امیر زندمقدم

با توجه به تحولات اخیر آموزش زبان انگلیسی و بازتاب آن در کتاب ها و مواد آموزشی مدارس کشور، مقاله ی حاضر به بررسی کتاب زبان انگلیسی پایه ی هفتم از نقطه نظر رویکرد فعالیت محور به آموزش و طراحی درس می پردازد. بدین منظور، با استفاده از چهارچوب نظری کلی فعالیت الیس (2003)، تمرین های هشت درس تحلیل شدند و سپس بر اساس معیارهای موجود در این چهارچوب، ماهیت آنها مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس یافته های این مطالعه، تنها 16 عدد از مجموع 57 عدد (%28) تمرین موجود در این کتاب ساختار و ماهیت فعالیت محور داشتند. لذا، بر اساس این یافته ها می توان بیان کرد که اثر مورد مطالعه از رویکرد فعالیت محور پیروی نکرده است. عدم استفاده از درون داد واقعی، کمبود فرصت های تعامل بین زبان آموزان و هم چنین تمرین های متعدد فاقد فرآورده های مفید، از دلایل اصلی فاصله گرفتن ساختار این اثر از رویکرد فعالیت محور و اثربخشی مختصر این کتاب می باشد.

در مطالعات فراگیری زبان دوم/ خارجی، همواره بر نقش مثبت بازخورد تصحیح کننده، چه از نوع کتبی و چه شفاهی، بر پیشرفت جنبه های مختلف زبانی تأکید شده است. یکی از حوزه هایی که بازخورد تصحیح کننده در آن مطالعه شده است، مهارت نگارش است. اما بیشتر این مطالعات به بررسی نقش بازخورد تصحیح کننده در پیشرفت ابعاد دستوری، واژگانی و نشانه گذاری متن پرداخته اند. بنابراین، هدف پژوهش حاضر مقایسة دو روش ارائة بازخورد تصحیح کنندة کتبی و شفاهی از نوع فرازبانی و بررسی تأثیر هر یک از آن ها بر پیشرفت جنبة کلامی و فراکلامی مهارت نگارش در زبان آموزان ایرانی می باشد. بدین منظور، زبان آموزانی در سطح متوسط انتخاب شده و به دو گروه تقسیم شدند. زبان آموزان سپس در پیش آزمون نگارش شرکت کرده و بازخورد تصحیح کنندة فرازبانی کتبی و شفاهی دریافت نمودند. به گروه اول، بازخورد فرازبانی کتبی و به گروه دوم، بازخورد فرازبانی شفاهی ارائه شد. در انتهای تحقیق، هر دو گروه از طریق پس آزمون با هم مقایسه شدند. نتایج نشان داد گروهی که بازخورد تصحیح کنندة شفاهی دریافت کرده بود، از لحاظ جنبة کلامی و نیز استفاده از نشانه های فراکلامی در نگارش، از گروه دیگر (دریافت کنندة بازخورد تصحیح کنندة کتبی) برتر بود. همچنین مشخص شد که نشانه های گذر و الزام آور به ترتیب بیشترین و کمترین استفاده را در هر دو گروه، پس از دریافت بازخورد تصحیح کننده داشته اند. می توان نتیجه گرفت در پیشرفت ابعاد کلامی و فراکلامی نگارش، بازخورد شفاهی بر بازخورد کتبی برتری دارد. این یافته ها محققان، مدرسان زبان و طراحان برنامه های درسی را یاری می نماید.

پژوهش های متعددی اثبات کرده اند که هر متن می تواند بیانگر طرز تفکر نویسنده، الگوهای غالب سازماندهی و نیز گونة کلام (Genre) باشد. مفهوم گونة کلام و کاربرد آن در آموزش و یادگیری زبان در دهه های اخیر مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از متون علمی و قسمت های مختلف آن ها از دیدگاه گونة کلام، حرکت ها (Moves) و الگوهای سازماندهی (Organizational patterns) بررسی شده اند. با توجه به اینکه چکیده در مقالات علمی و پایان نامه های دانشگاهی یکی از قسمت های مهم و تأثیرگذار به شمار می رود، بررسی چکیده از دیدگاه گونة کلام و الگوهای حرکت همواره مورد توجه زبان شناسان بوده است. بنابراین، شناسایی و تسلط بر ساختار متنی و بلاغی چکیده ها می تواند مفید و راهگشا باشد. بنابراین، پژوهش حاضر به بررسی و مقایسة گونة کلام، حرکت ها و ساختار بلاغی چکیدة پایان نامه های کارشناسی ارشد در دو رشتة آموزش زبان انگلیسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان پرداخته است. بدین منظور، تعداد 80 چکیده (40 چکیده از هر رشته) از دو رشتة یادشده از بین پایان نامه های ارائه شده بین سال های 2008 تا 2013 میلادی در دانشگاه علامه طباطبائی انتخاب شدند. سپس، حرکت ها، سازماندهی متنی و ساختار بلاغی هر چکیده بر اساس مدل پنج حرکتی هایلند (2000م.) (Hyland""s  five-move model, 2000) بررسی شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین چکیده های پایان نامه های این دو رشته از لحاظ حرکت و الگوهای سازماندهی تفاوت چشمگیری وجود دارد. همچنین، مشخص شد که در اکثر موارد، حرکت نتیجه گیری (Conclusion move) (حرکت 5 هایلند) در چکیده های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان وجود ندارد. یکی دیگر از تفاوت های برجسته دربارة الگوی مرتب سازی مجدد و تکرار چند حرکت بود که در میان چکیده های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان بسیار به چشم می خورد، در حالی که این نکته در چکیده های آموزش زبان انگلیسی وجود نداشت. با استناد به این یافته ها، می توان نتیجه گرفت که چکیده های پایان نامه های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در مقایسه با چکیده های آموزش زبان انگلیسی از مدل خاصی تبعیت نمی کنند و از نظر گونه ای حرکتی با چکیده های آموزش زبان انگلیسی متفاوت هستند. یافته های این پژوهش در بر دارندة ایده ها و پیشنهادهایی برای دانشجویان و مدرسان هر دو رشته، مدرسان انگلیسی/ فارسی با اهداف ویژه، نویسندگان و طراحان کتب درسی و نیز پژوهشگران است.

با در نظر گرفتن نقش انکارناپذیر شبکه های اجتماعی در مراودات زبانی-اجتماعی و با توجه به ضرورت شناخت علمی این پدیده ها و به دلیل نبود پژوهش های کافی زبانشناختی در این حوزه، پژوهش حاضر با هدف بررسی راهبرد های دو کنش گفتاری موافقت و مخالفت کردن در فیس بوک در بین انگلیسی زبان و فارسی زبان انجام شد. بدین منظور پیکره ای متشکل از 1196 کامنت (596 کامنت در هر زبان) انتخاب و بر طبق مدل های موجود تحلیل شد. پیکره جمع آوری شده از بعد راهبردهای ابراز احساسات در هنگام موافقت و مخالفت نیز تحلیل شد. یافته ها نشان داد که بین فارسی زبانان و انگلیسی زبانان تفاوت معنی داری از لحاظ استفاده از راهبرد های موافقت و مخالفت و نیز راهبردهای ابراز احساسات در هنگام موافقت و مخالفت وجود دارد. همچنین، مشخص شد که زنان و مردان هر کدام از راهبردهای متفاوتی برای ابراز احساساتشان در حین موافقت یا مخالفت بهره می برند. به علاوه، نتایج این پژوهش اثبات کرد که به طور کلی زنان نسبت به مردان از راهبردهای بیشتری برای اشاره به دو کنش گفتاری مذکور استفاده می کنند. این یافته ها می تواند در شناخت زبانشناختی شبکه های اجتماعی، به خصوص فیس بوک، و زبان مورد استفاده در آن مورد استفاده پژوهشگران حوزه های علوم ارتباطات و منظورشناسی قرار گیرد.

آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان ازجمله حوزه های نوپایی است که به پژوهش و بررسی از ابعاد گوناگون به خصوص مواد آموزشی نیاز دارد. پژوهش حاضر به بررسی جلد اول و دوم کتاب آموزش کاربردی واژه و تکالیف ذکرشده آن می پردازد. بدین منظور، از بازبینه رابْدی (Rubdy 2003) به منزله مدل تحلیلی استفاده شد. هم چنین، دیدگاه های مدرسان و زبان آموزان درقبال کتاب یادشده با درنظرگرفتن رویکرد تکلیف محور بررسی شد. تحلیل نظرهای مدرسان کتاب نشان داد که این اثر در ایجاد یادگیری مشارکتی، ارائه تکالیف واقعی، و طبقه بندی مطالب موفق بوده است. هم چنین، مشخص شد که این کتاب در انگیزش خلاقیت در یادگیری زبان آموزان و افزایش قدرت نوآوری در تدریس مدرسان موفق نبوده است. بنابر نظر زبان آموزان، کتاب آموزش کاربردی واژه در فراهم کردن فضای مناسب برای یادگیری مشارکتی، ارائه محتوای واقعی، و معرفی فرهنگ ایرانی موفق عمل کرده است، اگرچه در تقویت قدرت خلاقیت در یادگیری زبان، برآورده کردن نیازهای زبان آموزان، و ارائه تعداد فعالیت های لازم به بازنگری نیاز دارد. می توان گفت که هر دو جلد این کتاب نیاز به گنجاندن تکلیف هایی دارند که با هدف برقراری ارتباط طراحی شده باشند و بتوانند یادگیرنده را به هدف ترسیم شده نزدیک کنند.

با توجه به اهمیت فراگیری ابعاد منظورشناختی زبان دوم و لزوم ارتقاء توانش منظورشناختی در میان فارسی آموزان و با درنظرگرفتن این مهم که تاکنون پژوهش منسجم و اصیلی در خصوص تأثیر بازخورد تصحیحی بر تولید کنش های گفتاری توسط فارسی آموزان انجام نگرفته است، هدف این پژوهش، مطالعه تأثیر دو نوع بازخورد تصحیحی (بازگویی و فرازبانی) بر تولید کنش های گفتاری درخواست کردن و امتناع کردن توسط فارسی آموزان سطح متوسط است. به این منظور، 76 فارسی آموز از چهار کشور و با سطح زبانی متوسط به صورت تصادفی انتخاب شده ان در چهار گروه، به مدت شش ماه آموزش دیدند: گروه تکلیف محور همراه با بازخورد بازگویی، گروه تکلیف- محور همراه با بازخورد فرازبانی، گروه سنتی همراه با بازخورد بازگویی و گروه سنتی همراه با بازخورد فرازبانی. ابزار مورد استفاده در این پژوهش نسخه فارسی شده آزمون تکمیل گفتمان نوشتاری (WDTC) برگرفته از تاج الدین، ​​کشاورز و زندمقدم (2012) است که پایایی و روایی آن مجددا بررسی شده و سپس، به صورت پیش آزمون و پس آزمون استفاده شده است. تدریس به هر گروه به مدت 6 هفته (هفته ای 2 ساعت، جمعاً 12 ساعت) به طول انجامیده است. نتایج نشان داد که اولاً رویکرد تکلیف- محور نسبت به روش سنتی در ارتقاء توانش منظورشناختی فارسی آموزان مؤثرتر است و می تواند رشد بسیار بالایی را منجر شود؛ ثانیا، بازخورد فرازبانی در قالب رویکرد تکلیف - محور نسبت به بازخورد بازگویی نتایج مؤثرتری درمیان فارسی آموزان داشته است..

با توجه به نقش مهم بازخوردهای تصحیحی شفاهی در پیشرفت یادگیری زبان و عدم وجود پژوهش کافی در خصوص نگرش مدرسان زبان، به خصوص مدرسان زبان فارسی، به ارائه بازخورد تصحیحی شفاهی، هدفِ پژوهش حاضر بررسی، تحلیل و نقد نگرش مدرسان زبان فارسی به ارائه بازخورد شفاهی و نیز بررسی عملکرد آنها در کلاس می باشد. بدین منظور 15 مدرس زبان فارسی از میان مدرسان زبان فارسی به غیرفارسی زبانان انتخاب شدند و به پرسشنامه مورداستفاده پاسخ دادند. این پرسشنامه دارای 20 سؤال بسته پاسخ در مقیاس لیکرت 5 گزینه ای و سؤالات بازپاسخ بود. نتایج تحلیل داده های کمی و کیفی نشان داد که مدرسان زبان فارسی به غیر فارسی زبانان نگرش مثبتی نسبت به بازخوردهای تصحیحی شفاهی دارند و بیشترین فراوانی از نظر نوع بازخوردها در کلاس، راهبرد فراخوانی و کمترین فراوانی تکرار، درخواست روشن سازی و فرازبانی است. می توان نتیجه گرفت که نگرش مثبت مدرسان زبان فارسی به بازخورد تصحیحی شفاهی باعث شده که استفاده از آن در عملکردشان نیز آشکار شود. همچنین، می توان ادعا کرد که مدرسان زبان فارسی از طیف متنوعی از بازخوردها استفاده می کنند ولی بازخورد فراخوانی بسامد بالاتری دارد. نتایج این پژوهش می تواند به کمک مدرسان زبان فارسی، پژوهشگران این حوزه و نیز طراحان دوره های تربیت مدرس زبان فارسی آید.

با توجه به اهمیت فرهنگ نگاری دو زبانه ونیز فقدان تحقیقات میدانی در زمینه دیدگاه استفاده کنندگان از فرهنگ های دوزبانه، مطالعه آمیخته حاضر به بررسی دیدگاه های مترجمان، مدرسان، و زبان آموزان ایرانی نسبت به کیفیت فرهنگ های مکتوب و برون خط/برخط دوزبانه انگلیسی به فارسی و فارسی به-انگلیسی پرداخته است. مطالعه آمیخته حاضر در چند گام اصلی انجام شد. نخست، پرسشنامه لیکرت با ۳۰ سوال پنج گزینه ای و پنج سوال تشریحی که محقیقن آن را طراحی و اعتبارسنجی کرده بودند، توسط ۳4 مترجم، 86 استاد دانشگاه که مدرس دروس مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای رشته مطالعات ترجمه بودند و ۲۵۴ دانشجوی رشته کارشناسی مطالعات ترجمه، تکمیل شد. در گام دوم، به صورت تصادفی با ۱۰ درصد از مشارکت کنندگان در بخش کمی مطالعه از طریق مراجعه حضوری، تماس تلفنی، و یا از طریق شبکه های مجازی اجتماعی مصاحبه به عمل آمد. در گام آخر، بحث های گروه کانونی با برخی دانشجویان مطالعات ترجمه صورت-گرفت. تجزیه و تحلیل مشترک داده های کمی و کیفی روشن ساخت که مشارکت کنندگان دیدگاه منفی نسبت به کیفیت فرهنگ های فارسی به انگلیسی داشتند و علیرغم بهتر دانستن کیفیت فرهنگ های انگلیسی به فارسی نواقصی نظیر پوشش کم واژگان چند کلمه ای، اصلاحات، کلمات هم نشین، انشقاق های آنها، کمبود مثال های مفید و بروز نبودن معال ها را برای آنها برشمردند. همچنین، مشارکت کنندگان معتقد بودند که کیفیت فرهنگ های دوزبانه مکتوب به مراتب از فرهنگ های برون خط و برخط بهتر است. آزمون غیرپارامتری کروسکال-والیس نشان داد که تفاوت معناداری بین دیدگاه های مدرسان، مترجمان، و زبان آموزان نسبت به کیفیت فرهنگ های دو زبانه انگلیسی-فارسی وبالعکس وجود نداشت. فرهنگ نگاران می توانند از نتایج این مطالعه در تهیه-وتدوین فرهنگ های دو زبانه انگلیسی به فارسی و بالعکس بهره ببرند.