اکبر اقوام کرباسی

اکبر اقوام کرباسی

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۰ مورد از کل ۱۰ مورد.
۱.

تحلیلی تاریخی از علم انگاری اراده خداوند در کلام امامیه(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اراده الهی معتزله متأخر معتزله متقدم داعی علم به مصلحت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۰ تعداد دانلود : ۱۸۷
مطالعه تاریخ اندیشه های کلامی در قرون نخستین، به روشنی حاوی این واقعیت است که اراده در نظر متکلمان امامیه این دوران، حقیقتی حادث و متمایز از علم و قدرت خداوند بوده است. علم انگاری اراده خداوند اما، اگر چه در تاریخ کلام اسلامی نخستین بار در جریان کلامیِ اعتزال مطرح شد، اما در جریان کلام امامیه، این متکلمان دوران میانه - یعنی مدرسه کلامی ری و حله - هستند که در تبیین اراده چنین دیدگاهی را مطرح می کنند. متکلمان امامیه این دوران، اراده را به داعی و داعی را به علم به مصلحت درون فعل شناسانده اند. میراث باقی مانده از این گروه متکلمان، اگرچه در این امر که اراده الهی امری حادث است یا قدیم، مذبذب و در رفت و برگشت است؛ با این همه می توان بر پایه شواهدی، ایده حدوث اراده بر قدمت آن را ترجیح داد. این مقاله با روش کتابخانه ای و تحلیل تاریخی در پی پاسخ به این پرسش است که چگونه این گردش معرفتی در تبیین اراده الهی رخ داده است. نتیجه تحلیل های تاریخی این پدیده ما را بدین سو رهنمون می کند که متکلمان این دوره از کلام امامیه به دلیل فاصله گیری کلام مرسوم از سامانه روایات اهل بیت^ و اقبال به جریان کلام اعتزالِ متأخر، تحلیل ها و تبیین های کلامی این جریان کلامی را به عنوان نسخه های حل مشکلاتِ معرفت شناختی مطرح شده از سوی جریان فکر فلسفی پذیرفتند و در کلام امامیه وارد نمودند.
۲.

تحلیلی از هم سویی خط فکری سید مرتضی با معتزلیان بصری در تبیین ماهیت اراده خداوند(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: اراده حادث لافی المحل سید مرتضی شیخ طوسی ابوالصلاح حلبی معتزلیان بصری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۱ تعداد دانلود : ۲۸۹
سید مرتضی، در کنار شیخ مفید، راهبری دو خط فکری در مدرسه کلامی بغداد را به عهده دارند. زمانه و زمینه علمی و فرهنگی آن دوران با حضور پررنگ و پرقدرت جریان کلامی اعتزال همراه و همزمان است، دورانی که امامیه تازه دوران خمود و خموشی کلام را پشت سر نهاده و با جریانی کلامی مواجه است که تمام میدان روش و ادبیات کلامی را از آن خود ساخته است. سید مرتضی و شاگردانش در چنین محیطی نسبت به ماهیت اراده خداوند نظریه پردازی می کنند و با گذشت و عبور از آنچه پیشینیان امامیه در مدرسه کوفه بدان اعتقاد دارند، تا اندازه ای به تبیین اعتزالی اراده الهی نزدیک می شوند. اراده خداوند اگر پیش تر در مدرسه کوفه امری حادث بود، که نه در ذات جای داشت و نه از ذات بریده بود، و اگر در نظر شیخ مفید به نفس الفعل و شی ء مکوّن خارجی شناسانده می شد، در دوران سید مرتضی و پس از او، اگرچه همچنان حدوث خویش را حفظ می کرد و به داعی و علم تحویل برده نمی شد، اما به لحاظ وجودشناختی چونان تلقی رایج معتزله بصری، در قالب حادث لافی المحل تبیین شد. خط فکری سید مرتضی در بغداد این ایده را تقویت می کرد و پوشش می داد.
۳.

هم آوایی خط فکری شیخ مفید با معتزلة بغداد در تبیین ماهیت اراده خداوند(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شیخ مفید کراجکی ماهیت اراده بلخی کعبی معتزلة بغداد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵۶ تعداد دانلود : ۳۹۳
شیخ مفید در میان متکلمان امامیه، جایگاه ویژه و ممتازی دارد و بی تردید تحلیل و تبیین او از آموزه های اعتقادی، نقشی تأثیرگزار در تحلیل تاریخ فکر امامیه خواهد داشت. ارادة خدا و ماهیت آن، از جمله آموزه هایی است که شیخ مفید پیرامون آن رساله ای مستقل تحریر کرده است و برخی شاگردانش همچون کراجکی، تبیین و تحلیل او را پرورانده اند. خط فکری شیخ مفید، اگرچه همانند تمامی متکلمان عدلیه اراده را حادث می داند، ولی ازیک سو بر اساس روش شناسی ای که در کلام ورزی خویش بدان التزام دارد، و از سویی دیگر بر پایة برخی از روایات، بین اراده خدا و ارادة انسان تفاوت می گذارد و به لحاظ وجود شناسی، اراده را همان امر مکوّن عینی و خارجی می داند. شیخ مفید در معنا شناسی صفت اراده، معتقد است: امکان انتساب صفت اراده به خداوند وجود ندارد و تنها به دلیل سمع می توان خداوند را مرید دانست. از این رو، استمعال این صفت را برای خداوند مجازاً روا می دارد. اما این تبیین را پیش تر برخی از معتزلیان بغدادی، همچون بلخی کعبی، هم ارائه کرده و برای آن دلیل اقامه نموده بودند. بعید نیست اقبال شیخ مفید به رویکرد و تحلیل معتزلیان بغدادی، به دلیل همسو انگاری این دیدگاه با روایات امامیه بوده باشد.
۴.

نقش نظریه «معنا» در تبیین هشام بن حکم از ماهیتِ اراده خدا(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: اراده فعل صفات فعل حرکت نظریه معنا هشام بن حکم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۶ تعداد دانلود : ۵۲۲
طرح نظریه «معنا»، رویکردی وجود شناختی برای تحلیل و تبیین فعل و صفات فعلی خداوند است که متکلمان مدرسه کوفه به ویژه هشام بن حکم از آن بهره برده اند. از میان صفات فعلی خداوند، اراده بارزترین صفت است که در نگاه متکلم بزرگِ این دوره از تاریخ کلام امامیه، به «حرکت» شناسانده می شد. در این مقاله بر اساس شیوه مطالعات تاریخ اندیشه، نشان داده شده است که در نظر هشام بن حکم اراده، اگر چه امری است که از سر قدرت و اختیار سر می زند؛ با این حال با دیگر امور و مخلوقات عالم که برخاسته از قدرت و اختیار است نیز تفاوت دارد. هشام برای اراده وجودی مستقل از ذات و فعل الهی در نظر می گرفت و از آن با واژه «معنا» تعبیر می کرد. این تلقی درواقع برگرفته از پاره ای روایت هایی بود که بر اساس آن، برای اراده خلقتی ممتاز از دیگر مخلوقات در نظر می گرفت.
۵.

نظریه استطاعت در مدرسه کلامی کوفه

کلید واژه ها: مدرسه کلامی کوفه استطاعت قبل الفعل استطاعت مع الفعل اراده مشیت فعل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱ تعداد دانلود : ۷
استطاعت، از مهم ترین مشخصه های اختیارسازِ انسان هاست که جریان های کلامی معتقد به اختیارِ آدمی، بر اساس چارچوب و نظام فکری خویش، دستی در تبیین و توضیح آن داشته اند . اهل حدیث بر اساس نگرش جبرگرایانه شان منکر این آموزه بودند و در مقابل، معتزلیان به شدت بر اعتقاد به آن پای می فشردند . امامیان اما، از همان آغاز بر اساس نظام عدل الاهی و در چارچوب حاکمیت مشیت خداوند از یک سو و پذیرش اراده و آزادی انسان از سوی دیگر، در تبیین استطاعت کوشیدند . مجموعه تحقیقات نشان می دهد که در نظر اندیشمندان امامیه نخستین، استطاعت ناظر به مقام تحقق فعل خارجی دانسته می شد و طبعاً ایده انحصاریِ امرٌ بین الامرینِ این گروه، به سادگی می توانست تبیینی درخور از تلقی امامیه در این بحث ارائه کند . با این همه، در کوفه سده دوم چند تبیین مختلف از این بحث ارائه شد که جملگی به رغم آن که در جان مایه اصول با هم مشترک اند، اختلافاتی نیز با یک دیگر دارند .
۶.

مواجهه متکلمان امامیه با فلسفه در سده هفتم(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: فلسفه کلام مواجهه مثبت مواجهه منفی ابن میثم بحرانی محقق حلی سده هفتم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۹ تعداد دانلود : ۳۱۷
عالمان امامی سده هفتم هجری مواجهه یکسانی با فلسفه نداشته اند. در این میان، مواجهه دو متکلم برجسته امامیه در سده هفتم با فلسفه قابل توجه است. در آثار ابن میثم بحرانی ارائه تلفیقی آموزه های فلسفی و کلامی در کنار هم، کاربرد مبانی و آموزه های فلسفی در اثبات مسائل کلامی و کاربست مفهوم فلسفی در تبیین مفاهیم و آرای کلامی و حتی در برخی موارد پذیرش آموزه های فلسفی به جای باور های کلامی، نشانه هایی است که از فلسفه گرایی وی خبر می دهد؛ نیز مخالفت با برخی آموزه های فلسفی نشانه دل بستگی وی به مواضع کلامی است، ولی در مقابل مواجهه منفی محقق حلّی با فلسفه و آموزه های فلسفی در موارد پرهیز از کاربرد ادبیات فلسفی و اهتمام نداشتن به اندیشه های فلسفی، پای بندی به معرفت شناسی کلامی و بی اعتنایی به جهان شناسی فلسفی و نقد برخی باورهای فلسفی نشان تعلق وی به سنت کلامی رایج امامیه و ایستایی در برابر فلسفه به شمار می رود.
۷.

تأثیر اعتقادات فلسفی ابن سینا بر غزالی در تجرد نفس(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نفس غزالی اشاعره تجرد روح ادله وجودشناختی تجرد نفس ادله ماهیت شناختی تجرد نفس

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلاسفه اسلامی
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی منطق، فلسفه و کلام اسلامی فلسفه اسلامی کلیات فلسفه تطبیقی
تعداد بازدید : ۱۰۱۷ تعداد دانلود : ۵۵۲
غزالی در دوره ای از تاریخ فکر و اندیشه اسلامی زندگی می کند که بسیاری از متفکران در رویکرد کلامی خود، داد و ستد های گونه گونی با فلسفه به نمایش می گذارند. در این ایام بیشتر متکلمان با بهره گیری از واژگان، مفاهیم و برخی روش های فلسفی تلاش می کنند پندار و باور های کلامی خویش را به کرسی اثبات نشانند؛ اما از آن سو هم توجه دارند در اخذ مبانی تا سرحد امکان، فاصله خود را با فلسفه حفظ کنند. غزالی نیز همچون معاصران خویش همین رفتار را از خود نشان می دهد. او بر خلاف اشعریان پیش از خود که اعتقادی به تجرد روح ندارند، به تجرد نفس باورمند است. در گام نخست این پژوهش نشان داده شده است که فلاسفه و متکلمان اشعری پیش از غزالی، چه باوری نسبت به تجرد روح و نفس داشتند و برای این پندار خویش چه ادبیات و استدلال هایی را اقامه می نمودند و در ادامه از این همانی مفاهیم و روش شناسی به کار گرفته شده از سوی غزالی با فلاسفه ای چون ابن سینا و فارابی، سخن گفته شده است تا نشان داده شود غزالی تا چه اندازه در اعتقاد ورزی به تجرد نفس، مرهون فلاسفه پیش از خود است.
۸.

مدرسه کلامی کوفه(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: کلام امامیه مدرسه کلامی کوفه محدثانِ متکلم متکلمانِ محدث متکلمان نظریه پرداز متکلمان متن محور غالیان اهل تقصیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۷۶ تعداد دانلود : ۶۵۳
کوفه در تاریخ کلام امامیه، به راستی جایگاه ممتاز و اهمیت ویژه ای دارد. این برجستگی از آن روست که بازخوانیِ فکری و اندیشه ورزیِ این دوره از تاریخ امامیه، سهم عمده ای در به تصویر کشیدن اصالت و استقلال تفکر امامیان خواهد داشت. برخی تصویر گری های تاریخی از این دوران، نشان از تعبد محض و غیر عقلانی این گروه در اعتقاد  ورزی دارد. پاره ای از مطالعات، تلاش های عقلانی اصحاب امامیه در فهم معارف دینی را محدود به چند نفر و یا یک جریان محدود می داند، اما حقیقت آن است که امامیه در این دوره از تاریخ فکر خویش، مدرسه ای از اندیشمندان و عالمان دینی در تاریخ برای خویش ثبت نموده که با وجود جریان های مختلف فکری درون خود، میراث های گران روایی و کلامی تولید کرده و از این رو - در جهان اسلام - گوی سبقت را از دیگر جریان های فکری ربوده است. هواداران این جریان های فکری هر کدام با روش های خاص خویش، کوشیده اند تا فهمی عقلانی از معارف به دست دهند. این داستان پیش روی امام معصوم رخ داده و از سوی ایشان نیز هدایت می شده است. خورشید این مدرسه پیش از شکل گیری مدرسه کلامی بغداد رو به افول می گذارد و میراث جریان های فکری مختلف آن به قم و بغداد منتقل می شود.
۹.

مرجئه شیعه(مقاله پژوهشی حوزه)

کلید واژه ها: کلام شیعی مرجئه مرجئه شیعه بُتریه.

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۱۶ تعداد دانلود : ۴۹۵
مرجئه شیعه نام جریانی است که در کوفه سده دوم نقاب از چهره برگرفت. این گروه که عمدتاً به دنبال بروز شرایط اجتماعی  سیاسی کوفه و احتمالاً به منظور حل و فصل معضلات پیش روی جامعه شیعی، خود را از شیعیان اعتقادی متمایز کردند، در مسئله امامت به عنوان محوری ترین کانون فکری شیعه، ایده ای مطرح ساختند که به  واقع گونه ای عقب نشینی از این مبنای فکری شیعه بود. سامان دهندگان این رویکرد که بعضاً از اصحاب امام باقر و امام صادق8و شیعیان او به شمار می آمدند با ارائه نظریه خویش به تدریج از سوی شیعیانِ راستین، طرد شده و عملاً به جریانی که سال ها بعد از زید بن علی حمایت کرد، متمایل شدند؛ گروهی که منابع فرقه نگاری از آن با نام «بُتریه/ بَتَریه» یاد کرده اند. مرجئه شیعه هرچند پیش از جریان زید حضور فکری داشتند، اما سال ها بعد از او، بهترین بسترِ نظری را برای پذیرش نظریه امامت مفضول از سوی زیدیه فراهم آوردند. این نوشته درصدد است با خوانش ِ تاریخیِ این جریان فکری و برشماری بارزترین مؤلفه فکریِ آنان، ضمن واکاوی زمینه های ظهور و بروز برخی نظریه های امامت، بستر دریافت و فهم برخی روایات شیعه را در این زمینه هموار تر سازد.
۱۰.

ایده » بلاکیف « در کشاکش دو خوانش وجودی و مفهومی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: بلاکیف صفات خبری سلفیه اهل حدیپ اشاعره سلفی گصری سصلف معنا شناسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۹۲ تعداد دانلود : ۵۹۹
ایدة  بلاکیف نظریه ای است که دو گرایش اهل حدیپ ص و در ادامه آن ها جریان سلفیه ص و اشاعره، برای فرار از تشصبیه در مباحصپِ اسصماء و صصفات از آن بهصره گرفته اند. واژه بلاکیف هرچند میان سلفِ از اهل حدیپ، حداقلی مطرح شده اما معنا و محتیای آن، بییژه در حل مسئله صفات خبری خداوند بسصیار پصر بسصامد است. ابیالحسن اشعری، به سان احیا گر تفکر اهل حدیپ در سدة چهارم، و برخی از هیاداران تفکر او از همین ایده در حل مشکل تشبیه، استفاده کرده اند. سلفیه هم به دلیل پیرویِ روشی و محتیایی از سلف، امروزه از ایصن ایصده در تبیصین دیصدگاه خییش در تیحید اسماء و صفات خداوند بسیار سید جسته اند. اما آیا بهره برداری جریان های فیق الذکر در حل مشکل تشبیه از این ایده، تا چه اندازه یکسان است؟ این نیشته در صدد است رویکردِ سلف، اشاعره و جریان سلفی گری را نسصبت بصه کاربست ایده بلاکیف واکاوی کند.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان