فریده عظیمی

طی دهه های اخیر در میان حوادث طبیعی که جمعیت های انسانی را تحت تاثیر قرار داده است، تعدد و فراوانی پدیده خشکسالی بیش از سایر حوادث بوده است. برای کمی کردن پدیده خشکسالی شاخص های متفاوتی وجود دارد. در تحقیق حاضر با استفاده از شاخص معیار بارش سالانه (SIAP)، درصد از نرمال (PN) و ناهنجاری بارش (RAI) وضعیت خشکسالی ها در دو ایستگاه سینوپتیک آبادان و دزفول در طول دوره آماری ?? ساله (1961-2005) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که فراوانی و توالی (دوره تداوم) خشکسالی ها با درجات مختلف در ایستگاه آبادان بیشتر از دزفول است. بر اساس دو شاخص SIAP و RAI فراوانی خشکسالی های بسیار شدید در ایستگاه دزفول بیشتر از آبادان است و تنها در شاخص PN فراوانی خشکسالی های بسیار شدید ایستگاه آبادان بیشتر از دزفول دیده شد. همچنین در سه شاخص مذکور شدیدترین خشکسالی در ایستگاه دزفول در سال 1964 و در ایستگاه آبادان در سال های 1964، 1973 و 2005 اتفاق افتاده است.

در این مقاله جهت پهنه بندی اقلیمی مناطق جنوب و جنوب غرب ایران، برای مطالعات کشاورزی، 44 ایستگاه سینوپتیک واقع در استانهای خوزستان، چهار محال بختیاری، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، فارس و بوشهر انتخاب گردید. داده های حاصل از 15 پارامتر اقلیمی موثر بر محصولات کشاورزی برای یک دوره 20 ساله جمع آوری شد و جهت تعیین موثرترین پارامترهای اقلیمی - کشاورزی، روش تجزیه به مولفه های اصلی(PCA) مورد استفاده قرار گرفت. 3 مولفه اول که توجیه کننده 85 درصد واریانس متغیرها بود، انتخاب و از این 3 مولفه 11 متغیر به عنوان موثرترین پارامترهای اقلیمی- کشاورزی شناخته شد. این متغیرها عبارت بودند از: میانگین حداقل درجه حرارت، میانگین درجه حرارت روزانه، تعداد روزهای با ماکزیمم درجه حرارت 30 و بالاتر، تعداد روزهای بارانی، تعداد روزهای طوفانی (باد شدید و باران)، تعداد روزهای ابری کامل، میانگین رطوبت نسبی، کل بارش ماهانه، تعداد روزهای برفی، تعداد روزهای آفتابی و تعداد روزهای نیمه آفتابی. داده های حاصل از متغیرهای اقلیمی انتخاب شده، سپس توسط روش تجزیه خوشه ای همبستگی متوسط (Average linkage) مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. پس از دستیابی به دندروگرام حاصل، برش دندروگرام از ناحیه ای زده شد که 9 پهنه اقلیمی برای 44 ایستگاه سینوپتیک انتخاب شده بدست آید. افزون بر این به منظور ارزیابی نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای، از روش تجزیه تابع تشخیص، در طبقه بندی اقلیمی کشور استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان داد که 97.7 درصد ایستگاه ها بطور صحیح در گروه های مربوط به خود جای گرفته بودند. مشابهت نسبی نوع پوشش گیاهی مناطقی که در یک دسته قرار دارند و ارقام زراعی مورد کشت و کار در هر دسته نشان دهنده این مساله است که پهنه بندی اقلیمی مذکور به واقعیت امر بسیار نزدیک بوده و می تواند جهت مطالعات کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.

هدف: هدف اصلی این تحقیق، یافتن زمینه ها و پیش بینی میزان سرمایه گذاری در بخش زیرساخت ها و اماکن مورد نیاز توسعه توریسم روستایی دراستان تهران توسط سه بخش دولت، ساکنان روستایی و بخش خصوصی است. روش: این پژوهش براساس روش پژوهش اسنادی و پیمایشی، با استفاده از پرسش نامه و هم چنین، مصاحبه چهره به چهره انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل سه گروه زیر است: گروه مسؤولان که متشکّل از تعداد ۱۱۹ نفر از مسؤولان دولتی ستادی، شهرستانی و محلّی مرتبط با مقوله توسعه روستایی هستند. گروه مردم محلّی یا ساکنان روستایی شامل ۱۲۲ نفر از ساکنان روستایی استان تهران که دارای سکونت دائم و یا موقّت در روستا هستند و گروه دارندگان مشاغل خصوصی متشکّل از ۱۸۳ نفر که در این گروه تعدادی از اعضای سازمان های غیردولتی نیز مشارکت داشته اند. یافته ها: در مناطق روستایی استان وضعیت زیرساخت هایی هم چون جادّه، برق و گاز مناسب بوده؛ ولی تعداد هتل، مهمان سرا، کمپ و بازارچه های روستایی نامناسب است. به اعتقاد مسؤولان دولتی، دولت باید در زمینه هایی هم چون جادّه سازی، مرمّت آثار تاریخی، خدمات بهداشتی، گاز و برق رسانی و توسعه مراکز بهداشتی سرمایه گذاری کند. ساکنان محلّی معتقدند که آن ها باید در زمینه هایی هم چون مهمان سرا، کمپ، و بازارچه های روستایی سرمایه گذاری کنند و به اعتقاد بخش خصوصی، سرمایه گذاری آن ها باید در زمینه هتل سازی، مهمان سرا، کمپ و بازارچه های روستایی و مراکز خدمات فنّی و نیازهای توریست ها باشد. طی سال های ۱۳۹۳-۱۳۸۴ در استان تهران، میزان سرمایه گذاری در ازای هر توریست، ۷.۷۷ دلار بوده است. براساس سرمایه گذاری های پیش بینی شده به ازای ۵ درصد افزایش سرمایه گذاری سالیانه توسّط این سه گروه، می توان به افزایش اشتغال سالیانه ۱۱۲۱۳ شغل در مناطق روستایی استان دست یافت. محدودیت ها و راهبردها: ازمهم ترین محدودیت های این تحقیق، نبودن سابقه مطالعاتی در زمینه سرمایه گذاری در بخش توریسم روستایی در کشورمان و هم چنین، فقدان آمار و اطّلاعات مورد نیاز در این زمینه بوده است. راه کارهای عملی: برنامه ریزی های کلان در زمینه سرمایه گذاری در بخش توریسم روستایی، جلب مشارکت سرمایه گذاری مردمی و خصوصی توسّط دولت و حمایت های تسهیلاتی و غیرنقدی دولت از این سرمایه گذاران. اصالت و روش: نوآوری این مقاله در ارتباط با سوق دادن سرمایه گذاری های روستایی در زمینه توسعه روستایی و نه در جهت عمران روستایی می باشد. هم چنین، چشم انداز مستندی را نسبت به توسعه توریسم روستایی و در نهایت، توسعه روستایی ترسیم می کند.

شناخت الگوهای گردشی حاکم بر اختلالات پروازی در راستای کاهش چالش های صنعت حمل و نقل هوایی بسیار پراهمیت است. به منظور شناسایی الگوهای گردشی مؤثر در ایجاد اختلالات پروازی از داده های مربوط به فشار سطح دریا و ترازهای پانصد و 850 هکتوپاسکال در قلمرو جغرافیایی 0 تا 80 درجه طول شرقی و 0 تا 80 درجه عرض شمالی و همچنین فراسنج های جوی امگا، رطوبت ویژه و نسبی و مؤلفه های مداری و نصف النهاری باد بر اساس روزهای همراه با اختلال پروازی بیش از 8 مورد و افق دید کم در ماه های مورد نظر انتخاب و نقشه های مرتبط در محیط نرم افزارGrads ترسیم شد. نتایج به دست آمده نشان که الگوهای گردشی موثر در اختلالات پروازی در ماه ژانویه در فصل سرد سال وجود سامانه کم فشاری در تراز دریا، سامانه پُرارتفاع واچرخندی در تراز 850 هکتوپاسکال و پشته ای ارتفاعی در تراز پانصد هکتوپاسکال حاکمیت دارد، دریای مدیترانه، منطقه مورد مطالعه . در ماه ژوئن در فصل گرم سال در تراز دریا سامانه کم فشاری پهنه گسترده ای از هند، پاکستان، عمان، عراق و جنوب ایران را فرا گرفته است، در الگوهای گردشی ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 850 هکتوپاسکال یک سامانه کم ارتفاع چرخندی بر روی منطقه شکل گرفته است. در تراز پانصد هکتوپاسکال استقرار پر ارتفاع جنب حاره منطقه را تحت تاثیر خود قرار داده است. به طور کلّی استقرار و تقویت پُر ارتفاع جنب حاره، در تراز پانصد هکتوپاسکال و گردش چرخندی در تراز 850 هکتوپاسکال به همراه حاکمیت کم فشار حرارتی در سطح زمین، آرایش همدید الگوهای تابستانه در دوره گرم سال را نشان میدهد.

در این تحقیق ناهنجاری همدید موثر در بروز گرمای زودهنگام ایستگاه همدید اندیمشک در طی دوره آماری1390–1360 با رویکرد محیطی به گردشی مورد بررسی قرارگرفت و از داده های ارتفاعی مربوط به ترازهای 500 و 700 هکتوپاسکال و فشار تراز سطح زمین در قلمرو جغرافیایی 0 تا 90 درجه طول شرقی و 0 تا 60 درجه عرض شمالی استفاده و نقشه های مرتبط در محیط نرم افزار Grads ترسیم شد. داده ها از مرکز باز تحلیل ملی پیش بینی محیطی و مرکز ملی پژوهش های هواشناسی (NCEP/NCAR) به صورت دیده بانی 6 ساعته با تفکیک مکانی 5/2 × 5/2 درجه دریافت نتایج نشان داد، سامانه پر ارتفاع جنب حاره نقش اصلی را بر عهده دارد. در دوره گرم سال زبانه ای از پرفشار جنب حاره ای آزور که در اقیانوس اطلس تشکیل می شود بر روی ایران استقرار می یابد. قلمرو عملکرد این زبانه از تراز 700 تا 100 میلی بار گسترش دارد، در این سامانه خطوط هم ارتفاع به موازارت هم شکل گرفته همچنین زبانه های ناهنجاری های مثبت در ترازهای پانصد و هفتصد هکتوپاسکال در بازه زمانی مورد مطالعه بر روی منطقه حکم فرما بوده است. در مقابل در تراز دریا با ناهنجاری منفی همراه است.

بهره برداری بی رویه از سفره های آب زیرزمینی در سالهای اخیر باعث افت شدید سطح آب زیرزمینی در دشت های کشور گردیده است. تغذیه مصنوعی آبخوان ها به روش پخش سیلاب در پهنه مخروط افکنه ها و دشت های درشت دانه راهکاری است که در خیلی از مناطق کشور قابل انجام می باشد. در این روش با نفوذ سیلاب به درون آبخوان علاوه بر افزایش حجم مخزن و جلوگیری از روند شدید افت سطح آب زیرزمینی باعث کنترل سیل و حفاظت خاک می گردد. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق حوضه آبخیز جارمه به مساحت 314 کیلو متر مربع در شمال شهر اندیمشک می باشد. که با پردازش تصاویر ماهواره ای، بازدیدهای میدانی و انطباق نقشه های کاربری اراضی محدوده آبرفتی به وسعت 4356 هکتار جهت مطالعه مشخص گردید. پس از انتخاب شاخص های تاثیرگذار در مکان یابی این عرصه ها از قبیل شیب، نفوذپذیری، ضخامت آبرفت، قابلیت انتقال، سیل خیزی و هدایت الکتریکی، برای هر کدام از این شاخص ها در محیط GIS نقشه طبقه بندی شده تهیه گردید، و سپس این نقشه ها با روش منطق بولین (Boolean logic) و شاخص هم پوشانی وزنی (weighted overlay index) با هم تلفیق شدند. در نهایت محدوده آبرفتی، به دو طبقه دارای تناسب بالا برای پخش سیلاب با وسعت 2059 هکتار در روش بولین و 2485 هکتار در روش شاخص هم پوشانی وزنی و تناسب متوسط با وسعت 2297 هکتار در روش بولین و 1971 هکتار در روش شاخص هم پوشانی وزنی تفکیک و نقشه نهائی بدست آمد

عناصری نظیر دما، رطوبت و بارندگی براقلیم یک منطقه تأثیر گذار بوده و تعیین کننده چگونگی تغییر اقلیم آن منطقه هستند. این تحقیق در جستجوی شناخت تغییرات اقلیمی دما و بارش، طی دوره آماری مشخص، در راستای آگاهی از وجود یا عدم وجود تغییر دما و بارش می باشد تا ضمن شناخت تغییرات، نتایج حاصل از تحقیق در امور مختلف محیطی برای تدوین برنامه های منطقه ای مورد استفاده قرار گیرد. در این تحقیق محاسبات و تحلیل هادرطول سال در مقیاس زمانی ماهانه و سالانه با استفاده از روش های آماری ناپارامتری من-کندال، پیرسون و اسپیرمن وتحلیل روند با استفاده از دوره آماری 30 ساله (1987-2016). به منظور مطالعات تغییرات اقلیمی از داده های ده ایستگاه سینوپتیک در گستره استان خوزستان به طوری که کل سطح استان را پوشش دهند مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بررسی نشان می دهد که عامل بارش در اکثر ماههای سال در ایستگاههای مورد مطالعه روند صعودی داشته و دمای ماهانه نیز دارای روند صعودی می باشد. افزایش دما در هر ده ایستگاه باعث تشدید تبخیر و تأثیر بر منابع آبی می شود. در مرکز استان و در شهر اهواز روند داده های ماهانه و سالانه نشان دهنده روند افزایشی معنی داری در سطح 1 و 5 در صداست.

آب و هوا بر اشکال صنعت حمل و نقل هوایی تاثیر گذار است، در مقاله حاضر در گام نخست به بررسی زمانی اختلالات پروازی در دو مقطع زمانی سالانه و ماهانه به تفکیک 12 ماه با استفاده از روش همبستگی ارتباط میان تغییرات اختلالات پروازی فرودگاه بین-المللی اهواز و فراسنج های آب و هوایی (دمای کمینه، دمای بیشینه، بارش، تبخیر، ساعت افتابی، سرعت باد، سمت باد و دمای نقطه شبنم) در ایستگاه همدید اهواز در بازه زمانی 11 ساله (2015-2005) پرداخته شد. نتایج بدست آمده نشان که بالاترین میزان رخداد اختلالات سالانه در سال 2008 با 471 و کمترین میزان در سال 2014 با 42 بار ثبت شده است. همچنین بالاترین میزان رخداد اختلالات پروازی ماهانه ثبت شده مربوط به ماه ژوئن با 524 بار و کمترین مربوط به ماه دسامبر با 28 بار اختلالات پروازی در فرودگاه بین المللی اهواز گزارش شده است. در ادامه نتایج حاصله از محاسبه میزان ضریب همبستگی در بازه زمانی سالانه نشان داد که رابطه در همه فراسنج ها در سطح 01/0 معنی-دار می باشد. اما رابطه ضعیفی بین این پارامترها در بازه زمانی سالانه وجود دارد. فراسنج تبخیر با ضریب همبستگی 211/0 بالاترین میزان ضریب همبستگی بین فراسنج های محاسبه شده به خود اختصاص داده است. در بازه زمانی ماهانه میزان ضریب همبستگی متفاوت می باشد در این مقطع زمانی بجز فراسنج ساعت آفتابی که از رابطه منفی متوسطی در ماه های فوریه، آوریل، مه، ژوئن و اوت و رابطه منفی قوی در ماه های ژوئیه و سپتامبر برخوردار می-باشند و سایر فراسنج ها دارای رابطه ضعیفی هستند.

در این تحقیق تلاش شده است تا با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای روشی برای تعیین دمای سطحی مناطق موجود در محدوده طرح جامع شهر اهواز ارائه گردد. بدین منظور پس از انجام عملیات پیش پردازش برروی تصاویر و اصلاح و برطرف کردن اختلالات و اعوجاجات موجود در تصویر، برای تعیین نوع کاربری از روش طبقه بندی نظارت شده استفاده گردید. برای تعیین درجه حرارت سطحی از باند 6 سنجده ETM سال 2002 استفاده گردید. بدین منظور پس از اعمال روابط مربوطه و تصحیحات مربوط به نوع کاربری، نقشه دمائی منطقه تهیه شده و به پنج طبقه کیفی دمائی تقسیم گردید. بر این اساس مشخص گردید که منطقه 8 شهرداری اهواز به دلیل واقع شدن کارخانجات عظیم فولاد خوزستان بالاترین دمای سطحی را به میزان 39 درجه سانتی گراد و منطقه 5 که بالاترین میزان فضای سبز را در بین مناطق هشتگانه دارد پائین ترین میزان درجه حرارت را به میزان 7/32 درجه داراست. با محاسبه دمای کاربری های موجود نیز مشخص شد که کاربری آب و فضای سبز بترتیب به میزان 3/24 و 1/30 کمترین و کاربری صنعتی و بایربترتیب به میزان 6/39 و 1/38 درجه سانتی گراد بالاترین دمای سطحی را دارند. که این بیانگر رابطه مستقیم بین نوع کاربری ومیزان دمای سطحی است.

این تحقیق به مقایسه آسایش حرارتی گردشگران در شهرهای آبادان و زنجان با استفاده از شاخص های فشار عصبی، ترجونگ و شاخص MEMI پرداخته و از داده های هواشناسی این ایستگاه های سینوپتیک طی دوره آماری 20 ساله (1394-1374) استفاده شده نتایج شاخص فشار عصبی (CI) نشان می دهد: شرایط سرد در هیچ یک ازماه ها ی سال در آبادان مشاهده نمی شود و هوا در اواخر پاییز و در زمستان خنک است. ضرایب آسایش انسانی زنجان در تابستان نشانگر وضعیت آسایش بو ده، هشت ماه از سال هوا سرد است و چهار ماه آن هوا خیلی خنک و آسایش است. شاخص Terjung شرایط اقلیم روزانه در آبادان برای ماه های آذر، بهمن و اسفند حاکمیت شرایط اقلیمی مطبوع و اقلیم شبانه بیشتر نشان دهنده ی خنک (ماه فروردین) تا بسیار خنک (ماه های آبان، آذر، دی، بهمن و اسفند) است؛ مقایسه ی شرایط حرارتی روز و شب زنجان نشان می دهد که درپاییز و زمستان شرایط حرارتی بسیار خنک، سرد، بسیار سرد و فوق العاده سرد و در تابستان و بهار بسیار خنک بر منطقه استیلا دارد. شاخص MEMI آبادان در ماه های دی و بهمن با برخورداری از تنش سرمایی اندک در ماه های اسفند و آذر در شرایط بدون تنش قرار دارد و دارای بالاترین کیفیت آسایش اقلیمی است. با توجه به مدل ها مناسب ترین زمان برای گردشگر زمستان در آبادان و تابستان در زنجان می باشد.

در این تحقیق گرمای زودهنگام ایستگاه همدید اندیمشک در طی دوره آماری 1390–1360 با رویکرد محیطی به گردشی مورد بررسی قرارگرفت. سپس با تحلیل داده های موجود ایستگاه روزهای گرم 30 درجه سانتیگراد و بالاتر از آن در اردیبهشت دوره 30 ساله شناسایی و به عنوان روزهای گرم زودهنگام بهاره شهر اندیمشک احصاء شد؛ در این راستا از داده های مربوط به ترازهای پانصد و 700 هکتوپاسکال، همچنین نقشه های دما تراز 1000 هکتوپاسکال در قلمرو جغرافیایی 0 تا 80 درجه طول شرقی و 0 تا 80 درجه عرض شمالی استفاده و نقشه های مرتبط در محیط نرم-افزارGrads ترسیم شد. داده های مربوطه از مرکز باز تحلیل ملی پیش بینی محیطی و مرکز ملی پژوهش های هواشناسی به صورت دیده بانی 6 ساعته با تفکیک مکانی 5/2 × 5/2 درجه دریافت شد. در سال 1385 به دلیل اینکه گرمترین اردیبهشت در طی دوره با 14 روز هوای گرم 30 درجه سانتیگراد و بالاتر بوده، انتخاب شد. با تحلیل همدید نقشه ها در این سال مشخص شد یکی از دلایل ایجاد گرما استقرار و گسترش پرارتفاع آزور در تراز 500 هکتوپاسکال که سبب حاکمیت هوای گرم بر روی اندیمشک می شود و همچنین پرفشار جنب حاره که محل فرونشینی هوا می-باشد و به دلیل گرمایش بی دررو و ایجاد پایداری با هوای گرم و خشک همراه هستند. از عوامل دیگر وجود بعضی پرفشارها بر روی دریای ماندران در شمال کشور است که مانع ریزش هوای خنک از عرض های بالاتر شده و تداوم کم فشار گنگ را در سطح زمین قوت بخشیده است و سبب گرمای زودهنگام هوای اندیمشک می شود.

دمای هوا معمولا با افزایش ارتفاع کاهش می یابد و حالتیکه با افزایش ارتفاع، دما افزایش می یابد؛ وارونگی دما[1] می نامند.شهر اهواز، مرکز استان خوزستان، از نظر آلودگی هوا، جزء7 شهر آلوده کشور است. تشدید پدیده وارونگی دما در این شهر موجبِ افزایش پایداری جوّ و تجمّع موادَّ آلاینده در لایه پایینی هوای سطح شهر می شود. خطرات ناشی ازتجمع این آلایندها ما را برآن داشت تا به بررسی وضعیت اقلیمی موثربرآلودگی هوای شهراهوازبپردازیم.تحقیق حاضربامطالعه عناصراقلیمی دوره آماری 55 ساله وتفسیرنقشه های هوای سطح زمین وسطح 500 میلی بار به منظور بررسی اثر وارونگی دما در روند آلودگی هوای شهر اهوازانجام گرفته است.نتایج این تحقیق نشان میدهد که بیشینه شدّت وارونگی دما دلیل پایداری هوا وتجمع مواد آلاینده در سطح زمین است که در شهراهوازاین پدیده عمدتا" درفصل گرم سال رخ میدهد.ارائه راهکارهائی چون گاز سوز کردن خودروها، ایجاد فضای سبز، پایش گازهای خروجی اگزوزها و دودکشهای صنایع و نیز آمایش سرزمین در کنترل و کاهش آلودگی هوا می تواند گام موثری در مسیر توسعه درخُور و ماندگار باشد