محمدجواد هاشم زاده

هدف: رابط کاربر نخستین نقطه تماس کودک و نوجوان با یک وبگاه است. چنانچه محتوای وبگاه، به ویژه نمادهای متنی و گرافیکی آن، با ویژگی ها و توانایی های ایشان در هر گروه سنی متناسب نباشد، به احتمال بسیار وبگاه را ترک خواهند کرد. پژوهش حاضر درک پذیربودن نمادهای متنی و گرافیکی رابط کاربری یک پرتال کودک و نوجوان را برای این دو گروه سنی سنجیده است. روش: جامعه آماری این پیمایش 600 نفر کودک و نوجوان عضو فعال سه مرکز فرهنگی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در شهر بیرجند بوده اند. از میان آن ها 115 نفر به صورت تصادفی طبقه ای غیرنسبی انتخاب شدند و به پرسش نامه محقق ساخته پاسخ دادند که با بررسی پیشینه های نظری و پژوهشی مرتبط و مطالعه محیط رابط کاربر پرتال های کودک تهیه شد. در پژوهش حاضر، از واژگان استاندارد این اصطلاح نامه برای تهیه پرسش نامه متن به متن استفاده شد. پرتال استفاده شده، کودک 24 نام دارد و متعلق به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است. یافته ها : توانایی کودکان و نوجوانان در شناسایی نمادهای متنی و گرافیکی از حد مط،وب بیشتر بود؛ اما توانایی ایشان در ترکیب نمادها متغیر بود (سطح معناداری برابر با 000/0 و کوچک تر از 05/0 است). در شناسایی نمادهای متنی و گرافیکی بین گروه سنی (10 تا 12) و (14 تا 16) سال اختلاف معنی دار یافت شد. میانگین توانایی شناسایی نمادهای گرافیکی در گروه سنی 10 تا 12 سال 82/71 و در گروه سنی 14 تا 16 سال 76 به دست آمد. میان توانایی دختران و پسران تفاوتی مشاهده نشد. نتیجه گیری : واژگان به کاررفته در پرتال کودک و نوجوان ساده، فهم پذیر و استاندارد است. اگر در طراحی رابط کاربری به توانایی های ذهنی و شناختی کودکان و نوجوانان و همچنین نیازهای آن ها توجه شود، شناسایی نمادهای گرافیکی و متنی رابط کاربری و استفاده از بخش های مختلف وب سایت ها برای کودکان و نوجوانان راحت و جذاب خواهد بود.

مقدمه: رفتار اطلاعاتی، فرایندی تعاملی است که در آن اغلب افراد پس از احساس نیاز اطلاعاتی برای ارضای آن اقداماتی انجام می دهند. فرد در چهارچوب شناخت اجتماعی به انجام رفتار اطلاعاتی خاص مبادرت می کند. درک و شناخت متغیرهای شناخت اجتماعی و بررسی نقش آن ها منجر به ارتقای رفتار اطلاعاتی افراد و جامعه و نیل به یک جامعه اطلاعاتی خواهد شد. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش هدف های اجتماعی به عنوان یک متغیر شناخت اجتماعی در رفتار اطلاعاتی است. روش شناسی: این پژوهش توصیفی بر روی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری شاغل به تحصیل در نیمسال اول 1395-1396 در دانشگاه فردوسی مشهد (384 نفر) انجام شد. روش نمونه گیری، تصادفی طبقه ای نسبتی و روش گردآوری داده ها نیز از طریق پرسش نامه محقق ساخته چاپی بود. یافته ها: میزان میانگین هدف های اجتماعی در رفتار اطلاعاتی کاربران از حد متوسط بیشتر بود. همچنین حوزه تحصیلی آزمودنی ها نقشی در میزان هدف های اجتماعی مرتبط با رفتار اطلاعاتی کاربران نداشت؛ اما مقطع تحصیلی و جنسیت بر نمره آزمودنی ها دارای نقش بود. در میان مؤلفه های هدف های اجتماعی، نگرانی اجتماعی کمترین نمره را کسب کرده و این نمره کمتر از حد متوسط بوده است. نتیجه گیری: نتایج نشان داد، میزان میانگین هدف های اجتماعی در رفتار اطلاعاتی از حد متوسط بیشتر بود. همچنین حوزه تحصیلی آزمودنی ها در میزان هدف های اجتماعی در رفتار اطلاعاتی آن ها مؤثر نبوده و میان نمره آزمودنی های حوزه چهارگانه (علوم انسانی، علوم پایه، علوم مهندسی و کشاورزی) تفاوت معنادار نبود؛ اما مقطع تحصیلی و جنسیت بر نمره آزمودنی ها در هدف های اجتماعی مؤثر بود.

  هدف: پژوهش حاضر به هدف رتبه بندی کتابخانه های عمومی خراسان رضوی با استفاده از شاخص های ارزیابی کتابخانه ها از طریق به کارگیری روش های تصمیم گیری چند شاخصه انجام شد. روش پژوهش: پژوهش حاضر به روش پیمایشی - توصیفی انجام گرفته است. جامعه مورد بررسی ۹۸ کتابخانه عمومی شهری تحت پوشش اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی است که در قالب سرشماری و نمونه ای 100 نفری از کارکنان و کتابداران شاغل در نهاد کتابخانه های عمومی استان به صورت تصادفی انتخاب شدند. جهت گردآوری داده ها از سیاهه وارسی و پرسشنامه محقق ساخته استفاده گردید. روایی صوری پرسشنامه با استفاده از نظر اساتید و خبرگان تأیید شد و پایایی درونی پرسشنامه با استفاده از آلفای کرون باخ و پایایی ثبات ابزار اندازه گیری با روش بازآزمایی اندازه گیری شد و مورد تأیید قرار گرفت. یافته ها: بر مبنای نتایج شاخص های نیروی انسانی، دسترسی، خدمات، مقبولیت، فناوری، فضا، تجهیزات و منابع به عنوان مهمترین شاخص ها به ترتیب اولویت بندی شدند که کتابخانه شهید باهنر کاخک در ابتدا و کتابخانه شهدای مشهد در انتهای نظام رتبه بندی قرار گرفتند. نتایج پژوهش همچنین نشان داد که اکثر کتابخانه ها (۷۳ کتابخانه) رتبه کمتری نسبت به درجه نهاد به دست آورده اند. نتیجه گیری: پژوهش حاضر در راستای عینی سازی و واقع گرایانه تر نمودن نظام رتبه بندی کتابخانه های عمومی و درجه بندی آن ها بر اساس فنون مدیریتی مانند تاپسیس گامی در راستای تحقق اهداف ارزیابی کتابخانه ها و رتبه بندی آن ها جهت سهولت تصمیم گیری مدیران کتابخانه ها برای برنامه ریزی و سایر فعالیت های اداره کتابخانه های عمومی برداشته است.

هدف از انجام این پژوهش، مدیریت ادواری های قدیمی فارسی رقمی شده بر مبنای استاندارد فراداده ای متس بر اساس دیدگاه صاحب نظران بود. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، و به روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری پژوهش، شامل 26نفر از صاحب نظران حوزه حفاظت رقمی بود. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. برای روایی آن از نظر اعضای صاحب نظران حوزه حفاظت رقمی استفاده گردید و به منظور سنجش پایایی از دو روش تنصیف و آزمون آلفای کرونباخ (91/0) استفاده شد.یافته های پژوهش نشان داد که استاندارد فراداده ای متس استاندارد مناسبی برای مدیریت ادواری های قدیمی فارسی رقمی شده بوده و می توان از ویژگی های آن برای حفظ، انتقال و مدیریت این منابع ارزشمند بهره برد. نتایج این پژوهش می تواند به مدیریت محتوای ادواری های قدیمی فارسی رقمی شده کمک کند و زمینه ساز ایجاد پروفایل ملی برای ادواری های قدیمی فارسی رقمی شده در ایران گردد .

هدف: هدف پژوهش حاضر تبیین نیازهای اطلاعاتی کاربران کتابخانه های عمومی استان خراسان جنوبی با تکیه بر الگوی مطالعه کاربران هیل بوده است. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و به روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه اعضای کتابخانه های عمومی استان خراسان جنوبی تا پایان مردادماه سال 1391 با برآورد تقریبی 23594نفر بود. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس پی اس اس و آزمون های تی دونمونه ای مستقل و تحلیل واریانس یکطرفه استفاده شد. یافته ها: بر اساس یافته ها، مقطع تحصیلی اکثر کاربران کتابخانه های عمومی استان دیپلم و کارشناسی بود. کاربران سطح سواد اطلاعاتی خود را بالاتر از حد متوسط اعلام کردند. مهم ترین نیازهای موضوعی کاربران منابع درسی و کمک آموزشی، ادبیات و دین و مهم ترین منابع کسب اطلاعات آن ها به ترتیب کتاب ، نشریات ادواری و اینترنت بود. انجام تکالیف و پروژه های درسی و بالا بردن معلومات عمومی به ترتیب اصلی ترین انگیزه های پاسخ گویان از جست جوی اطلاعات در کتابخانه بود. روزآمد نبودن منابع و کمبود منابع اطلاعاتی و عدم دسترسی به اینترنت مهم ترین موانع در رفع نیازهای اطلاعاتی کاربران بودند. منابع و خدمات کتابخانه ها در حد متوسط پاسخ گوی نیاز کاربران بود. جنسیت و مقطع تحصیلی از عوامل مؤثر بر نیازهای اطلاعاتی کاربران بود. اصالت/ارزش: ارزش این پژوهش، نشان دادن نقاط اساسی تأکید در تهیه منابع و ارائه خدمات است. کتابخانه های عمومی بر اساس یافته های این پژوهش باید به کتاب های کمک درسی و نیز به منابع و خدماتی که در انجام تکالیف درسی آنها یاری رسان باشد، تمرکز کنند و رابطه تکمیلی مدرسه و کتابخانه عمومی باید برقرار شود.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه سه لایه فرهنگ مطالعه کاربران انجام شد. روش: روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود. جامعه آماری شامل کلیه اعضای معتبر دارای سن 15 سال و بالاتر کتابخانه های عمومی درجه 4 و بالاتر شهرستان کرمان تا پایان شهریورماه 1392 بود. حجم نمونه 373 نفر تعیین شد.برای آزمون فرضیه ها از آزمون تی یک نمونه، اندازه های تکراری، تی دو نمونه مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد. یافته ها: نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها بالاتر از حد متوسط و در توسعه لایه قواعد در حد متوسط بود. به طور کلی، نقش این کتابخانه ها در توسعه فرهنگ مطالعه کاربران خود کم تر از حد مطلوب (80 درصد) بود. بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها تفاوت معناداری وجود نداشت. اما بین میانگین نمرات نقش این کتابخانه ها در توسعه لایه قواعد با دو لایه باورها و جلوه ها تفاوت معنادار وجود داشت. هم چنین بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان براساس متغیر جنسیت، گروه های سنی و مدارک تحصیلی کاربران تفاوت معناداری وجود نداشت. اصالت و ارزش: تاکنون به ندرت پژوهشی در زمینه نقش کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه انجام شده است. در این پژوهش برای فرهنگ مطالعه سه لایه باورها، قواعد و هنجارها در نظر گرفته شده است و نقش کتابخانه های عمومی در توسعه هر یک از این سه لایه بررسی شده است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه سه لایه فرهنگ مطالعه کاربران انجام شد. روش: روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود. جامعه آماری شامل کلیه اعضای معتبر دارای سن 15 سال و بالاتر کتابخانه های عمومی درجه 4 و بالاتر شهرستان کرمان تا پایان شهریورماه 1392 بود. حجم نمونه 373 نفر تعیین شد.برای آزمون فرضیه ها از آزمون تی یک نمونه، اندازه های تکراری، تی دو نمونه مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد. یافته ها: نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها بالاتر از حد متوسط و در توسعه لایه قواعد در حد متوسط بود. به طور کلی، نقش این کتابخانه ها در توسعه فرهنگ مطالعه کاربران خود کم تر از حد مطلوب (80 درصد) بود. بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها تفاوت معناداری وجود نداشت. اما بین میانگین نمرات نقش این کتابخانه ها در توسعه لایه قواعد با دو لایه باورها و جلوه ها تفاوت معنادار وجود داشت. هم چنین بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان براساس متغیر جنسیت، گروه های سنی و مدارک تحصیلی کاربران تفاوت معناداری وجود نداشت. اصالت و ارزش: تاکنون به ندرت پژوهشی در زمینه نقش کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه انجام شده است. در این پژوهش برای فرهنگ مطالعه سه لایه باورها، قواعد و هنجارها در نظر گرفته شده است و نقش کتابخانه های عمومی در توسعه هر یک از این سه لایه بررسی شده است.

هدف: هدف پژوهش حاضر بررسی سطح کیفیت درگاه پیوسته اداره کل کتابخانه های عمومی استان های خراسان رضوی و جنوبی به شیوه ی پیمایشی و ارزیابانه، می باشد. روش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی و در شیوه ی اول به روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه ای کوال انجام شده است. در شیوه ی دوم به روش ارزیابانه و بوسیله ی سیاهه ی وارسی محقق ساخته،کیفیت درگاه های مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی دو استان خراسان رضوی و جنوبی است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اس پی اس اس و آزمون های تی جفتی و ویل کاکسون استفاده شده است. یافته ها: نتایج پژوهش نشان می دهد که در بررسی ابعاد ای کوال (کیفیت محتوا، کیفیت و امنیت مبادلات الکترونیکی، کاربردپذیری و کیفیت تعامل خدمات) در دو درگاه از دیدگاه کاربران بین کیفیت موجود و کیفیت مورد انتظار تفاوت معنی دار وجود دارد و کیفیت از سطح مطلوب فاصله دارد. بررسی ابعاد کیفیت سیاهه ی وارسی( نوشتار، جذابیت و انعطاف پذیری) نیز نشان می دهد که در هر دو درگاه ابعاد نوشتار و جذابیت در سطح خوب و بعد انعطاف پذیری در سطح متوسط قرار دارد. اصالت/ارزشیابی: یافته های این پژوهش می تواند مدیران و طراحان درگاه ها را با نیازها و نظرات کاربران و همچنین نقاط قوت و ضعف درگاه ها آشنا سازد، بدین ترتیب در جهت اصلاح نواقص و تقویت نقاط قوت خویش با هدف افزایش کیفیت خدمات و رضایتمندی کاربران گام بردارند.

هدف: شناسایی و استخراج سیاهه هایی نظام مند از واژه های بازدارنده به منظور استفاده در نمایه سازی خودکار متن های فارسی رشته کتابداری و اطلاع رسانی روش: روش تحلیل محتوا است. جامعه پژوهش، 56 مقاله بودند که 20 مقاله با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. یافته ها: از مجموع 15557 واژه موجود در متن مقالات، مطابق با الگوی زو، قبل از تعدیل واژه ها، 1368 و بعد از تعدیل، 468 واژه؛ مطابق قانون زیف نیز قبل از تعدیل، 217 و بعد از تعدیل، 607 واژه به عنوان واژه بازدارنده شناخته شدند. هم چنین از مجموع 1989 واژه موجود در چکیده مقالات، مطابق با الگوی زو قبل از تعدیل واژه ها، 148 و بعد از تعدیل، 173 واژه و بر اساس قانون زیف، قبل از تعدیل60 و بعد از تعدیل، 186 واژه به عنوان واژه بازدارنده استخراج شدند. در هر دو روش رابطه مستقیمی بین بسامد واژه ها و احتمال بازدارنده بودن آن ها مشاهده شد. بالاترین درصد واژه های بازدارنده (44/39 درصد) بدون احتساب بسامد، در متن مقالات و با کاربرد الگوی آماری زو به دست آمد. نتایج این پژوهش به افزایش کارایی، کاهش حجم فایل درونداد و صرفه جویی در زمان و هزینه ذخیره و بازیابی اطلاعات منجر می شود.

پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا و با هدف بررسی کاربرد معماری اطلاعات در مجله های الکترونیکی علمی- پژوهشی تمام متن حوزه علوم انسانی زیر پوشش پایگاه سید، انجام شد. جامعه پژوهش، 88 مجله علمی- پژوهشی تمام متن فارسی و روش گردآوری اطلاعات از طریق سیاهه وارسی بود. این بررسی، تحت دو مقوله «معماری سازماندهی اطلاعات» و «معماری مدرک»، انجام شد. نتایج نشان داد در اغلب مجله ها، محتوای وب سایت به روش موضوعی و ساختار وب سایت به روش شبکه ای، سازماندهی شده و در نظام مسیریابی، از نوارهای مسیریابی متنی بیش از سایر نوارهای مسیریابی استفاده شده بود. کاربرد عناصر مسیریابی جانبی و بویژه نمایه ها، در وضعیت مطلوبی مشاهده نشد. فرمول بندی درخواست و روشهای جستجو، اغلب به روش ساده بوده و برچسب گذاری محتوای وب سایتها، از وضوح نسبتاً قابل قبولی برخوردار بود. مؤلفه های وابسته به محیط فرامتن، به طور محدودی در مقاله ها کاربرد داشته اند. وضعیت چکیده ها، کلیدواژه ها و میزان استفاده از شکلها در مقاله ها، در سطح مطلوبی بود. در صفحه فهرست مندرجات 77 مجله (5/87 %) و در صفحات مقاله 49 مجله (7/55 %) ثبات در صفحه آرایی وجود داشت. استفاده نکردن از فراداده دابلین کور و ضعف محتوای اطلاعاتی در عناصر فراداده ای متا، بیانگر کم توجهی مجله ها به قابلیتهای این عناصر بود. در صفحه آغازین وب سایت همه مجله ها و صفحه فهرست مندرجات 82 مجله ، از اچ تی ام ال به عنوان قالب ذخیره سازی استفاده شده بود. نتایج پژوهش بیانگر این بود که مجله های الکترونیکی علمی- پژوهشی فارسی از نظر به کارگیری مؤلفه های معماری سازماندهی اطلاعات در وضعیت نسبتاً مطلوب و از نظر به کارگیری ساختارهای معماری مدرک در وضعیت نامناسبی قرار داشتند.  

هدف: هدف این پژوهش بررسی نمادهای تصویری به کار رفته در محیط رابط گرافیکی نرم افزار کتابخانه ای سیمرغ و تحلیل میزان درک کاربران این نرم-افزار در دانشگاه بیرجند از تعامل با این محیط می باشد. روش: این پژوهش از نوع کاربردی است و به روش پیمایشی انجام گرفته است. به منظور سنجش درک پاسخگویان از نمادهای تصویری صفحات مختلف بخش جست-وجوی نرم افزار سیمرغ، 32 نماد از 4 صفحه در بخش جست وجو که در دسترس جامعه مورد پژوهش بود، انتخاب و در قالب یک پرسشنامه گنجانده شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها از روش های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد. یافته ها: براساس سطوح پنج گانه (طیف 5 ارزشی لیکرت)، نگرش پاسخگویان نسبت به سه مؤلفه میزان اهمیت، رعایت معیارهای کاربرپسندی و کیفیت نمادهای تصویری محیط رابط گرافیکی نرم افزار سیمرغ، به ترتیب متوسط به بالا، متوسط به بالا و متوسط ارزیابی شد. همچنین درک کلی پاسخگویان از این نمادها، 5/38 درصد بود که با درک مطلوب (60 درصد) تفاوت معنی داری داشت. در میزان درک پاسخگویان مقاطع تحصیلی مختلف از نمادها، تفاوت معنی-داری مشاهده نشد و همچنین نحوه درک پاسخگویان از نمادهای صفحات مختلف بخش جست وجوی این نرم افزار، همسان نبود. همچنین، حوزه های تحصیلی و تجربه پاسخگویان در استفاده از محیط گرافیکی نرم افزار سیمرغ، در میزان درک نمادها اثرگذار بود. اصالت/ارزش: این پژوهش ضمن طراحی پرسشنامه در زمینه ارزیابی وضعیت درک نمادهای تصویری نرم افزار کتابخانه ای سیمرغ براساس مؤلفه های موردنظر و بهره مندی از پیشینه های موجود و نظر متخصصان، این امکان را نیز فراهم آورده است تا دست اندرکاران نرم افزارهای کتابخانه ای ضمن برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت، با معیارهای موجود در این زمینه و اهمیت آن ها بهتر آشنا شده و در تولیدات آتی خود از آن ها بهره بگیرند.