محمدجواد حیدری

این نوشتار به بررسی دیدگاه امام خمینی در باره ارتباط میان دانش و دین می پردازد . نویسنده بر این باور است که امام خمینی بر هماهنگی و پیوند میان دانش و دین تاکید دارند و بر ضرورت هوشیاری در برابر تبلیغات ، در مورد اندیشه جدایی دانش و دین و ناتوانی دین در اداره ملتها و کشورها اصرار ورزیده اند . این نوشتار در آغاز به نقد اندیشه تعارض دانش و دین در باختر زمین می پردازد و سپس مراحل رابطه دانش و دین در باختر زمین را در پی می گیرد . نویسنده در ادامه بحث به بررسی ریشه های جداانگاری دانش و دین در باختر زمین را پی می گیرد ...

شهرها پدیده های پیچیده ای هستند. یکی از روش هایی که در طول دو دهه اخیر به عنوان ابزاری کارآمد در شناخت پیچیدگی مورفولوژیکی شهرها در کتاب ها و نشریات مختلف بدان اشاره و پرداخته شده است، مدل فراکتالی می باشد. این مدل که به وسیله بنوئیت مندلبروت ارائه گردید، ابزاری مؤثر در مطالعه مورفولوژی شهرها است. بنابراین در این مقاله به معرّفی این مدل و نقش آن در مطالعه تطبیقی بافت قدیم و جدید شهر زنجان پرداخته شده است. برای این منظور، از دو برنامه نرم افزاری استفاده گردید. از نرم افزار Excel در انجام محاسبات ابعاد فراکتالی بهره گرفته شد و نرم افزار ArcMAP نیز به منظور تولید نقشه های فراکتالی مورد استفاده قرار گرفت تا تصویری مجسّم از عرصه تحقیق و ویژگی های آن ارائه گردد. روش تحقیق این مقاله، تحلیلی و مقایسه ای بوده و اطّلاعات مورد نیاز، از روش-های اسنادی (کتابخانه ای) و اطّلاعات نقشه های طرح تفصیلی شهر زنجان به دست آمده است. یافته های پژوهش مبیّن آن بود که مدل فراکتالی، ابزاری واقعی و دقیق در شناخت فرم شهرها است و همچنین نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که بافت قدیم شهر زنجان در قیاس با بافت جدید آن، فراکتال تر می باشد.

شهرسازی مدرن، محصول انقلاب صنعتی در مغرب زمین است. موفقیت های اوّلیه این الگو در پاسخ گویی به نیازهای عصر صنعت، آن را به پارادایمی مسلّط در عرصه شهرسازی تبدیل کرد؛ در نتیجه، خیلی زود مورد توجّه و تقلید دیگر کشورهای جهان قرار گرفت. در کشور ما نیز گرته برداری و اقتباس عاری از زمینه سازی به مشکلات عدیده ای در شهرهای کشور دامن زد. بافت های کهن به عنوان فضاهای سکونتگاهی که بر اساس الگوی  سنّتی ساخت و ساز شکل گرفته اند، پهنه هایی در شهرها بودند که در تقابل با الگوی مدرنیست ها در شهرسازی قرار گرفتند. یکی از این تأثیرات، تأثیر شهرسازی مدرن در ساخت اقتصادی و تجاری بافت کهن بود. در این مطالعه به تحلیل تأثیرات شهرسازی مدرن در ساخت اقتصادی و تجاری بافت کهن شهر زنجان پرداخته شده است. مطالعه حاضر از نوع توصیفی و علی (پس رویدادی) بوده و از روش های کتابخانه ای (اسنادی) و پیمایشی (میدانی) به گردآوری اطلاعات اقدام شده است. نتایج این تحقیق در دو بخش پیامدهای مثبت و منفی مورد توجّه قرار گرفته و تبیین شده است. از پیامدهای مثبت تأثیرات شهرسازی مدرن در بافت کهن شهر زنجان، تسهیل نقل و انتقال کالا و خدمات و فراهم ساختن علل تغییرات کارکردی بازار سنّتی شهر است که به تفصیل در این باره توضیح داده شده است. از نتایج منفی آن نیز بر هم زدن تعادل اقتصادی و تجاری و افت کیفیت فضاهای اقتصادی و تجاری بافت کهن است.

رشد و گسترش بیرویهی شهرها و افزایش جمعیّت آنها در قرون اخیر، باعث انباشت مادّی ثروت و سرمایه در فضای شهرها شده است. به طوری که وضع مقرّرات و قوانین شهری و تعریف حقوق و تکالیف شهروندی جهت برقراری نظم و امنیّت اجتماعی در شهرها مورد توجّه اندیشمندان و متفکرین و مدیریت شهری بوده است و در این راه بازگشت دوباره به آموزه های دین اسلام و خطومشیهای برجای مانده از راهنماییهای بزرگان آن چون امام علی(ع)، راهگشای بسیاری از مسائل خواهد بود. یکی از مباحث مهم امروز جهان حقوق و تکالیف شهروندی است و با اطمینان میتوان گفت که طرح بحث شهروندی از دیدگاه نهجالبلاغه و نظرهای حضرت علی (ع) بهترین شیوه در دستیابی به این حوزه میباشد. زیرا نهج البلاغه در حکم برادر قرآنکریم و حضرت علی (ع) از آگاهترین شخصیتها نسبت به اسلام بعد از پیامبر ﷺ است. از منظر امام علی (ع) هر کدام از اعضای جامعه عضوی از پیکره امت اسلامیاند که دارای ارتباط عمیق و صمیمی و دارای حقوقی متقابل نسبت به یکدیگرند. این نوشته در دو بخش به صورت توصیفی و در قالب پژوهش راهبردی انجام میگیرد. شیوهی کار پژوهش کتابخانهای و آرشیوی است و فرضیهی اصلی تحقیق عبارت است از این که اسلام و تربیت یافتگان مکتب اسلام چون امام علی(ع)، نگاه مترقّیانهای به شهروندی و حقوق و تکالیف آن دارند.

امروزه بحران های زیست محیطی تاثیر بسزایی بر رویکردهای مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی داشته است. بهداشت جسمی و روحی مردم و همچنین امنیت سیاسی و اقتصادی کشور از جمله موارد تاثیرپذیر می باشند. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد سوءمدیریت و قانون گریزی برخی از دستگاه های دولتی بدلیل تعارض منافع (بین منافع وزارتی و منافع ملی) و ناکارامدی برخی از قوانین ساختاری حفاظت محیط زیست از عوامل اساسی در شکل گیری بحران های زیست محیطی می باشند. در این پژوهش جهت عبور از بحران و چالش های زیست محیطی موجود و رفع تعارض منافع طرف های ذینفع، به اصلاح برخی از قوانین حفاظت محیط زیست (از قبیل ماده2) پرداخته می شود. انتظار می رود بازنگری این ماده با هدف تبدیل شورای عالی محیط زیست از شورای اداری درون قوه ای و بین وزارتی به شورای حاکمیتی فراقوه ای (بین قوای سه گانه مجریه، مقننه و قضائیه)، بتواند تسلط و انحصار قوه مجریه بر سازمان حفاظت از محیط زیست را مرتفع نماید.

نظریه ی شهر خلّاق بر این موضوع دلالت دارد که شهرها واجد امکانات و ظرفیّت های بالقوه ای هستند که اگر به درستی مورد استفاده قرار گیرند، می توانند به شکوفایی و رونق مجدّد حیات اقتصادی و اجتماعی شهرها منجر شوند. در این مقاله سعی شده است با استفاده از شاخص های منطبق با فرهنگ و تمدّن ایرانی – اسلامی حاکم بر شهرهای کشور، به رتبه بندی مناطق شش گانه ی شهر زنجان اقدام شود. برای این منظور، ابتدا به اولویّت بندی شاخص ها با استفاده از مدل تحلیل شبکه (ANP) اقدام شد که نتایج حاصل، مبیّن آن بود که شاخص انسانی و اجتماعی (315/0)، اقتصادی (133/0) و علمی و آموزشی (110/0) به ترتیب در اولویّت های اول تا سوم قرار دارند. سپس با استفاده از مدل TOPSIS به رتبه بندی مناطق مورد مطالعه اقدام گردید که نتایج حاصل از این مرحله از مطالعه نیز نشانگر آن بود که مناطق 3 و 4 از میزان خلّاقیّت بالا، مناطق 6 و 2 از میزان خلّاقیّت متوسّط و مناطق 5 و 1 از میزان خلّاقیّت پایینی برخوردار می باشند.

سودای تشکیل آرمان شهر یکی از وجوه اشتراک مردمان اکثر فرهنگ ها و تمدّن های مختلف می باشد. در جهان اسلام نیز، حکیم ابونصرفارابی، اولین فیلسوفی بود که ایده ی آرمان شهر یا مدینه ی فاضله را ارائه کرد. وی که به منظور تبیین ایده ی خود از مثال جسم سالم انسان بهره می گیرد، یکی از عوامل اصلی در دستیابی به مدینه ی فاضله را مشارکت و تعاون اعضای آن می داند. اصلی که بی توجّهی به آن را می توان یکی از علّل اصلی شکست طرح های شهری در کشور دانست. در این طرح ها که گرته ای از الگوهای غربی منسوخ شده می باشند، به مشارکت شهروندان در طول فرآیند تهیه و اجرا توجّه نمی شود. حال آن که مشارکت شهروندان، نه تنها تضمین کننده ی موفقیّت طرح ها می باشد، بلکه هزینه ی اقتصادی اجرای آن ها را نیز کاهش می دهد. موضوعی که فارابی قرن ها پیش، اهمیّت آن را متذکّر شده و آن را از عوامل اصلی در شکل گیری مدینه ی فاضله می داند. بنابراین در این مقاله، به بررسی موضوع مشارکت شهروندان در امور شهری از دیدگاه فارابی پرداخته شده است، تا ضمن تبیین اهمیّت این موضوع، به ردیابی و ارائه ی الگوی اسلامی-ایرانی شهرسازی مشارکتی از نظر فارابی اقدام گردد. فارابی عدالت خواهی، اخلاق مداری، تعاون، شایسته سالاری در انتخاب مدیران، جهان شهری اندیشیدن، جامعه پذیری و اطاعت از زعیم مدینه را از راه های مشارکت شهروندان در اداره ی امور شهرها می داند. بر این اساس، روش پژوهش حاضر، تاریخی، توصیفی و تحلیلی بوده و شیوه ی گردآوری آطلاعات مبتنی بر روش اسنادی می باشد.

به اعتقاد اکثر صاحب نظران حوزه محیط زیست، بخش عمده ای از بحران زیست محیطی در کشور ناشی از نقص برخی از قوانین و مقررات محیط زیست است که زمینه تعارض منافع در اجرای قوانین و مقررات محیط زیست را فراهم کرده است. در این میان برخی دستگاه های دولتی که خود متولی حفاظت از محیط زیست و از اعضای ثابت شورای عالی حفاظت محیط زیست بوده و عالی ترین مقام ناظر و تصمیم گیر، و قدرت بلامنازع سیاست گذاری در همه شئونات امور محیط زیست اند، در سایه مفاد ماده ۲ قانون حفاظت محیط زیست، از عمده ترین طرف های ذی نفع تعارض منافع در اجرای قوانین حفاظت محیط زیست در قبال مصالح ملی کشور محسوب می شوند. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، مناسب ترین، کم هزینه ترین و سریع ترین راهکار برون رفت از این بحران که معلول نقص برخی از قوانین شکلی محیط زیست بررسی می شود؛ از جمله ماده ۲ که زمینه اجرای گزینشی و تبعیض آمیز قوانین و مقررات را فراهم نموده است؛ بدین ترتیب با استناد به قاعده فقهی «لا ضرر» که همچنین مفاد اصل چهلم قانون اساسی است، با بازنگری در مفاد ماده ۲ قانون حفاظت محیط زیست، جایگاه شورای عالی حفاظت محیط زیست از شورای اداری درون قوه ای به شورای فراقوه ای (قوای سه گانه) و حاکمیتی ارتقا یافته و نتیجه آن رفع تعارض منافع در اجرای قوانین و مقررات محیط زیست و مدیریت صحیح بحران زیست محیطی در کشور است.

همجواری ایران با کمربند خشک و بیابانی نیمکره شمالی از یک طرف و استقرار کو ههای البرز و زاگرس در مسیر توده های بارشی از طرف دیگر، موجب شده اند که مسئله آب و کمبود بارش از دیرباز به مسئله ای اساسی در مکان گزینی و توسعه زیستگاه های انسانی، به ویژه مکان برای ایجاد شهرهای آن تبدیل شود. به همین دلیل، اغلب شهرهای ایران در وابستگی و مجاورت منبع آب شکل گرفته اند. هدف این پژوهش یافتن تأثیر حضور قنات در شهر زنجان با محوریت «قنات سرچشمه» و پاسخ گویی به این پرسش است که قنات مذکور چه نقشی در تحوّلات ساختار فضایی و روند توسعه شهر زنجان در عصر قاجار داشته است؟ این پژوهش از نوع پژوهش های تاریخی است که با روش توصیفی تحلیلی پژوهش شده و گردآوری اطّلاعات در آن با استفاده از روش های اسنادی و میدانی صورت گرفته است. هسته اوّلیه شهر زنجان در مجاورت رودخانه زنجان چای شکل گرفته است. با این حال، این رودخانه فقط برای کشاورزی در اراضی پیرامون آن مورد استفاده قرار می گرفت و آب شُرب مورد نیاز شهر از طریق چاه های آبِ حفرشده در منازل و چشمه های دامنه های ارتفاعات شمالی شهر تأمین می شد. علاوه بر افزایش جمعیّت شهر که موجب افزایش نیاز آبی شهر شده بود، خشک شدن چشمه ها و چاه ها در اثر وقوع خشک سالی های متوالی، عامل دیگری بود که ضرورت احداث قنات در زنجان عصر قاجار را بیشتر کرد. از این رو، در این دوره قنوات متعددی در بیرون و درون حصار شهر احداث شدند. در میان قنات های شهر زنجان، «قنات سرچشمه» یکی از بزرگترین و پُرآب ترین آن ها بود. این قنات که دارای هشت شعبه بود، با حضور در محلّات شهر و جاری شدن در معابر آن، زمینه ساز تحوّلات زیادی در ساختار فضایی شهر زنجان گردید. از جمله چنین تحولاتی می توان به تغییر جهت توسعه شهر از حالت طولی به عرضی، تقسیم بندی قطاعی شهر به بخش های یوخاری باش(بالاشهر) و اَشاقی باش(پایین شهر)، شکل بخشی به محلّات جدید، تعیین جهت معابر، تأثیر بر مکان گزینی کاربری ها و تأسیسات دولتی اشاره کرد.

حسّ مکان به ادراک ذهنی و آگاهانه ی مردم از محیط پیرامونی خویش اطلاق می شود که موجب دست یابی به هویّت در ایشان و دلبستگی آن ها به محیط می گردد. لذا حسّ مثبت مردم به محیط پیرامونی خویش که با عنوان «حسّ مکان» شناخته می شود، فرصتی است که در صورت بهره برداری صحیح از آن، می تواند زمینه ساز خلق مشارکت های اجتماعی و در نتیجه تسهیل در اجرای طرح های شهری شود. بر این اساس، در این پژوهش به بررسی نقش و تأثیر حسینیّه ی اعظم در ایجاد و ارتقاء حسّ مکان در ساکنین محلّه ی حسینیّه و مشارکت اجتماعی آن ها اقدام شده است. روش پژوهش حاضر مبتنی بر مطالعات اسنادی و میدانی بوده و از ابزار پرسشنامه برای جمع آوری اطّلاعات میدانی استفاده گردید. علی رغم آن که نرم افزار G-Power تعداد نمونه ی آماری را 191 نفر تعیین کرده بود، ولی به منظور اطمینان بیشتر در تعمیم داده ها به کل جامعه ، تعداد 200 پرسشنامه تنظیم و تکمیل گردید. همچنین برای تحلیل نتایج حاصل از پرسشنامه، از برنامه ی رایانه ای SPSS و Excel و برای تحلیل همبستگی شاخص ها از روش تحلیل واریانس تک فاکتوری و روش پیرسون استفاده گردید. نتایج حاصل از آزمون پرسشنامه مبیّن آن بود که بین «مدّت زمان سکونت در محلّه» و «میزان تحصیلات» پاسخ دهندگان با حسّ مکان آن ها رابطه ی معناداری وجود دارد. همچنین قاطبه ی پاسخ دهندگان، حسینیّه ی اعظم را عنصر اصلی هویّت بخش به محلّه ی خویش دانسته و از سکونت در آن ابراز رضایت نمودند (74 درصد). علاوه بر این، بیش از 85 درصد از پاسخ دهندگان مشارکت اجتماعی را امری مقدّس دانسته و شرکت در آن را وظیفه ای همگانی می دانند.

بخش مرکزی بسیاری از شهرهای کشور منطبق بر بافت کهن است؛ که واجد گنجینه ای عظیم از عناصر و ارزش های تاریخی و فرهنگی می باشند. اگرچه این بافت ها به روزگار خود از نظر سازمان فضایی و ساختار عملکردی متناسب با نیازهای زندگی و مقتضیّات اجتماعی و اقتصادی عصر خود بودند. ولی به دنبال تحوّلاتی که در نظام سکونتگاه های شهری – تحت تأثیر تحوّلات فناوری و تغییر در نیازهای زیستی، اجتماعی و اقتصادی – به وقوع پیوست، دچار ضعف عملکردی شدند. این بافت ها که زمانی نماد حیات شهری و کانون ثروت و قدرت شهرها بودند، امروزه در تقابل با نواحی جدید و حومه ها، به مکانی جمعیّت گریز تبدیل شده اند. در این پژوهش بافت کهن شهر زنجان به عنوان نمونه ی موردی، مورد مطالعه قرار گرفت. این بافت که در گذشته، محل زندگی اقشار اصیل و متمکّن شهر زنجان بوده، امروزه به محل زندگی اقشار عمدتاً کم درآمد و اغلب غیربومی تبدیل شده است که این امر، خود عاملی در فرسودگی رو به تزاید آن بوده و به دور افتادن آن از صحنه ی اقتصادی شهر منجر شده است. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی – پیمایشی بوده و اطلاعات موردنیاز با استفاده از روش کتابخانه ای و مطالعات میدانی (مشاهده و مصاحبه) جمع اوری گردیده است و با تحلیل اطلاعات با استفاده از مدل SWOT، به ترسیم ماتریس SWOT با استفاده از امتیاز نهایی شاخص های برتر چهار عامل (قوّت، ضعف، فرصت و تهدید) اقدام گردید.

واقع شدن شهر زنجان بر روی کمربند زلزله ی آلپ – هیمالیا از یک سو و قرارگرفتن چندین گسل فعّال در اطراف آن از سوی دیگر ، ضرورت انجام بررسی های مربوط به آسیب پذیری لرزه ای این شهر را آشکار می کند. با توجّه به اهمّیّت موضوع ارزیابی آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله ، در این مقاله سعی شده است تا با بکارگیری روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) ، برآورد مناسبی از آسیب پذیری بافت قدیم شهر زنجان در برابر زلزله با استفاده از ویژگی های کالبدی و عناصر اصلی و رفتاری ساختمانی و تعیین تأثیر هر کدام از آن ها در میزان آسیب پذیری ارائه شود. روش مطالعاتی این تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و میدانی بوده و از منابع اطّلاعاتی طرح تفصیلی شهر زنجان و بهنگام سازی آن با استفاده از یافته های میدانی نگارندگان استفاده گردید. تحلیل های صورت گرفته در پژوهش حاضر مبتنی بر تلفیق تحلیل سلسله مراتبی در محیط نرم افزار ARCGIS بوده است. نتایج به دست آمده ، نشان داد که حدود 67/1 درصد از واحدهای ساختمانی بافت قدیم شهر زنجان دارای آسیب پذیری خیلی زیاد ، 9/7 درصد زیاد، 1/15 درصد متوسّط ، 22/16 درصد کم و 04/59 درصد دارای آسیب پذیری خیلی کم در برابر زلزله می باشد. بر این اساس ، نگارندگان بکارگیری سیاست ها و تمهیداتی به منظور تشویق ساکنین در نوسازی و مقاوم سازی واحدهای مسکونی را از سوی مسئولین و دست اندرکاران پیشنهاد نموده اند.

شهر زنجان، یکی از شهرهای قدیمی کشور می باشد که در نتیجه ی اقدامات ناشی از شهرسازی مدرن، دچار تغییرات اساسی در ساختار اصلی و اولیّه ی خود گردید. زیرا در اثر چنین اقداماتی، بازار -که تا پیش از آن با کالبد یکپارچه، ستون فقرات اقتصادی و اجتماعی شهر محسوب می شد- توسّط خیابان فردوسی از هم دریده شد و با انتقال بخش عمده ای از فعالیت های تجاری و اقتصادی آن به خیابان های فردوسی، سعدی، پهلوی از رونق اوّلیّه ی آن کاسته شد. نتایج این تحقیق نشان داد که؛ ایجاد خیابان های جدید نه تنها به افزایش ترافیک و تردّد سواره در معابر اصلی بافت منجر شد، بلکه با دامن زدن به مقوله ی کهنه و نو، نقش مهمّی در فرسودگی بخش درونی بافت قدیم داشت. زیرا در حالی که درون بافت قدیم به شدّت فرسوده شده و معاصرسازی نشده بود، مغازه های مستقر در پوسته ی معابر جدید، جاذب جمعیّت بودند. علاوه بر این، خیابان کشی های جدید موجب تبدیل ساختار کانونی و متمرکز بافت قدیم به ساختارِ خطّی شد و بر خلاف فضاهای شهری سنّتی که فاقد بدنه سازی بوده و ارزشِ صرفاً عملکردی داشتند، در ساختار جدید ناشی از تعریض و توسعه ی معابر، بَرهای جدیدی به وجود آمد که با استقرار کاربری های جاذب سفر، به اغتشاشات ترافیکی معابرِ بخش مرکزی شهر منجر شد. روش پژوهش تحقیق حاضر مبتنی بر تحلیل های عقلانی بوده و اطّلاعات مورد نیاز به شیوه های اسنادی و میدانی حاصل گردیده است.

هدف: هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی نقش میانجی سیاست های تأمین مالی و سرمایه انسانی بر رابطه بین مسئولیت اجتماعی و نوآوری شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد. روش: در راستای تحقق اهداف پژوهش پنج فرضیه تدوین شده است. جهت آزمون فرضیه های پژوهش از مدل رگرسیون خطی چندمتغیره و داده های ترکیبی استفاده گردید. نمونه آماری پژوهش شامل 102 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است که براساس روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شده و طی سال های 1392 تا 1399 مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها: یافته های پژوهش بیانگر آن است که مسئولیت اجتماعی دارای ارتباط منفی و معنا دار با نوآوری شرکت است. همچنین مسئولیت اجتماعی بر سرمایه انسانی تأثیر منفی و معناداری دارد. پس، براساس یافته های مبتنی بر رگرسیون چندمتغیره، نقش میانجی سرمایه انسانی بین مسئولیت اجتماعی و نوآوری شرکت تأیید می شود. همچنین، نتایج نشان داد که مسئولیت اجتماعی اثر معناداری بر سیاست تأمین مالی ندارد. از این رو، متغیر سیاست تأمین مالی رابطه بین مسئولیت اجتماعی و نوآوری شرکت را میانجی گری نمی کند. شرکت ها باید در فعالیت های نوآورانه و مسئولیت اجتماعی سرمایه گذاری کنند تا مشروعیت کسب کرده و به انتظارات ذی نفعان مختلف پاسخ دهند. نتیجه گیری: شرکت هایی که مسئولیت اجتماعی را به طور فعال انجام می دهند، دسترسی بیشتری به اعتبار دارند و شرایط بدهی بهتری به دست می آورند. شرکت هایی که به سمت فعالیت های مسئولیت اجتماعی گرایش دارند، به دلایل مختلف نوآوری بیشتری در محصولات و فرآیندها ایجاد می کنند. شرکت ها با اجرای فعالیت های مسئولیت اجتماعی از انگیزه، مشارکت و تعهد منابع انسانی حمایت می کنند تا نوآوری در شرکت افزایش یابد.