جبرائیل قربانیان

رخدادهای گردوغبار یکی از مهمترین و چالش برانگیزترین مخاطرات محیطی و اقلیمی کل کشور و به ویژه استان خوزستان است. هدف اساسی این تحقیق آشکارسازی نقش تغییرات پوشش گیاهی و رطوبت خاک در توزیع درون سالی رخدادهای گردوغبار استان خوزستان است. در این راستا از 3 دسته داده استفاده گردید. داده های مربوط به کدهای گردوغبار ایستگاهی که طی دوره آماری 2010-2020، برای ایستگاه های سینوپتیک استان خوزستان در مقیاس ساعتی اخذ شد. دسته دوم داده های پوشش گیاهی ماهانه که از محصول NDVI (MOD13C3) سنجنده MODIS اخذ شد و در نهایت داده های رطوبت لایه 5 سانتی متری فوقانی خاک از سنجنده SMAP بصورت ماهانه فراهم گردید. با تحلیل فراوانی کدهای گردوغبار، فراوانی ماهانه رخدادهای گردوغبار، غلظت و تداوم گردوغبار بررسی گردید. با به دست آوردن مقادیر میانگین فضایی دو شاخص رطوبت لایه 5 سانتی متری فوقانی خاک و شاخص NDVI ماهانه، اقدام به تحلیل همبستگی و ارتباط بین شاخص های گردوغبار و این شاخص ها گردید. نتایج بیانگر آن بود براساس میانگین دوره 2010-2020، دوره 4 ماه می تا اوت دوره پیک گردوغبار در سطح استان است. دوره حداقل 11 روز گردوغباری در هر ماه وجود دارد و غلظت گردوغبار بیش از 2800 میکروگرم بر مترمکعب در هوا بوده و تداوم ماندگاری رخداد گردوغبار در سطح استان حداقل 40 ساعت است. بررسی شاخص های رطوبت لایه فوقانی خاک و پوشش گیاهی نشان داد، دقیقاً در سطح استان در همین دوره پیک گردوغبار، رطوبت خاک لایه فوقانی خاک در بخش وسیعی از نواحی مرکزی و جنوبی استان به کمتر از 10 درصد رسیده و همزمان شاخص پوشش گیاهی نیز در این بخش ها به کمتر از 18/0 رسیده است. علاوه بر آن در این تحقیق مشاهده گردید که تغییرات ماهانه رطوبت لایه 5 سانتی متر فوقانی خاک با ضریب همبستگی 88/0- بیشترین تأثیر را در کنترل غلظت گردوغبار در سطح استان خوزستان دارد.

در این مطالعه سعی شد که تأثیرگذاری رخداد گردوغبار در زمینه نوسانات و تغییرات روزانه میزان تابش خالص موج کوتاه دریافتی در سطح زمین استان خوزستان مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا داده های روزانه 6 ایستگاه سینوپتیک و کدهای گردوغباری و سرعت و جهت باد توأم با آن ها استخراج گردید. با استفاده از داده های ایستگاهی 3 کیس گردوغبار فراگیر در سطح استان خوزستان و در ادامه با استفاده از دو شاخص گردوغباری محصول سنجنده MODIS یعنی شاخص انگستروم هواویزه ها (AEA) و شاخص عمق اپتیکال هواویزه ها (AOD) وضعیت توزیع فضایی گردوغبار در سطح استان بررسی شد و با استفاده از داده های باز تحلیل شده تابش خالص موج کوتاه دریافتی (در ساعت 12 ظهر یا 09 UTC) پایگاه ECMWF ، تغییرات زمانی و مکانی میزان تابش دریافتی بررسی شد. نتایج حاصل از بررسی 3 کیس گردوغبار فراگیر در سطح استان (شامل 19 ژوئن 2012، 12 می 2018 و 22 جولای 2010) بیانگر آن بود که، ذرات آیروسل عموماً در بخش های مرکزی، جنوبی و غربی استان (نواحی دشتی و پست استان) از نوع ذرات با اندازه متوسط (شاخص نمایی انگستروم بین 5/0 تا 1) و در بخش های شرقی و شمال شرقی، از نوع ذرات درشت ( شاخص انگستروم کمتر از 5/0) بوده است. نتایج حاصل از تأثیرگذاری رخدادهای گردوغبار بر میزان تابش موج کوتاه دریافتی سطح زمین نشان داد که در رخداد گردوغباری 22 جولای 2010 شاخص نمایی انگستروم بیانگر حضور ذرات درشت در اتمسفر نزدیک سطح زمین و شاخص AOD نیز بیانگر حضور گردوغبار غلیظ در کل پهنه استان بوده است، میزان تابش خالص موج کوتاه دریافتی (در ساعت 12 ظهر یا 09 UTC) حدود 194 وات بر متر مربع ( حدود28 درصد) کمتر از میانگین همان ماه بوده است. این میزان افت در دو موج گردوغبار دیگر که مقادیر شاخص AOD و شاخص انگستروم آن ها بیانگر گردوغبار ریزتر و با غلظت کمتر بود، کمتر بوده است. در موج گردوغباری 19 ژوئن 2012، میزان تابش خالص موج کوتاه دریافتی تنها 5 درصد ( 25 وات بر متر مربع در ساعت 12 ظهر یا 09 UTC) کمتر از میانگین بلندمدت بوده است و این افت در رخداد گردوغباری 12 می 2018 برابر 28 وات بر متر مربع (حدود 4 درصد افت نسبت به میانگین همان ماه) بوده است.

ژئومورفوسایت ها توان تبدیل به مراکز گردشگری را دارند. تالاب شادگان به دلیل شرایط آب و هوایی مناسب در فصل زمستان و بهار، پذیرای گردشگران بی شماری است. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی توانمندی های گردشگری تالاب شادگان و ارائه راهبرد استراتژیک گردشگری می باشد. این تحقیق با استفاده از مدل swot، پرسشنامه ها بر اساس طیف لیکرت تنظیم و با نظرات کارشناسان محیط زیست و گردشگران تکمیل و آنالیز شد. ابتدا در مرحله اول عوامل داخلی (IF) یعنی نقاط ضعف و قوت و در مرحله بعدی عوامل خارجی (EFE) یعنی فرصت ها و تهدید ها شناسایی و در مرحله آخر، این عوامل وزن دهی شدند. نتایج نشان داد که از عوامل خارجی، نقاط تهدید با وزن 52/2 و از عوامل داخلی نقاط ضعف با وزن 39/3 بیشترین اوزان را به خود اختصاص داده اند. راهبرد استراتژیک این تالاب یک راهبرد رقابتی از نوع حداکثر- حداقل (wo) به دست آمد که بایستی مسئولین امر، با بهره جستن از فرصتها، نقاط ضعف را کاهش یا از بین ببرند. 

در این تحقیق ناهنجاری همدید موثر در بروز گرمای زودهنگام ایستگاه همدید اندیمشک در طی دوره آماری1390–1360 با رویکرد محیطی به گردشی مورد بررسی قرارگرفت و از داده های ارتفاعی مربوط به ترازهای 500 و 700 هکتوپاسکال و فشار تراز سطح زمین در قلمرو جغرافیایی 0 تا 90 درجه طول شرقی و 0 تا 60 درجه عرض شمالی استفاده و نقشه های مرتبط در محیط نرم افزار Grads ترسیم شد. داده ها از مرکز باز تحلیل ملی پیش بینی محیطی و مرکز ملی پژوهش های هواشناسی (NCEP/NCAR) به صورت دیده بانی 6 ساعته با تفکیک مکانی 5/2 × 5/2 درجه دریافت نتایج نشان داد، سامانه پر ارتفاع جنب حاره نقش اصلی را بر عهده دارد. در دوره گرم سال زبانه ای از پرفشار جنب حاره ای آزور که در اقیانوس اطلس تشکیل می شود بر روی ایران استقرار می یابد. قلمرو عملکرد این زبانه از تراز 700 تا 100 میلی بار گسترش دارد، در این سامانه خطوط هم ارتفاع به موازارت هم شکل گرفته همچنین زبانه های ناهنجاری های مثبت در ترازهای پانصد و هفتصد هکتوپاسکال در بازه زمانی مورد مطالعه بر روی منطقه حکم فرما بوده است. در مقابل در تراز دریا با ناهنجاری منفی همراه است.

ریز گردها عامل خطرناکی برای حیات گیاهان، حیوانات و انسان محسوب می شوند. این پدیده، در ایران زندگی ساکنان غرب کشور، از جمله استان خوزستان را تحت تأثیر خود قرار داده و به محیط زیست، سلامتی و اقتصاد مردم در این مناطق، خسارت های فراوانی وارد ساخته است. اثرات این پدیده بر روی سلامتی مردم و به خصوص کودکان و دانش آموزان استان خوزستان و شهر اهواز، بیش از سایر حوزه ها و بخش ها، قابل تأمل و بررسی است. منطقه مورد مطالعه (اهواز) در جنوب غرب ایران واقع شده است. مختصات این محدوده، بین 31 درجه تا 25-31 دقیقه عرض-شمالی و بین 30-48 و 50-48 درجه طول شرقی می باشد. هدف از این تحقیق، تحلیل فراوانی روز های وقوع ریزگرد ها و همبستگی آنها با بیماری های دانش آموزان مقطع ابتدایی ناحیه 4 شهرستان اهواز می باشد. داده های ریزگردها، از اداره کل هواشناسی استان خوزستان اخذ و آمار دانش آموزان مبتلا به عوارض و بیماریهای ناشی از گردو غبار از طریق توزیع پرسشنامه و تکمیل آن توسط اولیای دبستانهای منتخب، گردآوری گردید. داده ها از پرسشنامه ها استخراج و در محیط اکسل وارد شد. بین متغیر های فراوانی روزهای گرد و غبار با تعداد دانش اموزان بیمار، از همبستگی اسپیرمن و پیرسن استفاده گردید و از نرم افزارهای، اس پی اس اس نیز برای پردازش و محاسبات و تحلیل روند داده ها، رسم نمودار و تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شد. نتایج نشان داد فراوانی روزهای گردوغبار بر افزایش مبتلایان به عوارض ناشی از گردوغبار موثراند و این فراوانی با ضرایب 650/0 پیرسون و *721/0 اسپیرمن، همبستگی مثبت و معنی داری با افزایش دانش آموزان بیمار در سال 95-94 داشته است.

پدیده گرد و غبار در ایران زندگی ساکنان غرب کشور از جمله استان خوزستان را تحت تأثیر خود قرار داده و به محیط زیست، سلامتی و اقتصاد مردم در این مناطق، خسارت های فراوانی وارد ساخته است. اثرات این پدیده بر روی سلامتی مردم و به خصوص کودکان و دانش آموزان استان خوزستان و شهر اهواز، کاملا مشهود و محسوس است. هدف از این تحقیق بررسی بافت و اثرات ریزگرد ها بر وضعیت و عملکرد تحصیلی دانش آموزان دبیرستان های دخترانه ناحیه یک شهر اهواز می باشد. ابتدا داده های روزانه گردوغبار از سازمان هواشناسی و آمار درصد قبولی دبیرستان های دخترانه ناحیه یک شهر اهواز، از اداره آموزش و پرورش خوزستان اخذ گردید. بین داده های گردوغبار با درصد قبولی دانش آموزان از همبستگی پیرسن و جهت تجزیه و تحلیل روند داده ها، از نرم افزارهای، SPSS، و Excel استفاده گردید. همچنین نمونه های ریزگردها جمع آوری شده جهت آنالیز و تعیین بافت، به آزمایشگاه زمین شناسی، انتقال و از روش پرتو اشعه ایکس استفاده شد. نتایج نشان داد طی این دوره، درصد قبولی این دبیرستانها، دارای ضریب روند 28/0 بوده است. دبیرستانهای رضوان و فردوسی به ترتیب با ضریب روند 63/0 و 50/0 دارای بیشترین درصد قبولی و دبیرستانهای فروغ و مهر به ترتیب با ضریب روند 004/0- و 03/0 دارای کمترین درصد قبولی در میان دبیرستانهای دخترانه ناحیه (1) شهر اهواز بوده اند. همچنین دبیرستانهای دخترانه فرزانگان و حضرت معصومه به ترتیب با ضرایب (703/0-) و (634/0-) همبستگی منفی بالایی با افزایش تعداد روزهای گردوغبار و با ضرایب (562/0- ) و (546/0- ) همبستگی منفی خوبی با افزایش تداوم گرد و غبار را نشان می دهند. بافت کانی های تشکیل دهنده نمونه های ریزگرد، بیشتر کلسیت، دولومیت، کوارتز می باشد و حضور کلسیت به عنوان کانی اصلی است.

در دهه گذشته استان خوزستان با معضل طوفان های گرد و غبار و ریز گردها مواجه بوده اند. شدت یافتن این پدیده در سال های اخیر در شهر اهواز، بر سلامتی دانش آموزان در حوزه آموزش و پرورش تأثیرگذار بوده است. هدف از این کار تحقیقی، تعیین بافت گرد و غبار و بررسی اثرات آن بر سلامتی دانش آموزان دبستان های دخترانه ناحیه 2 اهواز می باشد. تحقیق حاضر در بهمن ماه سال 95 در شهر اهواز انجام شده است. در این بررسی، 10 نمونه از ریزگرد ها در مجموع به وزن 300 گرم، جمع آوری شد. نمونه ها جهت آنالیز، به آزمایشگاه زمین شناسی منتقل و مورد تجزیه قرار گرفت. در آزمایشگاه، از دستگاه پرتو اشعه ایکس جهت تعیین بافت نمونه خاک استفاده گردید. جهت تعیین رابطه بین غلظت گرد و غبار و بیماری دانش آموزان دبستانی ناحیه 2 اهواز، در طی دوره آماری، به روش آزمون همبستگی، از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد بافت ریزگردهای شهر اهواز بیشتر از نوع رسوبی و ریز دانه (کلسیت و کوارتز) بوده و بین دو متغیر غلظت گرد و غبار با میانگین دانش آموزان بیمار مدارس مورد مطالعه، با داشتن ضرایب پیرسن (**891/0) و کندال (**989/0)، رابطه همبستگی مثبت و قوی تری وجود دارد. یعنی با افزایش غلظت ریزگرد ها، بیماری های ناشی از آن نیز افزایش می یابد. با توجه به سطوح معنی دار به دست آمده در هر دو روش نیز، رابطه این دو متغیر معنادار می باشد. به طور کلی با افزایش میزان غلظت ذرات گرد و غبار و ریزتر بودن نوع ذرات، تعداد دانش-آموزان بیشتری مبتلا به بیماری شده و بیماری مشاهده شده غالب ناشی از ریز گردها در میان دانش آموزان، بیشتر از نوع تنفسی بوده است.

در این تحقیق گرمای زودهنگام ایستگاه همدید اندیمشک در طی دوره آماری 1390–1360 با رویکرد محیطی به گردشی مورد بررسی قرارگرفت. سپس با تحلیل داده های موجود ایستگاه روزهای گرم 30 درجه سانتیگراد و بالاتر از آن در اردیبهشت دوره 30 ساله شناسایی و به عنوان روزهای گرم زودهنگام بهاره شهر اندیمشک احصاء شد؛ در این راستا از داده های مربوط به ترازهای پانصد و 700 هکتوپاسکال، همچنین نقشه های دما تراز 1000 هکتوپاسکال در قلمرو جغرافیایی 0 تا 80 درجه طول شرقی و 0 تا 80 درجه عرض شمالی استفاده و نقشه های مرتبط در محیط نرم-افزارGrads ترسیم شد. داده های مربوطه از مرکز باز تحلیل ملی پیش بینی محیطی و مرکز ملی پژوهش های هواشناسی به صورت دیده بانی 6 ساعته با تفکیک مکانی 5/2 × 5/2 درجه دریافت شد. در سال 1385 به دلیل اینکه گرمترین اردیبهشت در طی دوره با 14 روز هوای گرم 30 درجه سانتیگراد و بالاتر بوده، انتخاب شد. با تحلیل همدید نقشه ها در این سال مشخص شد یکی از دلایل ایجاد گرما استقرار و گسترش پرارتفاع آزور در تراز 500 هکتوپاسکال که سبب حاکمیت هوای گرم بر روی اندیمشک می شود و همچنین پرفشار جنب حاره که محل فرونشینی هوا می-باشد و به دلیل گرمایش بی دررو و ایجاد پایداری با هوای گرم و خشک همراه هستند. از عوامل دیگر وجود بعضی پرفشارها بر روی دریای ماندران در شمال کشور است که مانع ریزش هوای خنک از عرض های بالاتر شده و تداوم کم فشار گنگ را در سطح زمین قوت بخشیده است و سبب گرمای زودهنگام هوای اندیمشک می شود.

امروزه تغییر اقلیم به عنوان یک چالش محیطی پیش روی دانشمندان اقلیم شناس، متخصصان محیط زیست و سیاست مداران و حکمرانان دولت هاست. صرف نظر از هر دیدگاه علمی و تئوریک درباره تغییر اقلیم حتی به عنوان یک پدیده مفروض باید نسبت به این مسئله دغدغه مند بود. چراکه اتخاذ تدابیر پیشگیرانه ما را از آسیب های احتمالی آن ایمن تر خواهد کرد. با این دیدگاه در این تحقیق درصدد آشکارسازی اثر تغییر اقلیم بر تقویم زراعی گندم دیم (رقم چمران) به عنوان گونه مورد کشت در استان خوزستان پرداخته شده است. داده های بارش، دمای حداقل و حداکثر در دوره اقلیمی 1980 تا 2010 مرتب سازی گردید و پس از نرمال سازی داده ها وارد محیط نرم افزار LARS-WG گردید و خروجی آن توسط مدل LARS-WG تحت سناریوی انتشار A2 برای دوره اقلیمی 2015 تا 2045 برای چهار پارامتر دمای حداقل، دمای حداکثر، تابش و بارش شبیه سازی گردید. همچنین برای دوره آتی محدوده (2030-2015) و (2045-2030) از داده های مدل HADGCM2 از خروجی MarkSim استفاده شده است. نتایج این تحقیق نشان داد که در دو دوره 15 ساله 2015 تا 2030 و 2030 تا 2045 میلادی دماهای حداقل و حداکثر بر اساس تمام سناریوهای بدبینانه و خوش بینانه روندی افزایشی خواهد داشت. این افزایش در ماه های مارس تا آوریل که مصادف با دوره برداشت بیشتر از سایر ماه ها می باشد. بارش در ماه های ژانویه، دسامبر و مارس در تمام سناریوها روند کاهشی خواهد داشت. این روند کاهشی بخصوص در دوره پیش بینی 2015 تا 2030 محسوس تر از دوره پیش بینی 2030 تا 2045 خواهد بود. در مقابل در ماه های نوامبر، فوریه و آوریل در تمام سناریوها روند افزایشی خواهد داشت. بر اساس ترکیب دو عنصر دما و بارش پیش بینی شده برای دو دوره آینده تمام دوره های کاشت، داشت و برداشت بین 10 تا 15 روز پیش افتادگی خواهند داشت.

متدهای ریاضی و توزیع آماری، نتایج قطعی در محاسبات اقلیمی و هیدرولوژی و ژئومورفولوژی ارایه می دهد، استفاده از توزیع آماری گاما جهت محاسبات و تعیین احتمالات بارش در هیدروژئومورفولوژی، برنامه ریزی روستایی و شهری و محیطی امری انکار ناپذیر است. در بررسی داده های ایستگاه مسجد سلیمان احتمالات متغییرهای بارش به روش تئوری و تجربی مطالعه شد و نتیجه ای که بدست آمد این بود که یک هماهنگی بین دو نوع احتمال (تئوری و تجربی) به ترتیب 206 میلیمتر با احتمال 50 درصد و 7/205 میلیمتر با احتمال 37/49 درصد وجود دارد.