی است و روایات، جملگی دارای ریشه خرافی هستند که میراث فرهنگی پیشینیان و عامل جعل روایاتی با این مضمون، در کتب شیعه و سنی است. آنچه ضروری است پالایش منابع دینی از باور های خرافه در مورد زن است که همتی پاک و نگرشی عاری از تعصب می طلبد؛ چرا که تأثیر وجدانی مخرب این دست روایات بر جامعه اسلامی غیر قابل انکار است.

نظریه تاریخ مندی قرآن، ادعایی است که از سوی برخی مسلمانان نوگرا به تبعیت از مستشرقین، تکرار شده است. آنها هر اصلی که در تعارض با ایده تاریخیت باشد منکر و هر امری را که در توجیه اصل تاریخیت کارآمد باشد با بازخوانی آن، به نفع مدعای خود تفسیر می کنند. توجیه ملازمه بین سبک گفتاری قرآن با نظریه تاریخیّت و عصری بودن برخی احکام آن در راستای ادعای حیث گفتمانی وحی و رابطه دیالکتیک متن با واقع از سوی نصر حامد ابوزید یکی از این موارد است. بررسی این دیدگاه از جهت تقابل با جاودانگی اسلام و احکام ثابت آن حائز اهمیت است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و به هدف نقد و بررسی ادعای فوق نگاشته شده است تا معلوم گردد ادعای ارتباط بین گفتاری بودن و تاریخیت، با اشکالات متعدد عقلی و نقلی، مواجه است و موارد فراوانی مانند برخورداری قرآن از بطون و ژرفایی نامتناهی، و سازوکارهای بهره برداری ازآن تا قیامت در نقض ادعای فوق وجود دارد.

یتناول هذا البحث ظاهرة العلمانیة من حیث المفهوم والنشأة وقد خلصنا منه إلی أنّ العلمانیة تعنی المادیة والدنیویة واللادینیة، سواء قرأناها بفتح العین (العَلمانیة) أو بکسر العین (العِلمانیة)، فانَّ موقف التحفظ والرفض منها واحد کما سوف یتّضح من مطاوی بحثنا إن شاء الله تعالی. وإلی جانب ما تقدّم فقد أمطنا اللثام - بفضل الله تعالی - عن الخلفیات والبواعث التی اسهمت فی تکوین وإیجاد النزعة المادیة واللادینیة فی الفکر العلمانی، بغیة التعرف علیها لدراستها ومعالجتها، وحذراً من اجترارها وتکرارها. ومن هنا تبرز أهمیة هذا البحث ویتجلی الهدف منه، کونه یعالج موضوعاً حساساً، یمثّل نقطة خلاف حادة بین الفکرین الإلهی والمادی، ویسهم قدر المستطاع - فی ضخّ الوعی والمناعة لمواجهة الفکر العلمانی، حذراً من الوقوع فی فخّه، وتحرزاً من الدوران فی فلک مخططاته. وکان من بین النتائج التی توصلنا إلیها فی هذه المقالة: أنّ النسخة العلمانیة المقترحة لبلادنا الإسلامیة لم تکن دقیقة فی تشخیصها، لانَّ العلمانیة ولیدة المشکلات و التعیقدات التی عانت منها أوروبا، فقیاسها مع بلداننا الإسلامیة قیاس مع الفارق.

در این مقاله به دنبال بررسی آیه ششم سوره مائده و جایگاه نحوی کلمه «ارجل» است. این آیه که به آیه وضو شهرت دارد، بیانگر یک حکم مهم شرعی است که اعراب کلمه ارجل تأثیر بسزایی در روشن شدن حکم دارد.کلمه ارجل در آیه ششم سوره مائده به سه گونه رفع، نصب و جر قرائت شده است که دو قرائت جر و نصب مشهورترند. با توجه به اینکه در حالت جری عطف به «رئوسکم» و در حالت نصبی عطف به محل «رئوسکم» و رئوسکم معمول فعل «إمسحوا» است، دانسته می شود که وظیفه پا نیز مانند سر، مسح کردن است، نه شستن. از طرفی، عطفِ ارجل در حالت نصبی بر «وجوهکم» خلاف فصاحت است؛ زیرا در این صورت بین دو معمولِ یک فعل، فاصله به اجنبی شده است و در حالت جر نیز، عطف گرفتن بر «وجوهکم» و قائل به قاعده حمل بر جوار شدن نیز صحیح نیست. با توجه به قواعد نحوی، ارجلکم عطف بر وجوهکم نخواهد بود. بنابراین عطف بر «برئوسکم» است و وظیفه در وضو، مسح کردن پاست نه شستن آن.

چکیده کتاب «تاریخ قرآن» مهم ترین نگاشته خاورشناسان درباره قرآن و تاریخ پیامبر اسلام| است. نولدکه، مؤلف این کتاب، از خاورشناسان برجسته ای است که در حوزه های مختلف خاورشناسی دارای تألیفات است. کتاب پیش گفته که مهم ترین اثر او در این زمینه است، مشتمل بر مباحث وحی شناسی، جمع و تدوین قرآن و تاریخ نزول آیات و سور قرآن است که تحقیق پیش رو به مباحث نوع اول می پردازد. از دیدگاه نولدکه، ماهیت نبوت متکی بر چهار اصل: ارتباط با اندیشه پیامبران قبلی، تبعیت از غریزه احساسی، به کارگیری قوه خیال در دریافت وحی و ایجاد تحول اجتماعی است. این نوع نگاه به ماهیت نبوت، که با نظریه تجربه دینی درباب وحی در ارتباط است، علاوه بر خروج از روح تعالیم ادیان الهی، با اندیشه دینی اسلامی در تضاد می باشد که در هر یک از این اصول، با اشکالاتی مواجه است.