جامه ساخت عربستان (مقاله ترویجی حوزه)
درجه علمی: علمی-ترویجی (حوزوی)
آرشیو
چکیده
متن
قسمت های جامه بیرونی کعبه معظمه:
1 ـ جامه اصلی کعبه (احمال)
این جامه از پارچه ابریشم طبیعی سیاه تشکیل گردیده که تعداد آنها به 48 قطعه (100 سانتیمتر × 5/14 متر) می رسد. در قطعه های یاد شده از جامه اصلی کعبه، مقدار 670 کیلوگرم ابریشم سفید، پس از رنگ آمیزی آنها در داخل کارگاه به رنگ سیاه، مصرف شده است. برای رنگ آمیزی این مقدار ابریشم، حدود 720 کیلوگرم رنگ و اسیدهای لازم به کار می رود. ضخامت پارچه به حدود دو میلیمتر می رسد که از درون به وسیله پارچه سفید پنبه ایِ ضخیم آستر می شود.
در زمینه جامه اصلی کعبه، نقش و نگارهایی به صورت بافته سیاه و با عبارات: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ» و «سُبْحانَ اللّه وَ بِحَمْدِهِ» و «سُبْحانَ اللّه الْعَظِیمِ» و «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا اَللّه ُ» دیده می شود که عبارات یاد شده بر روی تمامی قطعات تکرار می گردد.
کمربند کعبه و نوشته های روی آن:
این کمربند از پارچه ابریشم طبیعی سیاه ساده ساخته می شود. کمربند کعبه شامل 16 قطعه است که در هر یک از سمت های چهارگانه کعبه، چهار قطعه قرار داده می شود. طول آن (محیط کعبه) 45 متر و عرض آن 95 سانتیمتر می باشد. کمربند بر روی جامه اصلی، بر کعبه مشرفه و در ارتفاع 9 متری از زمین استوار می گردد.
بر روی قطعه های کمربند در جامه سعودی، آیات قرآنی با خط زیبای ثلث عربی نقش گردیده که حروف این نوشته ها به وسیله تارهای طلایی (تارهای نقره ای مطلا) آذین شده است. آیات یاد شده به همراه دیگر نوشته های جامه کعبه شریفه، به وسیله «شیخ عبدالرحیم امین عبداللّه بخاری» نوشته شده است. نامبرده یکی از کارگران شرکت تولید کننده در ساخت جامه کعبه، از دوران ملک عبدالعزیز آل سعود به شمار می آید.
چیزی که یادآوری اش ضروری است، این است که آیات قرآنی نوشته شده بر جامه سعودی، همان آیاتی است که پیش از این بر تمامی سمت های چهارگانه جامه مصری نوشته می شد. البته در این میان تفاوت های اندکی به چشم می خورد که به علت کم و زیاد کردن برخی نوشته ها و نیز اضافه کردن تعدادی قطعه نوشته شده است که در زیر قطعه های کمربند، در جهات چهارگانه کعبه قرار داده می شود.
برای روشن شدن مطلب، آیات قرآنی نوشته شده بر کمربند را، به همراه تغییراتی که نسبت به جامه مصری داده شده، می آوریم و آنگاه به قطعه های نوشته شده جدید و آیات قرآنی که بر آنها نقش بسته است، اشاره می کنیم:
در آغاز به نوشته های روی کمربند کعبه می پردازیم:
سمت شرقی (که در آن درِ کعبه قرار دارد)، دارای چهار قطعه از کمربند بوده و نوشته های آن، از ابتدای رکنی است که درِ ورودی به حطیم (حجر اسماعیل علیه السلام ) آغاز می گردد:
به قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّیً .
بر قطعه دوم: وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ .
بر قطعه سوم: وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ .
بر قطعه چهارم: رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَ أَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ نقش گردیده است.
در سمعت جنوبی ـ که میان حجر الأسود و رکن یمانی واقع گردیده است ـ نوشته ها از بالای حجر الأسود بدین صورت آغاز می گردد:
بر قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، قُلْ صَدَقَ اللّه ُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفا وَمَا کَانَ مِنْ الْمُشْرِکِینَ.
بر قطعه دوم: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکا وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ .
بر قطعه سوم: فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِنا .
و بر قطعه چهارم: وَللّه ِِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِیٌّ عَنْ الْعَالَمِینَ نقش شده است.
با مقارنه ای که در سمت جنوبیِ کعبه با نوشته های کمربند بر جامه مصری به عمل آوریم، ملاحظه می کنیم که آیه ای از آیات قرآنی نوشته شده بر جامه سعودی، نسبت به جامه مصری کم شده و نیامده است؛ زیرا در جامه مصری، به دنبال آیه یاد شده در قطعه چهارم، این آیه نیز نوشته می شده است:
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللّه ِ وَاللّه ُ شَهِیدٌ عَلَی مَا تَعْمَلُونَ .
در سمت غربی ـ که میان رکن یمانی و حجر اسماعیل واقع است ـ نوشته های روی کمربند ابتدا از سمت رکن یمانی آغاز گردیده است. در این سمت نیز آیات بر روی قطعه ها این چنین نقش بسته است:
بر قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ بَوَّأْنَا لاِءِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَنْ لاَ تُشْرِکْ بِی شَیْئا وَطَهِّرْ بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ .
بر قطعه دوم: وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ .
بر قطعه سوم: لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللّه ِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَی مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الاْءَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا .
بر قطعه چهارم: وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ * ثُمَّ لِیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ .
و اما در سمت شمالی ـ که در آن حجر اسماعیل قرار دارد ـ آیات زیر منقوش است:
قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِی الْحَجّ .
بر قطعه دوم: وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللّه ُ... که در سمت شمالی جامه مصری، تا این نقطه نوشته ها به پایان رسیده و بر باقیمانده کمربند در این سمت عبارت اهدا نقش بسته است. اما در جامه سعودی ـ که اکنون از آن سخن می گوییم ـ عبارت اهدا بر روی قطعه ای جدا از آن نوشته شده و بر سمت شرقی در زیر کمربند آن قرار داده می شود. به همین جهت برخی آیات قرآنی دیگر، در دنباله آیه یاد شده، در آن سمت، بر روی قطعه ها نقش می گردد. بنابراین در دنباله قطعه دوم این آیه اضافه گردیده است:
... وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی وَ اتَّقُونِ یا أُولِی اْلأَلْبابِ .
بر قطعه سوم: لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللّه َ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ .
و بر قطعه چهارم: وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّینَ * ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللّه َ .
اما قطعه هایی که در جامه سعودی اضافه گردیده، عبارتند از: سه قطعه نوشته شده که در زیر کمربند جهات مختلف کعبه مشرفه قرار داده می شود.
در زمینه قطعه های یاد شده، آیات قرآنی با حروفی برجسته به چشم می خورد که به وسیله تارهای نقره ای مطلا زیور گردیده است. این آیات عبارتند از: وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ .
وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحا ثُمَّ اهْتَدَی .
وَمَنْ یَعْمَلْ سُوءا أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرْ اللّه َ یَجِدْ اللّه َ غَفُورا رَحِیما .
3 ـ کردشیات:
در جامه سعودی چهار قطعه مربع وجود دارد که سوره اخلاص را در زمینه آن با خط عربی ثلث زیور نموده اند. این نوشته ها همگی با تارهای نقره ایِ مطلا آذین شده است. هر یک از قطعه های یاد شده را در یکی از ارکان کعبه مشرفه قرار می دهند. در حالی که در جامه مصری، کردشیات چهارگانه را در سمت شرقی که دَرِ کعبه در آن است در کنار یکدیگر قرار می دادند.
اما «رِنک»ها و آنها عبارتند از دایره هایی که در زمینه اش عبارات «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا سُبْحان» نوشته شده و در جامه مصری در فاصله میان قطعه های کمربند قرار داده می شد، اما در جامه سعودی از آن استفاده نمی شود.
4 ـ پرده در کعبه مشرفه (برقع) و نوشته های روی آن:
پرده در کعبه ساخت عربستان نظیر پرده درِ کعبه ساخت مصر، از چهار قطعه تشکیل می گردد، لیکن در دوران اخیر، درِ جامه سعودی، قطعه پنجمی را در پرده دَر افزوده اند که آن را در پایین پرده قرار داده و عبارت اهدا را بر روی آن نقش کرده اند.
با پیوستن قطعه پنجم به پرده دَر کعبه، طول آن اکنون به هفت متر و نیم و عرض آن به چهار متر می رسد.
این پرده با عبارات و آیات قرآنی و نقش و نگارهایی در هر یک از قسمت های آن آذین گردیده است که تمامی نقش و نگارها و نوشته ها با حروفی برجسته به وسیله تارهای نقره ای مطلا، آن چنان زیور گردیده است که این پرده خود آیه ای از زیبایی و متانت به شمار می آید.
آذین و نقش و نگارها و نوشته های روی پرده یاد شده عبارتند از:
* در پیرامون پرده دَر کعبه، حاشیه ای است مستطیل شکل، آراسته به نقش و نگارها که در میانه آن مستطیل های بیضی شکل و کردشیات مربع شکل دیده می شود و در زمینه هر یک از آنها نوشته هایی از آیات قرآن و عبارات دینی به چشم می خورد.
* در سر تا سر این مستطیل، از درون، تعداد بسیاری دایره و مستطیل های بیضی شکل دیده می شود. اما دایره ها که تعداد آنها به یازده می رسد که دو دایره در میانه پرده دیده می شود. در هشت تا از آنها عبارت: «اَللّه ُ رَبِّی» و در سه دایره باقیمانده عمودی، در میانه پرده، از بالا به پایین عبارت: «اَللّه ُ حَسْبِی» نقش بسته است. اما در زمینه مستطیل های بیضی شکل که در سر تا سر درون حاشیه قرار داشته و تعداد آنها به ده می رسد، در مجموع آنها «سوره فاتحه» نوشته شده است.
* اما در سایر قسمت های پرده، در زمینه آن از بالا به پایین، این گونه است:
در قسمت بالای پرده دو مستطیل بیضی شکل قرار دارد که میان آن دو یک دایره «اَللّه ُ حَسْبِی» دیده می شود و در زمینه دو مستطیل آیه قرآنیِ قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ ، فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ، نقش بسته است.
در زیر دو مستطیل یاد شده، مستطیل بزرگ بیضی شکل دیگری قرار دارد که در آن: قالَ اللّه ُ تَعالی: قُلْ یَا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا آمده است.
در آذین بندی اخیر پرده درِ کعبه، آیه یاد شده به این آیه تغییر داده شده است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَسَارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالاْءَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ .
در زیر آن مستطیل دیگری قرار دارد که در درون آن، چهار دایره به شکل گلابی است و پیرامون آنها به وسیله تارها زینت داده شده و در زمینه هر یک از آنها آیه اللّه ُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالاْءَرْضِ نقش بسته است.
در زیر آن دو، مستطیل بیضی شکل قرار دارد که میان آن دو، دایره «اللّه حسبی» دیده می شود. در زمینه دو مستطیل یاد شده قسمتی از آیة الکرسی، نوشته شده است.
در زیر آن، مستطیل بیضی شکل بزرگی دیده می شود که در زمینه آن این آیه نقش بسته است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لَقَدْ صَدَقَ اللّه ُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللّه ُ آمِنِینَ .
در زیر آن دو مستطیل بیضی شکل است که میان آن دایره «اللّه حسبی» قرار دارد. در زمینه دو مستطیل یاد شده بقیه آیة الکرسی نوشته شده است.
در زیر آنها دو دایره بزرگ قرار دارد که در میان آن دو، چهار مستطیل کوچک یکی بر دیگری دیده می شود. در هر یک از دایره ها سوره اخلاص نوشته شده که در مرکز دایره لفظ جلاله «اَللّه ُ جَلَّ جَلالُهُ» نقش گردیده است. اما در زمینه مستطیل های چهار گانه، این نوشته ها دیده می شود: رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنْ الْخَاسِرِینَ .
رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ .
در آذین اخیر پرده دَرِ کعبه، مستطیل های چهارگانه و نوشته های روی آن حذف گردیده است. اما در یکی از دو دایره بزرگ که در سمت راست بیننده قرار دارد، «سوره اخلاص» و در دیگری گفته باری تعالی مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعا سُجَّدا دیده می شود. در مرکز دو دایره یاد شده «بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نقش بسته است.
در زیر آن مستطیل بزرگی قرار دارد که در آن: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لاِءِیلاَفِ قُرَیْشٍ * إِیلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّیْفِ * فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ صَدَقَ اللّه ُ العَظیم نگاشته شده است.
گفتنی است در پرده کنونی درِ کعبه از این مستطیل اثری دیده نمی شود.
در پایین آن، چهار مستطیل بیضی شکل دیده می شود که هر دو عدد از آنها، یکی بر دیگری قرار داده شده و در میانه آنها مستطیلی دیده می شود که قسمت بالای آن، همانند رأس مثلث کشیده شده است. اما در هر یک از دو مستطیل فوقانی از مستطیل های چهارگانه، عبارت: «لا اِله اِلا اللّه الْمَلِکِ الحَقّ الیَقین» و در هر یک از دو مستطیل زیرین عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِین» نوشته شده است. اما در مستطیل مثلثی شکل بالای آن عبارت: رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ * رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ نگاشته شده است.
در پرده کنونی درِ کعبه مستطیل های چهارگانه به شش عدد افزایش یافته که هر سه عدد از آنها یکی بر دیگری است و در میانه آنها مستطیل رأس مثلثی قرار داده شده است. بر زمینه مستطیل نخستین از بالا عبارت «لا اله الا اللّه الملک الحق المبین» و بر مستطیل مقابل آن در سمت چپ عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِین» را نوشته اند. اما در مستطیل های چهار گانه باقی: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لاِءِیلاَفِ قُرَیْشٍ * إِیلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّیْفِ * فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ . صَدَقَ اللّه ُ العَظیم نقش بسته است.
اما در زمینه مستطیل رأس مثلثی آیه قُلْ یَا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ * وَأَنِیبُوا إِلَی رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمْ الْعَذَابُ ثُمَّ لاَ تُنْصَرُونَ جایگزین آیه پیشین گردیده است.
در قسمت پایین و پایانی پرده درِ کعبه معظمه، قطعه پنجم، که اخیرا بدان اضافه گردیده است، قرار دارد. این قطعه شامل دو مستطیل بزرگ است که تمامی زمینه آن، به استثنای دو مستطیل کوچک، که در میانه آن قرار داده شده، به وسیله نقش و نگارهایی زینت شده و در زمینه دو مستطیل کوچک میانی عبارت اهدای جامه کعبه شریفه نوشته شده است.
در یکی از آن دو، عبارت «صنعت هذه الکسوة فی مکّة المکرمة وأهداها الی الکعبة المشرّفة» و در دیگری «خادم الحرمین الشریفین فهد بن عبدالعزیز آل سعود تقبّل اللّه منه سنة 1403 ه .» نگاشته شده است.
لازم به گفتن است، پرده درِ کعبه مشرفه که اکنون در کارگاه جامه بافی مکه مکرمه ساخته می شود، از نظر شکل عمومی و آذین بندی و تقسیمات، و نیز آیات قرآنیِ نوشته بر آن، مانند پرده ساخت مصر است و تنها تغییر اندکی، مانند جابجایی آیات یا عبارات دینی و نیز حذف برخی آیات و جایگزینی آیات دیگر، به چشم می خورد.
این گفته با مقایسه پرده ساخت مصر و پرده ای که اکنون در مکه مکرمه ساخته می شود، می تواند آشکار و روشن شود.
جامه درونی کعبه معظمه:
همان گونه که پیش از این یاد کردیم: ساخت جامه درونی کعبه مشرفه، از دوران عباسی آغاز گردید؛ بدین صورت که این جامه مانند جامه برونی کعبه به صورت منظم و سالیانه ارسال نمی شد، بلکه هر چند سال یک بار و به ویژه به هنگام تکیه هر سلطان بر اریکه سلطنت از سوی وی، به همراه جامه بیرونی ارسال می گردید. این وضع دوران عباسی، در دوره ممالیک و عثمانیان نیز به همین منوال ادامه یافت تا آنجا که سلاطین آل عثمان ارسال آن را ویژه خویش نمودند و هر یک پس از رسیدن به تخت سلطنت، خود را ملزم به ارسال آن می پنداشتند. آخرین بار که جامه درونی کعبه مشرفه ارسال شد، به هنگام تولیت خلافت به وسیله سلطان عبدالعزیز (عثمانی) در سال 1277 ه . بود. نامبرده جامه ای ویژه درون کعبه ارسال نمود که این جامه تا دوران پادشاهی ملک عبدالعزیز آل سعود به حجاز همچنان در درون کعبه باقی ماند در این دوران، جامه ارسالی سلطان عثمانی به وسیله جامه ای که از سوی سلطان «بُهره» در هند به سال 1355 ه . ارسال شده بود، تعویض گردید و جامه یاد شده جایگزین جامه پیشین در درون کعبه شد.
از آن پس ملک عبدالعزیز فرمان به ساخت جامه درونی کعبه در مکه مکرمه را صادر کرد که این جامه در سال 1363 ه . در درون کعبه آویخته شد. جامه یاد شده، سال ها در درون کعبه باقی ماند تا این که مجددا از سوی ملک خالدبن عبدالعزیز فرمان دیگری مبنی بر ساختن جامه درونی کعبه صادر شد که این جامه در کارگاه جامه بافی «ام الجود» مهیّا گردید و در سال 1403 ه . جایگزین جامه پیشین درون کعبه شد. سپس در دوران ملک فهدبن عبدالعزیز و به دستور وی، ساخت جامه برای درون کعبه را برای احتیاط آغاز کردند که اکنون (سال 1404 ه .) در کارگاه جامه بافی مشغول به آماده سازی آن می باشند(1)
جامه درونی کعبه همواره از ابریشم طبیعی سبز بافته شده که نوشته های روی آن به وسیله تارهای ابریشم سفید رنگ آذین شده است. این جامه از 64 قطعه (90سانتیمتر×10 متر) تشکیل گردیده و کلیه نقش و نگارها و آذین های این جامه آن چنان زیبا و دلپسند در کنار هم قرار می گیرند که بیننده آن را به صورت قطعه ای واحد تصور می کند.
لازم به یادآوری است که تمامی نوشته ها و آذین های موجود بر روی این جامه، مانند نوشته ها و آذین های جامه درونی ارسالی توسط سلطان عبدالعزیز عثمانی است که در درون کعبه آویخته بود. و تنها تغییری که در این جامه داده شده رنگ جامه بود که پیش از این در دوران عثمانیان جامه به رنگ سرخ بود و نوشته های روی آن با رنگ سفید، لیکن جامه سعودی به رنگ سبز ونوشته های آن مانند جامه عثمانیان به رنگ سفید می باشد.
نوشته های یاد شده در چهار سطر آذین گردیده است.
سطر اول: قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا .
سطر دوم: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللّه ُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ»
سطر سوم: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکا وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ .
سطر چهارم: «یا حَنّانُ، یا مَنّانُ، یا ذَالْجَلالُ وَ الإِکْرام».
در سطر چهارم، نوشته به صورت کمان هایی پیچ و خم دار آذین گردیده است که در این حال نقش و نگارها در نهایت زیبایی و تحسین خودنمایی می کند.
ارسال جامه به کعبه مکرمه در هر سال
دست اندرکاران ساختن جامه بیرونی کعبه مشرفه، همواره در طول سال، به استثنای ماه های حج، در کارگاه جامه بافی مکه مکرمه مشغولند. کارگاه جامه بافی در کنار ساختن و مهیا کردن جامه کعبه، به ساختن فرش های پنبه ای که مورد نیاز حرمین شریفین و نیز کلیه مساجد موجود در مملکت عربستان سعودی به هنگام نماز است نیز اقدام می کند. این کارگاه کار گلدوزی و تزیین پرچم های مملکتی را نیز به عهده دارد.
هزینه ساخت جامه در این کارگاه برابر با شش میلیون ریال سعودی در سال است که شامل هزینه مواد اولیه و دستمزد کارگران شاغل در آن می باشد. این هزینه همواره در هر سال به علت افزایش قیمت مواد اولیه در بازارهای جهانی و نیز بالا رفتن هزینه دستمزد کارگران، افزایش می یابد.
زمان ارسال جامه و قرار داده شدن آن بر کعبه، بدین صورت است که همه ساله اداره کارگاه جامه بافی، اقدام به ارسال آن در روز هشتم ذی الحجه هر سال می کند. در این مرحله جامه به پرده دار کعبه مشرفه از خانواده شیبیان تسلیم می گردد که شیخ شیبی نیز با همکاری اداره کارگاه جامه بافی و در حضور مدیر فنی آن، اقدام به قرار دادن آن بر روی کعبه معظمه می کند. جامه کعبه پس از برداشته شدن جامه پیشین و شستشوی کعبه مشرفه با گلاب و خوشبو و معطر کردن به وسیله عطر بدون هیچ گونه مراسم جشنی که در دوران های گذشته در این هنگام برگزار می شد بر کعبه پوشانده می شود.
در مراسم شستشوی کعبه، معمولاً پادشاه عربستان سعودی و یا شخصی به جانشینی وی ـ که غالبا امیر منطقه مکه مکرمه و از خاندان آل سعود می باشد ـ شرکت می کند.
پی نوشتها:
________________________________________
1 . جامه یاد شده در شعبان سال 1417 هجری پس از عملیات ساختمانی و نوسازی درون کعبه و بیرون آن، که شامل تغییر سنگ فرش های کف درون کعبه و دیوارهای آن و نوسازی پله های درون کعبه و برداشتن سقف دوم در درون کعبه و نیز تغییر سنگ های شاذروان در پیرامون کعبه و جز اینها بود، در درون کعبه آویخته شد.
لازم به یادآوری است که همواره جامه درونی کعبه از زیر سقف دوم درون کعبه تا ابتدای سنگ های مرمر معرق اطراف کعبه که در ارتفاع تقریبی یکصد و هشتاد سانتیمتری از کف درون کعبه قرار داشت، آویزان می شد، لیکن پس از تغییرات یاد شده در سال 1417 ه . و برداشته شدن سقف درونی کعبه و قرار دادن سنگ مرمر خاکستری راه راه بر دیوارهای درونی آن، جامه یاد شده از زیر سقف اصلی کعبه تا 301 ارتفاع کعبه از درون در بالا آویخته شد.
برای اطلاع بیشتر از تغییرات یاد شده می توانید به مقاله «درون کعبه در دو دیدار» درج شده در مجله وزین «میقات حج» شماره 18 سال 1376 مراجعه نمایید.«مترجم»
پدیدآورنده: محمد الدقن / هادی انصاری
1 ـ جامه اصلی کعبه (احمال)
این جامه از پارچه ابریشم طبیعی سیاه تشکیل گردیده که تعداد آنها به 48 قطعه (100 سانتیمتر × 5/14 متر) می رسد. در قطعه های یاد شده از جامه اصلی کعبه، مقدار 670 کیلوگرم ابریشم سفید، پس از رنگ آمیزی آنها در داخل کارگاه به رنگ سیاه، مصرف شده است. برای رنگ آمیزی این مقدار ابریشم، حدود 720 کیلوگرم رنگ و اسیدهای لازم به کار می رود. ضخامت پارچه به حدود دو میلیمتر می رسد که از درون به وسیله پارچه سفید پنبه ایِ ضخیم آستر می شود.
در زمینه جامه اصلی کعبه، نقش و نگارهایی به صورت بافته سیاه و با عبارات: «لا اِلهَ اِلاَّ اللّه ُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ» و «سُبْحانَ اللّه وَ بِحَمْدِهِ» و «سُبْحانَ اللّه الْعَظِیمِ» و «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا اَللّه ُ» دیده می شود که عبارات یاد شده بر روی تمامی قطعات تکرار می گردد.
کمربند کعبه و نوشته های روی آن:
این کمربند از پارچه ابریشم طبیعی سیاه ساده ساخته می شود. کمربند کعبه شامل 16 قطعه است که در هر یک از سمت های چهارگانه کعبه، چهار قطعه قرار داده می شود. طول آن (محیط کعبه) 45 متر و عرض آن 95 سانتیمتر می باشد. کمربند بر روی جامه اصلی، بر کعبه مشرفه و در ارتفاع 9 متری از زمین استوار می گردد.
بر روی قطعه های کمربند در جامه سعودی، آیات قرآنی با خط زیبای ثلث عربی نقش گردیده که حروف این نوشته ها به وسیله تارهای طلایی (تارهای نقره ای مطلا) آذین شده است. آیات یاد شده به همراه دیگر نوشته های جامه کعبه شریفه، به وسیله «شیخ عبدالرحیم امین عبداللّه بخاری» نوشته شده است. نامبرده یکی از کارگران شرکت تولید کننده در ساخت جامه کعبه، از دوران ملک عبدالعزیز آل سعود به شمار می آید.
چیزی که یادآوری اش ضروری است، این است که آیات قرآنی نوشته شده بر جامه سعودی، همان آیاتی است که پیش از این بر تمامی سمت های چهارگانه جامه مصری نوشته می شد. البته در این میان تفاوت های اندکی به چشم می خورد که به علت کم و زیاد کردن برخی نوشته ها و نیز اضافه کردن تعدادی قطعه نوشته شده است که در زیر قطعه های کمربند، در جهات چهارگانه کعبه قرار داده می شود.
برای روشن شدن مطلب، آیات قرآنی نوشته شده بر کمربند را، به همراه تغییراتی که نسبت به جامه مصری داده شده، می آوریم و آنگاه به قطعه های نوشته شده جدید و آیات قرآنی که بر آنها نقش بسته است، اشاره می کنیم:
در آغاز به نوشته های روی کمربند کعبه می پردازیم:
سمت شرقی (که در آن درِ کعبه قرار دارد)، دارای چهار قطعه از کمربند بوده و نوشته های آن، از ابتدای رکنی است که درِ ورودی به حطیم (حجر اسماعیل علیه السلام ) آغاز می گردد:
به قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِلنَّاسِ وَأَمْنا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلّیً .
بر قطعه دوم: وَعَهِدْنَا إِلَی إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ .
بر قطعه سوم: وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنْ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ .
بر قطعه چهارم: رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَکَ وَ أَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ نقش گردیده است.
در سمعت جنوبی ـ که میان حجر الأسود و رکن یمانی واقع گردیده است ـ نوشته ها از بالای حجر الأسود بدین صورت آغاز می گردد:
بر قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، قُلْ صَدَقَ اللّه ُ فَاتَّبِعُوا مِلَّةَ إِبْرَاهِیمَ حَنِیفا وَمَا کَانَ مِنْ الْمُشْرِکِینَ.
بر قطعه دوم: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکا وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ .
بر قطعه سوم: فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِنا .
و بر قطعه چهارم: وَللّه ِِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنْ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللّه َ غَنِیٌّ عَنْ الْعَالَمِینَ نقش شده است.
با مقارنه ای که در سمت جنوبیِ کعبه با نوشته های کمربند بر جامه مصری به عمل آوریم، ملاحظه می کنیم که آیه ای از آیات قرآنی نوشته شده بر جامه سعودی، نسبت به جامه مصری کم شده و نیامده است؛ زیرا در جامه مصری، به دنبال آیه یاد شده در قطعه چهارم، این آیه نیز نوشته می شده است:
قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیَاتِ اللّه ِ وَاللّه ُ شَهِیدٌ عَلَی مَا تَعْمَلُونَ .
در سمت غربی ـ که میان رکن یمانی و حجر اسماعیل واقع است ـ نوشته های روی کمربند ابتدا از سمت رکن یمانی آغاز گردیده است. در این سمت نیز آیات بر روی قطعه ها این چنین نقش بسته است:
بر قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَإِذْ بَوَّأْنَا لاِءِبْرَاهِیمَ مَکَانَ الْبَیْتِ أَنْ لاَ تُشْرِکْ بِی شَیْئا وَطَهِّرْ بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْقَائِمِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ .
بر قطعه دوم: وَأَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالاً وَعَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ .
بر قطعه سوم: لِیَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَیَذْکُرُوا اسْمَ اللّه ِ فِی أَیَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَی مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الاْءَنْعَامِ فَکُلُوا مِنْهَا .
بر قطعه چهارم: وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِیرَ * ثُمَّ لِیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ .
و اما در سمت شمالی ـ که در آن حجر اسماعیل قرار دارد ـ آیات زیر منقوش است:
قطعه نخستین: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلاَ رَفَثَ وَلاَ فُسُوقَ وَلاَ جِدَالَ فِی الْحَجّ .
بر قطعه دوم: وَمَا تَفْعَلُوا مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللّه ُ... که در سمت شمالی جامه مصری، تا این نقطه نوشته ها به پایان رسیده و بر باقیمانده کمربند در این سمت عبارت اهدا نقش بسته است. اما در جامه سعودی ـ که اکنون از آن سخن می گوییم ـ عبارت اهدا بر روی قطعه ای جدا از آن نوشته شده و بر سمت شرقی در زیر کمربند آن قرار داده می شود. به همین جهت برخی آیات قرآنی دیگر، در دنباله آیه یاد شده، در آن سمت، بر روی قطعه ها نقش می گردد. بنابراین در دنباله قطعه دوم این آیه اضافه گردیده است:
... وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزّادِ التَّقْوی وَ اتَّقُونِ یا أُولِی اْلأَلْبابِ .
بر قطعه سوم: لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللّه َ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ .
و بر قطعه چهارم: وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّینَ * ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللّه َ .
اما قطعه هایی که در جامه سعودی اضافه گردیده، عبارتند از: سه قطعه نوشته شده که در زیر کمربند جهات مختلف کعبه مشرفه قرار داده می شود.
در زمینه قطعه های یاد شده، آیات قرآنی با حروفی برجسته به چشم می خورد که به وسیله تارهای نقره ای مطلا زیور گردیده است. این آیات عبارتند از: وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ .
وَإِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحا ثُمَّ اهْتَدَی .
وَمَنْ یَعْمَلْ سُوءا أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرْ اللّه َ یَجِدْ اللّه َ غَفُورا رَحِیما .
3 ـ کردشیات:
در جامه سعودی چهار قطعه مربع وجود دارد که سوره اخلاص را در زمینه آن با خط عربی ثلث زیور نموده اند. این نوشته ها همگی با تارهای نقره ایِ مطلا آذین شده است. هر یک از قطعه های یاد شده را در یکی از ارکان کعبه مشرفه قرار می دهند. در حالی که در جامه مصری، کردشیات چهارگانه را در سمت شرقی که دَرِ کعبه در آن است در کنار یکدیگر قرار می دادند.
اما «رِنک»ها و آنها عبارتند از دایره هایی که در زمینه اش عبارات «یا حَنّانُ یا مَنّانُ یا سُبْحان» نوشته شده و در جامه مصری در فاصله میان قطعه های کمربند قرار داده می شد، اما در جامه سعودی از آن استفاده نمی شود.
4 ـ پرده در کعبه مشرفه (برقع) و نوشته های روی آن:
پرده در کعبه ساخت عربستان نظیر پرده درِ کعبه ساخت مصر، از چهار قطعه تشکیل می گردد، لیکن در دوران اخیر، درِ جامه سعودی، قطعه پنجمی را در پرده دَر افزوده اند که آن را در پایین پرده قرار داده و عبارت اهدا را بر روی آن نقش کرده اند.
با پیوستن قطعه پنجم به پرده دَر کعبه، طول آن اکنون به هفت متر و نیم و عرض آن به چهار متر می رسد.
این پرده با عبارات و آیات قرآنی و نقش و نگارهایی در هر یک از قسمت های آن آذین گردیده است که تمامی نقش و نگارها و نوشته ها با حروفی برجسته به وسیله تارهای نقره ای مطلا، آن چنان زیور گردیده است که این پرده خود آیه ای از زیبایی و متانت به شمار می آید.
آذین و نقش و نگارها و نوشته های روی پرده یاد شده عبارتند از:
* در پیرامون پرده دَر کعبه، حاشیه ای است مستطیل شکل، آراسته به نقش و نگارها که در میانه آن مستطیل های بیضی شکل و کردشیات مربع شکل دیده می شود و در زمینه هر یک از آنها نوشته هایی از آیات قرآن و عبارات دینی به چشم می خورد.
* در سر تا سر این مستطیل، از درون، تعداد بسیاری دایره و مستطیل های بیضی شکل دیده می شود. اما دایره ها که تعداد آنها به یازده می رسد که دو دایره در میانه پرده دیده می شود. در هشت تا از آنها عبارت: «اَللّه ُ رَبِّی» و در سه دایره باقیمانده عمودی، در میانه پرده، از بالا به پایین عبارت: «اَللّه ُ حَسْبِی» نقش بسته است. اما در زمینه مستطیل های بیضی شکل که در سر تا سر درون حاشیه قرار داشته و تعداد آنها به ده می رسد، در مجموع آنها «سوره فاتحه» نوشته شده است.
* اما در سایر قسمت های پرده، در زمینه آن از بالا به پایین، این گونه است:
در قسمت بالای پرده دو مستطیل بیضی شکل قرار دارد که میان آن دو یک دایره «اَللّه ُ حَسْبِی» دیده می شود و در زمینه دو مستطیل آیه قرآنیِ قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ ، فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا ، نقش بسته است.
در زیر دو مستطیل یاد شده، مستطیل بزرگ بیضی شکل دیگری قرار دارد که در آن: قالَ اللّه ُ تَعالی: قُلْ یَا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا آمده است.
در آذین بندی اخیر پرده درِ کعبه، آیه یاد شده به این آیه تغییر داده شده است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، وَسَارِعُوا إِلَی مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالاْءَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِینَ .
در زیر آن مستطیل دیگری قرار دارد که در درون آن، چهار دایره به شکل گلابی است و پیرامون آنها به وسیله تارها زینت داده شده و در زمینه هر یک از آنها آیه اللّه ُ نُورُ السَّمَوَاتِ وَالاْءَرْضِ نقش بسته است.
در زیر آن دو، مستطیل بیضی شکل قرار دارد که میان آن دو، دایره «اللّه حسبی» دیده می شود. در زمینه دو مستطیل یاد شده قسمتی از آیة الکرسی، نوشته شده است.
در زیر آن، مستطیل بیضی شکل بزرگی دیده می شود که در زمینه آن این آیه نقش بسته است: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لَقَدْ صَدَقَ اللّه ُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللّه ُ آمِنِینَ .
در زیر آن دو مستطیل بیضی شکل است که میان آن دایره «اللّه حسبی» قرار دارد. در زمینه دو مستطیل یاد شده بقیه آیة الکرسی نوشته شده است.
در زیر آنها دو دایره بزرگ قرار دارد که در میان آن دو، چهار مستطیل کوچک یکی بر دیگری دیده می شود. در هر یک از دایره ها سوره اخلاص نوشته شده که در مرکز دایره لفظ جلاله «اَللّه ُ جَلَّ جَلالُهُ» نقش گردیده است. اما در زمینه مستطیل های چهار گانه، این نوشته ها دیده می شود: رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَکُونَنَّ مِنْ الْخَاسِرِینَ .
رَبَّنَا لاَ تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ .
در آذین اخیر پرده دَرِ کعبه، مستطیل های چهارگانه و نوشته های روی آن حذف گردیده است. اما در یکی از دو دایره بزرگ که در سمت راست بیننده قرار دارد، «سوره اخلاص» و در دیگری گفته باری تعالی مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعا سُجَّدا دیده می شود. در مرکز دو دایره یاد شده «بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» نقش بسته است.
در زیر آن مستطیل بزرگی قرار دارد که در آن: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لاِءِیلاَفِ قُرَیْشٍ * إِیلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّیْفِ * فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ صَدَقَ اللّه ُ العَظیم نگاشته شده است.
گفتنی است در پرده کنونی درِ کعبه از این مستطیل اثری دیده نمی شود.
در پایین آن، چهار مستطیل بیضی شکل دیده می شود که هر دو عدد از آنها، یکی بر دیگری قرار داده شده و در میانه آنها مستطیلی دیده می شود که قسمت بالای آن، همانند رأس مثلث کشیده شده است. اما در هر یک از دو مستطیل فوقانی از مستطیل های چهارگانه، عبارت: «لا اِله اِلا اللّه الْمَلِکِ الحَقّ الیَقین» و در هر یک از دو مستطیل زیرین عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِین» نوشته شده است. اما در مستطیل مثلثی شکل بالای آن عبارت: رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاَةِ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ * رَبَّنَا اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِلْمُؤْمِنِینَ یَوْمَ یَقُومُ الْحِسَابُ نگاشته شده است.
در پرده کنونی درِ کعبه مستطیل های چهارگانه به شش عدد افزایش یافته که هر سه عدد از آنها یکی بر دیگری است و در میانه آنها مستطیل رأس مثلثی قرار داده شده است. بر زمینه مستطیل نخستین از بالا عبارت «لا اله الا اللّه الملک الحق المبین» و بر مستطیل مقابل آن در سمت چپ عبارت: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ الصّادِقُ الْوَعْدِ اْلأَمِین» را نوشته اند. اما در مستطیل های چهار گانه باقی: بِسْمِ اللّه ِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، لاِءِیلاَفِ قُرَیْشٍ * إِیلاَفِهِمْ رِحْلَةَ الشِّتَاءِ وَالصَّیْفِ * فَلْیَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَیْتِ * الَّذِی أَطْعَمَهُمْ مِنْ جُوعٍ وَآمَنَهُمْ مِنْ خَوْفٍ . صَدَقَ اللّه ُ العَظیم نقش بسته است.
اما در زمینه مستطیل رأس مثلثی آیه قُلْ یَا عِبَادِی الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّه ِ إِنَّ اللّه َ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ * وَأَنِیبُوا إِلَی رَبِّکُمْ وَأَسْلِمُوا لَهُ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَکُمْ الْعَذَابُ ثُمَّ لاَ تُنْصَرُونَ جایگزین آیه پیشین گردیده است.
در قسمت پایین و پایانی پرده درِ کعبه معظمه، قطعه پنجم، که اخیرا بدان اضافه گردیده است، قرار دارد. این قطعه شامل دو مستطیل بزرگ است که تمامی زمینه آن، به استثنای دو مستطیل کوچک، که در میانه آن قرار داده شده، به وسیله نقش و نگارهایی زینت شده و در زمینه دو مستطیل کوچک میانی عبارت اهدای جامه کعبه شریفه نوشته شده است.
در یکی از آن دو، عبارت «صنعت هذه الکسوة فی مکّة المکرمة وأهداها الی الکعبة المشرّفة» و در دیگری «خادم الحرمین الشریفین فهد بن عبدالعزیز آل سعود تقبّل اللّه منه سنة 1403 ه .» نگاشته شده است.
لازم به گفتن است، پرده درِ کعبه مشرفه که اکنون در کارگاه جامه بافی مکه مکرمه ساخته می شود، از نظر شکل عمومی و آذین بندی و تقسیمات، و نیز آیات قرآنیِ نوشته بر آن، مانند پرده ساخت مصر است و تنها تغییر اندکی، مانند جابجایی آیات یا عبارات دینی و نیز حذف برخی آیات و جایگزینی آیات دیگر، به چشم می خورد.
این گفته با مقایسه پرده ساخت مصر و پرده ای که اکنون در مکه مکرمه ساخته می شود، می تواند آشکار و روشن شود.
جامه درونی کعبه معظمه:
همان گونه که پیش از این یاد کردیم: ساخت جامه درونی کعبه مشرفه، از دوران عباسی آغاز گردید؛ بدین صورت که این جامه مانند جامه برونی کعبه به صورت منظم و سالیانه ارسال نمی شد، بلکه هر چند سال یک بار و به ویژه به هنگام تکیه هر سلطان بر اریکه سلطنت از سوی وی، به همراه جامه بیرونی ارسال می گردید. این وضع دوران عباسی، در دوره ممالیک و عثمانیان نیز به همین منوال ادامه یافت تا آنجا که سلاطین آل عثمان ارسال آن را ویژه خویش نمودند و هر یک پس از رسیدن به تخت سلطنت، خود را ملزم به ارسال آن می پنداشتند. آخرین بار که جامه درونی کعبه مشرفه ارسال شد، به هنگام تولیت خلافت به وسیله سلطان عبدالعزیز (عثمانی) در سال 1277 ه . بود. نامبرده جامه ای ویژه درون کعبه ارسال نمود که این جامه تا دوران پادشاهی ملک عبدالعزیز آل سعود به حجاز همچنان در درون کعبه باقی ماند در این دوران، جامه ارسالی سلطان عثمانی به وسیله جامه ای که از سوی سلطان «بُهره» در هند به سال 1355 ه . ارسال شده بود، تعویض گردید و جامه یاد شده جایگزین جامه پیشین در درون کعبه شد.
از آن پس ملک عبدالعزیز فرمان به ساخت جامه درونی کعبه در مکه مکرمه را صادر کرد که این جامه در سال 1363 ه . در درون کعبه آویخته شد. جامه یاد شده، سال ها در درون کعبه باقی ماند تا این که مجددا از سوی ملک خالدبن عبدالعزیز فرمان دیگری مبنی بر ساختن جامه درونی کعبه صادر شد که این جامه در کارگاه جامه بافی «ام الجود» مهیّا گردید و در سال 1403 ه . جایگزین جامه پیشین درون کعبه شد. سپس در دوران ملک فهدبن عبدالعزیز و به دستور وی، ساخت جامه برای درون کعبه را برای احتیاط آغاز کردند که اکنون (سال 1404 ه .) در کارگاه جامه بافی مشغول به آماده سازی آن می باشند(1)
جامه درونی کعبه همواره از ابریشم طبیعی سبز بافته شده که نوشته های روی آن به وسیله تارهای ابریشم سفید رنگ آذین شده است. این جامه از 64 قطعه (90سانتیمتر×10 متر) تشکیل گردیده و کلیه نقش و نگارها و آذین های این جامه آن چنان زیبا و دلپسند در کنار هم قرار می گیرند که بیننده آن را به صورت قطعه ای واحد تصور می کند.
لازم به یادآوری است که تمامی نوشته ها و آذین های موجود بر روی این جامه، مانند نوشته ها و آذین های جامه درونی ارسالی توسط سلطان عبدالعزیز عثمانی است که در درون کعبه آویخته بود. و تنها تغییری که در این جامه داده شده رنگ جامه بود که پیش از این در دوران عثمانیان جامه به رنگ سرخ بود و نوشته های روی آن با رنگ سفید، لیکن جامه سعودی به رنگ سبز ونوشته های آن مانند جامه عثمانیان به رنگ سفید می باشد.
نوشته های یاد شده در چهار سطر آذین گردیده است.
سطر اول: قَدْ نَرَی تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّمَاءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا .
سطر دوم: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللّه ُ، مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّه ِ»
سطر سوم: إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکا وَهُدیً لِلْعَالَمِینَ .
سطر چهارم: «یا حَنّانُ، یا مَنّانُ، یا ذَالْجَلالُ وَ الإِکْرام».
در سطر چهارم، نوشته به صورت کمان هایی پیچ و خم دار آذین گردیده است که در این حال نقش و نگارها در نهایت زیبایی و تحسین خودنمایی می کند.
ارسال جامه به کعبه مکرمه در هر سال
دست اندرکاران ساختن جامه بیرونی کعبه مشرفه، همواره در طول سال، به استثنای ماه های حج، در کارگاه جامه بافی مکه مکرمه مشغولند. کارگاه جامه بافی در کنار ساختن و مهیا کردن جامه کعبه، به ساختن فرش های پنبه ای که مورد نیاز حرمین شریفین و نیز کلیه مساجد موجود در مملکت عربستان سعودی به هنگام نماز است نیز اقدام می کند. این کارگاه کار گلدوزی و تزیین پرچم های مملکتی را نیز به عهده دارد.
هزینه ساخت جامه در این کارگاه برابر با شش میلیون ریال سعودی در سال است که شامل هزینه مواد اولیه و دستمزد کارگران شاغل در آن می باشد. این هزینه همواره در هر سال به علت افزایش قیمت مواد اولیه در بازارهای جهانی و نیز بالا رفتن هزینه دستمزد کارگران، افزایش می یابد.
زمان ارسال جامه و قرار داده شدن آن بر کعبه، بدین صورت است که همه ساله اداره کارگاه جامه بافی، اقدام به ارسال آن در روز هشتم ذی الحجه هر سال می کند. در این مرحله جامه به پرده دار کعبه مشرفه از خانواده شیبیان تسلیم می گردد که شیخ شیبی نیز با همکاری اداره کارگاه جامه بافی و در حضور مدیر فنی آن، اقدام به قرار دادن آن بر روی کعبه معظمه می کند. جامه کعبه پس از برداشته شدن جامه پیشین و شستشوی کعبه مشرفه با گلاب و خوشبو و معطر کردن به وسیله عطر بدون هیچ گونه مراسم جشنی که در دوران های گذشته در این هنگام برگزار می شد بر کعبه پوشانده می شود.
در مراسم شستشوی کعبه، معمولاً پادشاه عربستان سعودی و یا شخصی به جانشینی وی ـ که غالبا امیر منطقه مکه مکرمه و از خاندان آل سعود می باشد ـ شرکت می کند.
پی نوشتها:
________________________________________
1 . جامه یاد شده در شعبان سال 1417 هجری پس از عملیات ساختمانی و نوسازی درون کعبه و بیرون آن، که شامل تغییر سنگ فرش های کف درون کعبه و دیوارهای آن و نوسازی پله های درون کعبه و برداشتن سقف دوم در درون کعبه و نیز تغییر سنگ های شاذروان در پیرامون کعبه و جز اینها بود، در درون کعبه آویخته شد.
لازم به یادآوری است که همواره جامه درونی کعبه از زیر سقف دوم درون کعبه تا ابتدای سنگ های مرمر معرق اطراف کعبه که در ارتفاع تقریبی یکصد و هشتاد سانتیمتری از کف درون کعبه قرار داشت، آویزان می شد، لیکن پس از تغییرات یاد شده در سال 1417 ه . و برداشته شدن سقف درونی کعبه و قرار دادن سنگ مرمر خاکستری راه راه بر دیوارهای درونی آن، جامه یاد شده از زیر سقف اصلی کعبه تا 301 ارتفاع کعبه از درون در بالا آویخته شد.
برای اطلاع بیشتر از تغییرات یاد شده می توانید به مقاله «درون کعبه در دو دیدار» درج شده در مجله وزین «میقات حج» شماره 18 سال 1376 مراجعه نمایید.«مترجم»
پدیدآورنده: محمد الدقن / هادی انصاری
تبلیغات
