لیدا بلیلان اصل

شهر تبریز که از پیشینه تاریخی غنی برخوردار بوده و در طول تاریخ خود همواره به عنوان شهر اول یا دوم سلسله های حکومتی کشور ایران مطرح بوده است، در دوره قاجار با عنوان دارالسلطنه تبریز، ولیعهد نشین و دومین شهر مهم ایران پس از دارالخلافه ناصری محسوب می شده است. اهمیت سیاسی تبریز از یکسو و قرار گیری آن در مرز شمال غربی ایران، این شهر را تبدیل به دروازه ای جهت ورود مدرنیته و پیشرفت های جهان خارج به کشور کرده بود. از جمله مظاهر این پیشرفت ها، نقشه هایی است که برای اولین بار در دوره قاجار از شهرهای مختلف ایران تهیه شده اند. هفت عدد نقشه در طول حکومت قاجار از شهر تبریز تهیه شده که بیشترین تعداد را در میان شهرهای ایران داشته و به عنوان یکی از اسناد معتبر جهت شناخت ساختار فضائی این شهر مهم قلمداد می شوند. از این رو هدف از ارائه این مقاله بررسی سیر تحول نقشه های تاریخی شهر تبریز در دوره قاجار می باشد تا از این طریق مهم ترین تغییرات در ساختار فضائی این شهر در دوره قاجار مشخص گردد. در این مقاله با توجه به تاریخی بودن موضوع، جمع آوری داده ها به روش توصیفی با رویکرد تاریخی- اسنادی با بهره گیری از متون و منابع انجام خواهد پذیرفت. همچنین تحلیل داده ها و یافته های ناشی از مطالعات به روش تحلیلی- تطبیقی می باشد. در نهایت می توان تغییرات ساختار فضائی شهر تبریز در دوره قاجار را به سه دوره 1. سرداری نجف قلی خانی و ولیعهدی عباس میرزا ، 2. ولیعهدی ناصرالدین شاه و ولیعهدی مظفرالدین، 3. ولیعهدی محمدشاه و مشروطیت تقسیم بندی نمود و ترسیمات نیز به گونه ای انجام یافته اند که ویژگیهای شاخص در هر دوره را به نمایش گذارده اند.

شهر تبریز تا اواسط حکومت شاه تهماسب صفوی 962ه.ق/1555م. به عنوان پایتخت و بعد از آن تا اواخر حکومت سلسلة صفوی 1193ه.ق/1779م. به عنوان دومین شهر مهم کشور ایران از جنبه های مختلف مذهبی، سیاسی، اقتصادی و به تبع آنها معماری از اهمیت ویژه و منحصر به فردی برخوردار بوده است. به گونه ای که در دوره قاجار نیز با حفظ لقب دارالسلطنه، ولیعهد نشین و همچنان دومین شهر مهم ایران محسوب می شده است. متأسفانه سوانح طبیعی از جمله زلزله هولناک سال 1193ه.ق و سوانح مصنوع اعم از جنگ های پی درپی با کشور قدرتمند عثمانی، باعث زیر و رو شدن ساختار فضایی این شهر شده و امروزه بعد از گذشت سه قرن تحقیق را با سؤالات زیادی در رابطه با ساختار فضایی تبریزِ دورة صفوی مواجه کرده است. چراکه تنها مستندات باقیمانده شامل معدود بناهای به جامانده از این دوره به همراه سفرنامه ها و در برخی موارد ترسیماتی می شوند که از سوی برخی از جهانگردان با مقاصد مختلف ثبت شده اند. بنا بر ادعای این مقاله در طول دورة صفوی تغییرات ساختاری مهمی در نظام فضایی شهر تبریز اتفاق افتاده است. از این رو هدف مقاله حاضر تحلیل ساختار فضایی تبریزِ دورة صفوی از طریق مقایسة تطبیقی سفرنامه ها و همین اسناد تصویری است تا در نهایت بتوان تصویر نسبتاً دقیقی از ساختار فضایی صفوی این شهر ارایه کرد. جهت نیل به هدف در جمع آوری داده ها از روش تاریخی- اسنادی با بهره گیری از متون و منابع و در تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیلی- تطبیقی استفاده شده است. از جمله نتایج تحقیق در طول این دوره می توان به جابه جایی مرکز حکومتی شهر از شمال رودخانه به جنوب آن و مجاورت با ضلع شرقی بازار، همچنین از رونق افتادن میدان مشهور صاحب آباد در اواخر صفوی و اهمیت سایر میادین از جمله میدان عتیق شهر و نیز تغییر ابعاد فیزیکی اشاره کرد.

در دوران حکومت قاجار ارتباطات هر چه بیشتر شاهان قاجاری با اروپا تأثیری عمیق در حوزه هنر ایرانی داشته است. ارسال هنرمندان ایرانی به اروپا و ورود عناصر فرهنگی مانند کارت پستال، تمبر و در نهایت اختراع دوربین عکاسی و ورود این فناوری به کشور، همگی باعث تغییری عمیق بر نگرش هنرمندان ایرانی به خصوص نقاشان داشته است. این پژوهش در راستای پاسخگویی به این سؤال اساسی که «عناصر نامبرده چه تأثیری بر هنر دیوارنگاری در دوره قاجار داشته اند؟» انجام یافته است؛ این مقاله به روش تطبیقی تاریخی در قالب مطالعات میدانی با حضور در محل و ثبت تصویری نگاره ها و همچنین توصیف و تشریح آنها در کنار مطالعات کتابخانه ای به انجام رسیده است. نتیجه بررسی ها نشان داد: که در اکثر موضوعات دیوارنگاری، ویژگی های هنر غرب مشاهده می شود که از آن جمله؛ به نحوه ژست گرفتن افراد در مقابل دوربین عکاسی، نوع پوشش زنان و نقاشی هنرمندان از روی تصاویر می توان اشاره کرد و از دلایل این تأثیر می توان به ورود دوربین عکاسی، کارت پستال ها و تمبرها به کشور و کاربرد آن اشاره کرد.

کتاب بیان منازل سفر عراقین سلطان سلیمان خان نسخه خطی مصوری است که توسط نصوح مطراقچی در قرن10ق/16م به جهت اهداف سیاسی- نظامی تألیف شده و به روایت مسیر لشکرکشی دولت عثمانی از استانبول به شهرهای غربی ایران و بالعکس می پردازد. این ترسیمات توجه محققان زیادی را از حیطه های مختلف هنر، معماری و شهرسازی به خود جلب نموده و اعتقاد برآن است که نگاره های این کتاب را می توان به عنوان مرجعی تصویری جهت شناخت ساختار و سازمان فضائی شهرهای مختلف در 500 سال گذشته به شمار آورد. یکی از ترسیمات مهم این کتاب به سال 944ق/1537م مربوط به شهر تبریز، پایتخت صفوی در زمان شاه طهماسب است. بنابر ادعای نگارندگان، نگارهٔ شهر تبریز به سبب اهمیت آن برای شاه سلیمان عثمانی براساس دقیق ترین اطلاعات وضع موجود ترسیم شده است. بنابراین هدف مقاله حاضر در گام اول بررسی ویژگیهای بصری نگاره های ترسیم شده از کتاب بیان منازل و در گام بعدی تبدیل یافته های بصری به زبان ترسیمی قابل درکی برای شناسایی عناصر ساختاری تبریز در قرن 10 ه.ق است. در این راستا مقاله حاضر در پی پاسخ به این 2 سوال اساسی است که؛ در نگاره های بیان منازل از چه ویژگی های بصری جهت ترسیم عناصر ساختاری شهرها استفاده شده است؟ و اینکه آیا با تحلیل این ویژگی ها می توان اقدام به گونه شناسی عناصر ساختاری شهر تبریز در دوره صفوی نمود؟ روش این تحقیق در گردآوری اطلاعات تاریخی-تفسیری با رویکرد پدیدارشناسانه و تحلیلی– تطبیقی در تجزیه و تحلیل و تفسیر داده هاست. سرانجام بر اساس معیارهایی همچون الهام از مکاتب هنری مختلف، مکمل بودن متن و تصویر، زاویه دید، پایه هندسی ترسیمی، واقعی بودن عناصر، دید سه وجهی، مقیاس و نیز ویژگیهای شکلی، تمامی عناصر مصنوع ترسیم شده در نگاره تبریز به دو دسته عناصر معماری شامل؛ مذهبی، خدماتی، حکومتی و عناصر شهری شامل تجاری، محلات مسکونی و ارتباطی تقسیم گردیدند.

بیان مسئله: ادراک عبارت است از تجربه حسی ما از دنیای پیرامون، که مستلزم شناخت محرک های محیطی و اقدامات واکنشی به این محرک هاست. معماری قلمرو چندگانه از تجارب حسی است که متقابلاً روی یکدیگر تأثیر می گذارند و درون هم آمیخته می شوند و زمینه ادراک از یک فضا را فراهم می آورند. در طول تاریخ، -بازارهای سنتی ایران- با مجموعه ای وسیع از کاربری ها و بناهای جنبی، مرکز جنب وجوش شهرها و تعاملات اجتماعی بودند. این بازارهای سرپوشیده که یادگار باارزشی از دوران قبل از مدرنیته هستند را می توان برخلاف پاساژها و مراکز خرید معاصر، فضاهایی چند حسی دانست که موجب ایجاد حس تعلق مکان در استفاده کنندگان از خود می شدند. اهداف پژوهش: پژوهش حاضر با توجه به اهمیت نظام ادراکات حسی در ادراک فضایی و نقشی که این ادراک می تواند بر فرآیند شناخت و رفتار بگذارد، به بررسی کیفی ابعاد حسی فضا از منظر مخاطبان در بازار قزوین می پردازد. روش پژوهش: جهت دستیابی به هدف تحقیق در جمع آوری داده ها از روش تاریخی-توصیفی و در تحلیل آن ها از روش تحلیلی-تطبیقی استفاده شده است. همچنین گرداوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی حاصل گشته است. نتیجه گیری: نتایج تحقیق حاکی از آن است که پاسخگویی مناسب به ابعاد مختلف نظام حسی در بازارهای تاریخی باعث خلق محیطی چند حسی در عین حفظ تداخل دامنه حسی شده است. شناخت کیفی ابعاد حسی فضا در این تحقیق مشخص کرد که منظر بصری بیشترین نقش را در ادراک محیط داشته و به همراه منظر لمسی در طول روز تقریباً ثابت می باشند. از سوی دیگر منظر صوتی و منظر شیمیایی به عنوان دو محرک تأثیرگذار در غنای حسی محیط مطرح هستند که نسبت به سایر محرک های محیطی تغییرات بیشتری در طول روز دارند.

یادمان های معاصر که با عنوان ضدیادمان نیز شناخته می شوند به عنوان محملی جهت یادآوری خاطرات جمعی و فردی گذشته در زمان حال، در تقابل با آثار یادمانی کلاسیک هستند. در دهه های اخیر در سطح بین المللی، با افزایش تنوع مناظر یادمانی در فضاهای عمومی و اهداف متفاوت آنها از یک سو و نیاز روزافزون جوامع بشری به بازیابی حافظه جمعی در سطح منظر شهری از سویی دیگر، بررسی سازمان یافته گونه های طراحی به کاررفته در آنها ضروری به نظر می رسد. بر اساس اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش است که: مؤلفه های گونه شناسی منظر یادمانی معاصر براساس دانش نشانه شناسی پیرس چیست؟ روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع کیفی است و از طریق رویکرد توصیفی-تحلیلی و با جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای به تدوین مدل مفهومی گونه شناسی منظر یادمانی معاصر با رویکرد نشانه شناختی پیرس می پردازد. جهت تبیین مؤلفه های نشانه ای منظر یادمانی، روش های منتخب گونه شناسی پژوهش، به صورت گونه شناسی شکلی-عملکردی آرگان در بررسی مؤلفه های صوری، گونه شناسی تاریخی-تفسیری مونئو در مطالعه مؤلفه های روایی و گونه شناسی آرکی تایپی اردلان و بختیار در شناخت مؤلفه های آرکی تایپی، اتخاذ شده است. جهت اثبات فرضیه دسته بندی گونه ها براساس تعاریف و زمینه مطالعاتی پیشین در این حوزه انجام شده است و در ادامه به منظور آزمون فرضیه، تمامی 32 مؤلفه استخراجی، با انتخاب تصادفی 64 نمونه یادمان از اواسط قرن بیستم تا به امروز، به طور مقایسه ای مورد مطالعه قرار گرفته اند. یافته ها بیانگر آن است که با لحاظ کردن گونه های نشانه ای براساس سه گانه های شمایل، نمایه و نماد در نشانه شناسی پیرس و همچنین مؤلفه های سه گانه عینی، ذهنی و عینی-ذهنی منظر، نشانه منظر یادمانی معاصر به گونه های بصری (عناصر طبیعی، عناصر مصنوع و عملکردی-فعالیتی)، گونه های کهن الگویی (قبر تهی، استلا-ابلیسک، مسیر قدسی، دایره-مارپیچ، پرواز، کوه کیهانی-سنگ بزرگ، گنبد کیهانی-طاق کیهانی، درخت کیهانی-باغ، نور-آب) و گونه های روایی (وقایع تلخ، فردی-مکانی و ارزشی جمعی) تقسیم بندی می شوند .

هندسه، در معماری ایرانی (چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام) جایگاه ویژه ای داشته است. اساساً هدف از به کارگیری هندسه در معماری، توسعه و گسترش اشکال و نمودهای برگرفته از طبیعت برای ارتقای ماده و بیان مطلوب اصول و عقایدی بوده که در هر دوره در ذات خود مقدس شمرده می شد که در دوره معماری ایرانی-اسلامی غایت اصلی رسیدن به کمال (یگانه مطلق هستی) می باشد. هندسه می تواند به عنوان ابزاری جهت ارتقاء کیفیت بنا و درک معنا و مفهوم معماری تأثیرگذار باشد. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی می باشد. مجموعه ای از شاخصه ها براساس مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و همچنین تجزیه و تحلیل ها برای هندسه، در دو بخش معقول، مشتمل بر رمز و نماد و هندسه محسوس، مشتمل بر وجوه کمی و کیفی جهت واکاوی نقش پردازی آن در معماری گنبد سلطانیه در نظر گرفته شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که هندسه معقول در ساختار گنبدخانه با بهره گیری از رموز (اعداد) و نمادها (اشکال) بیشترین بیانگری را در بخش کالبدی-فضایی ایجاد می کند. همچنین وجود قوانین و ویژگی های (وجوه کیفی و کمی (اندازه ها) هندسه محسوس اعم از تقارن، تعادل، هماهنگی و... باعث شده است مواد و مصالح استفاده شده در جنبه های محسوس و مادی ارتقا یافته و شأنیت حمل معانی ، در کالبد آن افزایش یابد. اهداف پژوهش: 1.بررسی و تحلیل جایگاه هندسه در معماری ایرانی. 2.بررسی ویژگی های وجوه کیفی و کمی هندسه محسوس اعم از تقارن، تعادل، هماهنگی در گنبد سلطانیه. سؤالات پژوهش: هدف از به کارگیری هندسه در معماری ایرانی- اسلامی چیست؟ 2.وجوه کیفی و کمی هندسه چه نقشی در معماری گنید سلطانیه دارد؟

شهر تبریز در بخشی از تاریخ سلسله ایلخانی و صفوی به عنوان پایتخت و در دوره قاجار به عنوان ولیعهد نشین به لحاظ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و همچنین معماری در سطح کشور از اهمیت و جایگاه منحصر به فردی برخوردار بوده است که متأسفانه سوانح طبیعی و مصنوع اعم از زلزله های پی در پی و جنگ با کشورهای قدرتمند همسایه باعث زیرورو شدن ساختار این شهر گردیده و امروزه ابعاد شهر تبریز در دوره های مذکور، مخصوصا دوره های ایلخانی و صفوی در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. از این رو مقاله حاضر در پی بررسی چگونگی گستردگی شهر تبریز در دوره های ایلخانی، صفوی و قاجار است تا از این طریق به این سؤال که شهر تبریز در کدام دوره از عظمت و گستردگی بیشتری برخوردار بوده است، پاسخ دهد. این مهم از طریق مقایسه ابعاد باروی شهر در دوره های مختلف امکان پذیر خواهد بود.      

شهر خوی با استعداد های طبیعی، موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای نظامی، یکی از سکونتگاههای ایرانیان باستان بوده است. دوره صفوی یکی از دوره های تاریخی مهم برای شهر خوی می باشد. لیکن به دلیل ضعف منابع تاریخی ابهامات و تناقضات زیادی دررابطه با ساختار و محل شهر در این دوره وجود دارد. قدیمی ترین سند تصویری بجا مانده از شهر خوی، مینیاتوری است که توسط نصوح، نقاش شناخته شده سلطان سلیمان قانونی معروف به مطراقچی در طی لشکرکشیهای دولت عثمانی به ایران در حد فاصل سالهای 42-940 ه.ق/ 36-1533ماز شهر خوی ترسیم شده است. بازخوانی مینیاتور مذکور نیازمند مطابقت منابع تاریخی از جمله سفرنامه ها با عناصر ترسیمی می باشد. از اینرو هدف مقاله ی حاضر بازخوانی شهر خوی در دوره ی صفوی با استناد بر مینیاتور مطراقچی از دیدگاه سیاحان است. جهت نیل به هدف، جمع آوری اطلاعات اولیه به روش تاریخی- اسنادی و تجزیه و تحلیل اطلاعات به روش تحلیلی- تطبیقی انجام پذیرفت. نتایج تحقیق حاکی از آن است که شهر خوی در دوره صفوی دارای عناصر شاخص مهمی چون: مسجد جامع، کاخ شاهی، منار کله شاخ و بازار بوده است. همچنین کشیدگی شهر شرقی- غربی و از مسجد جامع شروع شده و تا قبل از منار شاخی تمام شده است که بازار و کاخ شاهی در محلی بین این دو عنصر قرار داشته است.

امروزه نگرش کمی به مقوله ی مسکن، سبب ایجاد بناهایی فاقد هویت و کیفیت مطلوب شده است. از طرفی به رغم تناقضات گوناگون در رابطه با کاربرد مفهوم هویت در حوزه معماری، اغلب نظریه پردازان، تعریف آن را به عنوان معنا یا سطحی از معنا پذیرفته اند، این معنا در کنش متقابل میان انسان و محیط قابل تعریف است. در این نوشتار با هدف بازخوانی هویت ملی، به روش تحلیل محتوا و با تکنیک کتابخانه ای و با استعانت از روش پدیدارشناسی که داعیه ی آن «بازگشت به خود چیزها و اشیاء است» و با حرکت از مفهوم به مصداق به کمک دستگاه فکری فلسفی ملاصدرا (حکمت متعالیه) به عنوان راه فهم وجوهی از روابط متقابل انسان و محیط به خوانش لایه های معنایی در فضای ورودی مسکن می پردازیم و ویژگی های فضای ورودی در سه لایه ی آشنایی، عملکردی تماسی و دسترسی بصری، بر مبنای علل چهارگانه تأثیرگذار در شکل گیری هر لایه، طبقه بندی شده است. نتایج بیانگر آن است که مکان از جنس وجود و رفتار به عنوان ماهیتی ظاهرکننده ی مکان به حدود و عوارض است، و می توان گفت تقدم اصالت وجود بر ماهیت در کنش متقابل بیرون و درون در فضای ورودی تجلی یافته است. بنابراین فضای ورودی در مسکن ایرانی نمونه ی بارز از مکانی با هویت ملی است.

اندیشه به عنوان زبانی مشترک از ابتدا در پس معماری این سرزمین دیده می شود، از این رو صاحب نظران بسیاری در پی تبیین و تجلی زبان مشترک در آثار معماری بوده اند. در هر دوره از تاریخ شاهد ظهور بناهای جدیدی هستیم، که با حفظ الگوهای دوره های قبلی سعی بر تداوم اندیشه، به شکلی مناسب تر از قبل می باشند. در این میان، مجموعه های مذهبی بیشترین سهم از معماری این سرزمین رابه خود اختصاص داده اند. این پژوهش برآن است تا با بررسی مجموعه های مذهبی قرن 7- 9 ه. ق. شهر تبریز،اندیشه و زبان مشترک معماری ایرانی اسلامی را تبیین نماید. تحقیق بر اساس روشی ترکیبی شامل تاریخی تفسیری وراهبرد کلی توصیفی تحلیلی پیش رفته و نتایج حاکی از آن است که معماری ایرانی اسلامی بر اساس تداوم اندیشه شکل گرفته که این اندیشه بشکل زبان مشترک و الگو در آثار دیده می شوند که نشأت گرفته از مفاهیم معنایی- انتزاعی و عملکردی- ظاهری می باشند.

این پژوهش به بررسی ویژگی های معماری مکان در طراحی صحنه با رویکردی تحلیلی به فیلم های ایرانی «پری»، ساخته مهرجویی و «مادر»، ساخته حاتمی از زاویه دید طراحی صحنه ی ایرانی می پردازد و در تحلیل فضای معماری از اندیشه های کریستین نوربرگ شولتز بهره می گیرد. مقاله حاضر با روش تحلیلی توصیفی با تکیه بر روش نشانه شناسی بصری و نیز تلفیقی از تحقیق کیفی مفاهیم معماری را در صحنه فیلم باز شکافی می کند، فرآیند حاصل از این پژوهش ما را به معنای راستین طراحی صحنه ی ایرانی رهنمون می سازد، هم چنان که معنای راستین معماری، نه شکل و کالبد مکان یا فضا، بلکه برهمکنش میان آن شکل و کالبد معمارانه و زندگی ویژه ای است که در آن مکان می گذرد، نتایج به دست آمده رهیافتی است به انگاره «معماری فیلم» و طراحی معماری مفهومی در فیلم های ایرانی برای احراز هویت ملی که با تحلیل ها و مدل ارائه شده، نشان داده شده است که عناصر معماری در آفرینش فضا و ادراک زیباشناسانه صحنه بسیار مؤثر بوده است.

معماریایراندر سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اینپرسشرا بهوجود می آورد که چه عوامل و چالش های فرهنگی در این دوره، میراث حکومت عصر پهلوی و تداوم چالش های فرهنگی در آن دوره است و معماریدوره جمهوری اسلامی دارای چه مؤلفه ها و ویژگی هایی است؟ روش تحقیق در این پژوهش، اتخاذ استراتژی تحقیق کیفی با روش پدیدارشناسی و با رویکرد تفسیری (هرمنوتیکی) است و سعی دارد تا بابهره گیری از این روش به درکی عمیق تر ازآنچه تاکنون بوده است برسد. هم چنین از روش نشانه شناسی نیز بهره گیری شده است. مرحله ی تحلیل نیز به روش پدیدارشناسی توصیفی است. یافته هاحکایتاز اثرگذاریوابستگی به غرب، جهانی سازی، تعارض سنت و مدرنیته و ارزش هایحاکم بر فرهنگ ایرانی و تباین آن با بخشی از ارزش های فرهنگی غرب دارد و از تأثیر متقابل معماری و فرهنگ بر هممی گوید. نتیجه نهایی پژوهش، دربردارنده مفروضات شخصیو مبانی فلسفی ای است که تفسیر از آن منتجشده است.معماریایراندر سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اینپرسشرا بهوجود می آورد که چه عوامل و چالش های فرهنگی در این دوره، میراث حکومت عصر پهلوی و تداوم چالش های فرهنگی در آن دوره است و معماریدوره جمهوری اسلامی دارای چه مؤلفه ها و ویژگی هایی است؟ روش تحقیق در این پژوهش، اتخاذ استراتژی تحقیق کیفی با روش پدیدارشناسی و با رویکرد تفسیری (هرمنوتیکی) است و سعی دارد تا بابهره گیری از این روش به درکی عمیق تر ازآنچه تاکنون بوده است برسد. هم چنین از روش نشانه شناسی نیز بهره گیری شده است. مرحله ی تحلیل نیز به روش پدیدارشناسی توصیفی است. یافته هاحکایتاز اثرگذاریوابستگی به غرب، جهانی سازی، تعارض سنت و مدرنیته و ارزش هایحاکم بر فرهنگ ایرانی و تباین آن با بخشی از ارزش های فرهنگی غرب دارد و از تأثیر متقابل معماری و فرهنگ بر هممی گوید. نتیجه نهایی پژوهش، دربردارنده مفروضات شخصیو مبانی فلسفی ای است که تفسیر از آن منتجشده است.

مجموعه تزئینات اسلامی همواره درقالب الگوهای هندسی خاصی متبلورشده اند. در رابطه با این الگوها دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. این مقاله با بررسی دیدگاه های رایج در رابطه با دو الگوی هندسی گل و ستاره در تزئینات اسلامی، به بررسی و جمع بندی سایر ویژگی های این دو شکل هندسی مهم پرداخته شده تا زمینه بررسی بیشتر را برای محققان در آینده فراهم آورد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که این الگوها از طبیعت برگرفته شده اند و علاوه بر برخورداری از ویژگی های هندسه فرکتال ها از جمله خود متشابهی، خرد مقیاسی، بعد اعشار و تکرارشوندگی دارای ویژگی های دیگری از جمله تقارن، دوران، تناسب، مرکزگرایی و نوزایی می باشند که این امر نشان دهنده آن است که در گذشته، هنرمندان اسلامی به خوبی از ابعاد گسترده ویژگی های طرح های هندسی خود آگاه بوده و از الگوهای پیشرفته ای جهت کاشیکاری سطوح استفاده می نمودند.

گنبد سلطانیه یکی از باشکوه ترین آثار معماری ایلخانیان است که در ساختار کالبدی و تزئیناتی آن از مفاهیم اسلامی بهره گیری شده است. هدف از این پژوهش شناخت رموز هندسی نهفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه است که برمبنای تحلیلی از منظر، قرآن شناسی، احادیث شناسی، علم اعداد، حروف ابجد، علم جفر همراه با نمادشناسی اشکال هندسی و رنگ شناسی در تزئینات و معماری بنا صورت گرفته است. همچنین در تحلیل تناسبات طلایی بنا از نرم افزارهای: ماتریکس فیبوناچی 1.618 2020، تقسیمات طلایی آتریس 2018 ، نسبت طلایی 2020، طراحی با نسبت های طلایی ماتریکس فیبوناچی 2020 استفاده گردیده است. سؤال های تحقیق از این قرار است: 1- معانی و مفاهیم به کار رفته در تزئینات و معماری گنبد سلطانیه با کمک اعداد به چه صورت های هندسی در آرایه های این بنا نمود پیدا کرده است؟ 2- نقش هندسه در ایجاد ارتباطات معنوی میان عوالم خاکی، عرفانی و خلق پیام واحد در آرایه های تزئیناتی گنبد سلطانیه چگونه بوده3- تأثیر پذیری آرایه ها قابل دسته بندی در چندین سطح می باشند؟ روش تحقیق بصورت توصیفی- تحلیل است و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است. نتایج پژوهش نشان می دهد، مفاهیم و معانی به صورت های کالبدی (در غالب فرم بنا و سلسله مراتب شکل گیری فضاها)، نمادهای مذهبی ( همچون شمسه ها، اجرام آسمانی)، اشکال خطی (اسما و آیات الهی)، رنگ ها (جهت خلق حس متناسب با فضا) در آرایه ها نمود پیدا کرده اند. بکارگیری اعداد مقدس، نمادها و اشکال مذهبی در ساختارهای فضایی و کالبدی بنا موجب گردیده است تا ارتباط معنوی میان عالم خاکی (مادی) و نور (معنوی) ایجاد گردد. همچنین آرایه های بنا در 5 سطح: اشکال هندسی (مربع، هشت وجهی و دایره)، اعداد (5، 6، 8، 10، 12، 23، 40، 42 و ... 110) اسماء مقدس (الله، محمد (ص)، علی (ع)) و مفاهیم دینی اهل سنت، کاربری فضاها، آیات و احادیث قرآنی در غالب خطوط بنایی در آرایه های گنبد سلطانیه موثر بوده اند دسته بندی می گردند.

بناهای مذهبی از عرصه های مهم و تأثیرپذیر از چالش های هویتی و فرهنگی است. هدف این پژوهش، شناسایی و علت یابی چالش های فرهنگی حاصل از پدیده شهرنشینی و بازنمود آن ها بر معماری ابنیه مذهبی شهر تهران در دوره پس از انقلاب اسلامی است. روش مورد استفاده در این پژوهش، استراتژی تحقیق کیفی، با روش پدیدارشناسی و با رویکرد هرمنوتیکی بوده و روش نمونه گیری(افراد) غیرتصادفی گلوله برفی بوده و روش انتخاب بناهای مذهبی غیراحتمالی می باشد. یافته ها حکایت از مهاجرت های بی رویه در طول دوره قبل و پس از انقلاب اسلامی در ایران، و متعاقب آن شکل گیری روند افزایشی شهرنشینی می باشد که در قالب مضامین اصلی، چون: ناهمگونی فرهنگی، تقابل فرهنگی و فلسفی، آشفتگی فرهنگی، تکثر فرهنگی و فقدان و بازتولید فرهنگی مورد بررسی قرار گرفت که موجب بروز بحران-های هویتی و فرهنگی و بازنمود آن بر معماری ابنیه مذهبی شهر تهران شده است. نتایج تحقیق، نشان می دهد در برخی از بناهای مذهبی تهران در دوره پسا انقلاب اسلامی و در اثر بروز این چالش ها چهره ای نامطلوب و آشفته و مغایر با فرهنگ دینی و بومی از آن ها به نمایش گذاشته است. جهت مهار بحران هویت معماری و چرخش به سمت و سوی طراحی معماری پایدار و دارای هویت در محدوده مورد مطالعه راهبردهایی از قبیل: تعادل، تولیدمحوری، انسجام، هویت مکان، سنت گرایی، تنوع جمعیتی، مشارکت اجتماعی و فرهنگ سازی پیشنهاد شد.